
گياهي و حيواني تشكيل مي دهند که كمّيت این پسماندها در طول سال متغير بوده و در ماه هاي تابستان، كه مصرف ميوه و سبزي بيشتر است، به حداكثر ميرسد. پسماندهای غذايي مهمترين قسمت زباله است، چرا كه از يك سو به دليل تخمير و فساد سريع، بوهاي نامطبوع توليد كرده و محل مناسبي براي رشد و تكثير مگس و ساير حشرات و جوندگان است و از سوي ديگر به دليل قابليت تهيه كود از آن (كمپوست) از اهميت به سزایی برخوردار میباشد. یکی از مسایل مهم در رابطه با پسماند تر مساله شیرابه است. شیرابه عبارت است از مایعی بد بو به رنگ قهوه ای تیره که از داخل موادزائد به خارج تراوش کرده و حاوی مواد محلول ومعلق میباشد. مهم ترين علت ايجاد شيرابه، مايعات و رطوبتي است كه در كيسه هاي زباله جمع میشود، در حقيقت مايعات مثل انواع نوشيدني یا آب خورشت به صورت مستقيم و پوست و تفاله ميوه ها نيز به شكل غيرمستقيم شيرابه ايجاد مي كنند. از هر تن زباله حدود ۴۰۰ تا ۶۰۰ ليتر شيرابه تولید میشود كه خطر اصلي آن در مراكز دفن، نفوذ اين مايع به آبهاي زيرزميني، خاك و چاههاي اطراف میباشد. وجود موادي چون فلزات سنگین، مواد سمي و مواد آلی با غلظتهاي زياد، ازعوامل آلودگي شيرابه است و اجزای آلي شناخته شده در شيرابة مراكز دفن نيز بيشتر، ازگروه مواد سمي ميباشند. توليد شيرآبه در فصول مختلف متفاوت است، در فصل تابستان به دليل استفاده از ميوه هاي آب دار توليد شيرآبه افزايش مي يابد بطوریکه ۲۵ درصد وزن پساند را شيرآبه تشکیل میدهد. همچنین شیرابه زباله علاوه بر آلودگیهای زیستمحیطی به دلیل ايجاد محیط اسیدی خسارت زيادي به خودروهای حمل زباله و ماشین آلات و تجهیزات ديگر نیز وارد مي نمايد. بهترين كار براي جلوگيري از توليد شيرابه، جداسازي مايعات از ديگر زبالههاست. (عباس پور.۱۳۸۵)
-پسماند خشک : پسماندهای خشک به ویژه کاغذ، مقوا، پلاستیک، فلزات و شیشه از ارزش اقتصادی و زیستمحیطی برخوردار بوده و در صورت تفکیک، در واحدها و کارخانهها بازیافت به محصولاتی با کاربردهای مشابه و یا جدید تبدیل میشوند تا از اتلاف منابع و سرمایه های ملی جلوگیری به عمل آید. در واقع تفکیک پسماند ارزشمند در مبدأ سبب صرفهجویی ۳۰ درصدی در هزینه ها میشود. از مهمترين اهداف پردازش مواد زائد جامد، بازيافت و جداسازي تركيبات با ارزش از داخل زباله و تبديل آن به مواد اوليه میباشد. در این میان روش جداسازي و تفكيك در مبدأ يكي از مهمترين و كم هزینهترین روشهای جداسازي و تفكيك مواد زائد، محسوب ميشود. جمعآوری این نوع پسماند به صورت یک روز در هفته از درب منازل انجام میشود، همچنین شهروندان میتوانند با مراجعه به ایستگاه های ثابت یا غرفه های بازیافت، پسماند خشک خود را به آنها تحویل دهند.
پسماندهای پزشکي (بيمارستاني) : به کليه پسماندهای عفوني و زيان آور ناشي از بيمارستآنها، مراکز بهداشتي درماني، آزمايشگاه هاي تشخيص طبي و ساير مراکز مشابه گفته میشود. ساير پسماندهای خطرناک بيمارستاني از شمول اين تعريف خارج است. جمعآوری این نوع از پسماند به عهده وزرات بهداشت و درمان میباشد.
پسماندهاي کشاورزي : به پسماندهای ناشي از فعاليت هاي توليدي در بخش کشاورزي گفته میشود. اين پسماندها شامل فضولات، لاشه حيوانات (دام، طيور و آبزيان)، محصولات کشاورزي فاسد يا غير قابل مصرف مي باشند. جمعآوری پسماندهای کشاورزی در صورتی به عهده این سازمان است که به پسماند عادی تبدیل شود.
پسماندهای صنعتي : به کليه پسماندهای ناشي از فعاليت هاي صنعتي و معدني و پسماندهای پالايشگاهي صنايع گاز، نفت و پتروشيمي و نيروگاهي و امثال آن گفته میشود كه شامل براده ها، سرريزها، لجنهاي صنعتي و … میگردد. دفع این نوع از پسماند به عهده تولید کننده آن است و تنها در صورتی که به پسماند عادی تبدیل شود توسط این سازمان جمعآوری می گردد. (عباس پور ۱۳۸۴)
1-7-3روشهاي دفع زباله
روشهای معمول كه تاكنون براي دفع زباله بكار گرفته شده است شامل بازيافت، سوزاندن، دفن بهداشتي و تهيه كمپوست با استفاده از سيستمهاي سنتي، نيمه صنعتي و مدلهاي پيشرفته هوازي و غيرهوازي است. با توجه به موقعيّت جغرافيايي و آب و هوايي شهرهاي كشور و وجود زمينهاي باير فراوان در اطراف شهرها و همچنين ويژگيهاي خاص زبالههاي شهري در ايران كه بيش از ۷۰% آنها را مواد آلي تشكيل ميدهد، روشهای سوزاندن، كمپوست و دفن بهداشتي به صورتي كه در ابتدا با اجراي سيستمهاي بازيافت از مبدأ توليد همراه باشد از اهميت خاصّي برخوردار است كه ذيلاً به صورت خلاصه مورد بحث قرار میگیرد. (منوری ۱۳۷۳)
-سوزاندن (Incineration) :در ايران با توجه به كيفيت زبالههاي شهري كه بهره وري بازيافت و كودسازي در آنها زياد است و نيز با عنايت به وجود زمينهاي باير و فراواني كه در اطراف شهرها تناسب خاصي براي دفن بهداشتي زباله دارند، سرمايه گذاري در جهت احداث كارخانه هاي زباله سوز، توصيه نميشود. اما از آنجا كه آلودگي بيولوژيكي و عفوني زبالههاي بيمارستاني معمولا بيش از انواع ديگر زباله است،كارشناسان، بهترين روش براي دفع زبالههاي مراكز درماني را سوزاندن در كوره هاي زباله سوز، توصيه كرده اند. (منوری ۱۳۷۳)
-كمپوست يا كود گياهي : تهيه بيوكمپوست از فضولات شهري در مقايسه با ساير روشهای دفع زباله، به خصوص سوزاندن، ارزان تر و اقتصادي تر است، بطوريكه در حوالي شهرها با سرمايه گذاري كمي ميتوان كود مناسبي جهت توسعه فضاي سبز شهري و يا به منظور فروش تهيه نمود. يادآور ميشود كه به علت گنجايش نسبتا زياد تاسيسات تهيه كمپوست و نيز محدوديت حجم توليد و الزام به رعايت زمان تبديل مواد آلي زباله به كمپوست، نميتوان كليه زبالههاي شهري را به كود كمپوست تبديل كرد، بلكه استفاده از روشهای ديگر دفع زباله نظير دفن بهداشتي نيز يك مسئله اجتناب ناپذير است. از آنجا كه بيش از ۷۰% از زبالههاي شهري در ايران را مواد آلي تشكيل ميدهند توليد بيوكمپوست ميتواند بخوبي در صدر برنامه هاي بازيافت و دفع بهداشتي زباله در كشور ما قرار گيرد. تعريف كلمه كمپوست ـ عبارت است از تجزيه كنترل شده مواد آلي در حرارت و رطوبت مناسب بوسيله باكتريها، قارچها، كپكها و ساير ميكروارگانيسمهاي هوازي و يا غير هوازي. كمپوست داراي درصد زيادي هوموس است. هوموس اصلاح كننده خاك بوده و باعث بهبود شرايط زندگي و عملكرد موجودات خاك ميشود. نكته مهم اينكه هوموس حاوي مقدار زيادي مواد ازته میباشد كه بتدريج در خاك آزاد شده و در اختيار گياه قرار میگیرد.
-دفن بهداشتی زباله
روشهای مختلف دفن بهداشتی زباله :دفن در خاکچال آخرین عنصر موظف در سیستم مدیریت مواد زائد جامد و سرنوشت نهایی تمام مواد زائدی است که ارزشی ندارند و باید دور ریخته شوند. به عبارت دیگر دفن یک گزینه حتمی و اجباری است. دفن بهداشتی روشی مهندسی جهت دفن مواد زائد جامد در زمین، جهت ممانعت از آسیب زدن به محیطزیست میباشد. در این روش زائدات در لایههایی با ضخامت مناسب پخش شده و فشرده میشوند و در انتهای هر روز با خاک پوشانده میشوند. بر اساس تجارب بدست آمده گذشته، در کشورهای پیشرفته و سایر جوامع، دفن بهداشتی در زمین اغلب به عنوان اقتصادیترین راه حل دراز مدت برای مشکل مواد زائد جامد انتخابشدهاست.(عبدلی.۱۳۷۰) اگرچه خاک مهمترین و گستردهترین صافی فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی آ بها، بازیافت کننده ضایعات و نیز دریافت کننده بسیاری از مواد میباشد لیکن ظرفیت آن محدود بوده و ممکن است بسیاری از مواد سمی و آلایندهها که به خاک افزوده میگردند از نظر تمرکز افزایش یافته و در نهایت به صورت تهدیدی جدی برای محیطزیست درآیند. عمدهترین مشکل محل دفن مواد زائد جامد شهری، شیرابه و گاز تولید شده در اثر تجزیه زبالههای دارای ترکیبات آلی میباشد. در این بین مهمترین عامل آلودگی آب در محل دفن مواد زائد جامد، شیرابهاست که با ورود به آ بهای سطحی و یا زیرزمینی مخاطرات بهداشتی زیست محیطی برای انسان و جانوران ایجاد میکند. (عمرانی. ۱۳۷۷)
دفن بهداشتی زباله عبارت است از انتقال مواد زائد جامد به محل ویژه دفن آنها در دل خاک به نحوی که خطری متوجه محیطزیست نشود. دفن بهداشتی، یک روش موثر و ثابت شده برای دفع دائم مواد زائد است. در هر منطقهای که زمین کافی و مناسب وجود داشته باشد، روش دفن بهداشتی میتواند به خوبی مورد استفاده قرار گیرد. این روش متداول ترین روش دفع زباله در جهان است. عملیات دفن بهداشتی زباله شامل چهار مرحله زیر است:
ریختن زباله در یک وضع کنترل شده
پراکندن و فشردگی زباله در یک لایه نازک برای حجم مواد (به ضخامت حدود ۲ متر)
پوشاندن مواد با یک لایه خاک به ضخامت حدود ۲۰ سانتی متر
پوشش لایه نهایی زباله به ضخامت حدود ۶۰ سانتی متر با خاک
دفن بهداشتی زباله یک روش کاملاً قابلقبول و مطمئن برای دفع زبالههای شهری است و به عنوان یک جایگزین در مقابل تلنبار کردن زباله مطرح است. پوشاندن مواد در دفن بهداشتی زباله به طور موثر از تماس حشرات، جوندگان، حیوانات دیگر و پرندگان با زبالهها جلوگیری به عمل میآورد. لایه پوششی خاک همچنین از تبادل هوا و مواد زائد جلوگیری کرده و مقدار آب سطحی را که ممکن است به داخل محل دفن نفوذ کند به حداقل میرساند. ضخامت لایه خاکی که برای پوشش روزانه مواد به کار میرود بایستی حداقل ۱۵ سانتی متر و پوشش نهایی خاک در روی شیارهای زباله ۶۰ سانتی متر باشد تا از نظر ایجاد و یا نشت گازهای تولیدی در اعماق و یا سطح زمین کنترل لازم به عمل آید.
روشهای مختلف دفن بهداشتی زباله بر حسب موقعیت جغرافیایی، سطح آبهای زیرزمینی و میزان خاک قابل دسترس جهت پوشش زباله بسیار متفاوت است. قابل ذکر است که توضیح کامل یکایک این روشها از حوصله این گفتار، خارج بوده و تنها با شرح کلی روشهای مسطح، سراشیبی، ترانشه ای اکتفا میگردد.
الف ـ روش دفن بهداشتی به صورت مسطح (Area Method)
از این روش در موقعی استفاده میشود که زمین برای گودبرداری، مناسب نباشد در این روش زبالهها بعد از تخلیه به صورت نوارهای باریکی به ضخامت ۷۵-۴۰ سانتی متر در روی زمین تسطیح گردیده و لایههای زباله فشرده میشوند تا ضخامت آنها به ۳۰۰-۱۸۰ سانتی متر برسد. از این مرحله به بعد روی لایههای آماده شده قشری از خاک به ضخامت ۳۰-۱۵ گسترده و فشرده میشوند.
ب ـ روش سراشیبی (Ramp Method)
اغلب در مواردیکه مقدار کمی خاک برای پوشش زباله در دسترس باشد از روش سراشیبی استفاده مینمایند. اصولا مساعدترین منطقه برای عملیات دفن بهداشتی زباله در این روش، مناطق کوهستانی با شیب کم است، که خوشبختانه به وفور در کشور ما یافت میشود. در این عملیات جایگزینی و فشردن مواد طبقه روش قبلی صورت گرفته و خاک لازم برای پوشاندن زباله از قسمتهای دیگر محل تامین میگردد.
ج ـ روش ترانشه ای یا گودای (Trench Method)
این روش در مناطقی که خاک به عمق کافی در دسترس بوده و سطح آبهای زیرزمینی به کفایت پایین است مورد استفاده قرار میگیرد. بدین ترتیب ترانشه هایی بطول ۳۰-۱۲، عمق ۴۱ و عرض ۱۵۵/۴ متر حفر میشود. از این پس زباله در ترانشه هایی که از قبل آماده شده است تخلیه گردیده و به صورت لایههای نازکی که معمولا بین ۲۰۰-۱۵۰ سانتی متر است فشرده میگردد.
ارتفاع این لایه ها بایستی حداکثر ۵/۲-۲ متر رسیده و و در صورت لزوم با قشری از خاک به ضخامت ۳۰-۱۰ سانتی متر پوشیده شوند. (عمرانی.۱۳۷۷)
-بازيافت مواد
يكي از مهمترين اهداف در پردازش مواد زائد جامد، بازيافت و جداسازي تركيبات با ارزش از داخل زباله و تبديل آن به مواد اوليه میباشد. امروزه تكنيكهاي مختلفي در جهان براي تفكيك و جداسازي اجزاي تركيبي مواد زائد جامد توسعه يافته اند كه از مهمترين اين تكنيكها ميتوان به دو روش عمده تفكيك از مبدأ توليد و تفكيك در مقصد اشاره كرد.از نظر كلي تمام موادي را كه مصرف كنندگان به
