اجزای موضوع قرار دارد. تحقیق علمی را می‌توان چنین تعریف کرد” فرآیندی که به‌کمک آن می‌توان روابط پنهان در پس یک پدیده را که مغشوش بنظر می‌رسند، کشف کرد” (آذر و مومنی، 1384).
یک محقق پس از انتخاب موضوع باید به‌دنبال تعیین روش تحقیق باشد. روش علمی یک تحقیق به فرآیندی اطلاق می‌شود که از طریق آن پژوهشگر ابتدا بصورت استقرایی و با تکیه بر مشاهدات خود، فرضیه و یا فرضیاتی را صورت‌بندی می‌کند و سپس با عنایت به اصول استدلال قیاسی به کاربرد منطقی فرضیه می‌پردازد. انتخاب روش تحقیق به اهداف، موضوع پژوهش و امکانات اجرایی آن بستگی دارد، لذا هنگامی می‌توان در مورد روش بررسی و انجام یک تحقیق تصمیم گرفت که ماهیت، موضوع و اهداف آن مشخص باشد. هدف از انتخاب روش تحقیق این است که محقق مشخص نماید چه شیوه و روشی را آغاز کند تا او را هر چه دقیق‌تر، آسانتر و سریعتر در دستیابی به پاسخ یا پاسخهایی که برای پرسش تحقیق در نظر گرفته شده، یاری نماید (دلاور، 1384).
3-2) تعریف و بیان جامعه آماري پژوهش
محدوده و فضای مطلوب ما جامعه‌های آماری را معین و مشخص می‌کند؛ بنابراین تعریف جامعة آماری عبارت است از ” تعدادی از عناصر مطلوب مورد‌نظر که حداقل دارای یک صفت مشخصه باشند “. صفت مشخصه، صفتی است که بین همه عناصر جامعة آماری مشترک و متمایز‌کننده جامعة آماری از سایر جوامع باشد. جامعة آماری به دو نوع تقسیم می‌شود: محدود و نامحدود. اگر جامعه مقادیر از تعداد محدود و ثابتی تشکیل شود و پایان‌پذیر باشد آن را محدود و در غیر اینصورت، وقتی که جامعه از یک ردیف بی‌انتهای مقادیر تشکیل شده باشد، آن را نامحدود گویند.
3-2-1) قلمرو مکانی
نظر به اينكه هدف اصلي پژوهش حاضر، بررسي رابطه بین اجتناب مالیاتی و تأخير در گزارشگري مالي شركت های پذيرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران است، لذا بر این اساس، قلمرو مکانی تحقیق حاضر، کلیه شرکت های پذیرفته در بورس اوراق بهادار تهران است که تا قبل از سال 1384 در بورس پذیرفته شده باشند.
3-2-2) قلمرو زمانی
ضرورت بیان قلمرو زمانی تحقیق بیشتر به این خاطر است که خواننده در نهایت با توجه به مقطع زمانی که تحقیق انجام شده است می‌تواند در رابطه با تحلیل‌ها و استنتاج‌هایی که پیرامون فرضیه‌ها صورت گرفته است، برداشت‌های بهتری داشته باشد و در واقع نقش حوادث، روندهای اقتصادی و شرایط سیاسی- اجتماعی را در نتایج تحقیق بازشناسی نماید. اهمیت توجه به چنین نکته‌ای به‌این خاطر است که در تحقیقات علوم اجتماعی، شرایط ملی تأثیر بسزایی در چگونگی سرنوشت فرضیه‌ها و تحلیل‌های مربوط به آنها در یک فضای سازمانی دارد (خاکی، 1384). لذا محدود کردن بازه زمانی تحقیق، تفسیر نتایج را راحت و قابلیت اتکایی آنها را ارتقاء می‌دهد.
قلمرو زمانی تحقیق حاضر، از سال 84 تا 91 می‌باشد. یکی از دلايل انتخاب دوره زماني مذكور، امكان استخراج صورتهاي مالي و يادداشت‌هاي همراه در طول دوره زماني مورد نظر است كه در طول دوره 8 ساله، امكان دستيابي به اطلاعات لازم براي محقق محرز گرديده است.
3-3) تعیین حجم نمونه پژوهش
نمونه عبارت است از تعداد محدودي از اعضاي جامعة آماري كه بيانگر ويژگی‌هاي اصلي جامعه باشد (آذر و مؤمني، 1377). مزيت انتخاب نمونه از يك جامعه، جلوگيري از اتلاف وقت يك محقق و صرفه‌جويي در منابع مالي است؛ زيرا از طريق مطالعة يك نمونة به‌نسبت كوچك و با اجراي نمونه‌گيری صحيح و پذيرش مقدار ناچيزي خطا، پژوهشگر به نتايج تقريباً درستي خواهد رسيد (دلاور، 1383).
اغلب در دنیای عمل بهتر است نمونه‌گیری به‌روش سیستماتیک انجام شود در این روش ابتدا شرایطی برای انتخاب نمونه تعریف می‌شود و سپس نمونه‌های فاقد شرایط مذکور از نمونه حذف می‌گردند اما با توجه به روش و فرضیات تحقیق می‌توان ضوابطی را جهت اعمال در نمونه‌گیری تعریف نمود. از این جهت روش نمونه‌گیری این تحقیق، روش حذفی سیستماتیک است. از آنجا که جامعة آماری ما، کلیه شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران است که تا قبل از سال 1384 در بورس پذیرفته شده‌اند. لذا تنها شرکت هایی که دارای شرایط زیر هستند در نمونه قرار می‌گیرند:
1. تا پایان اسفند ماه 1383 در بورس اوراق بهادار تهران پذیرفته شده باشند.
2. پایان سال مالی شرکت ها 29 اسفند ماه باشد.
3. شرکت ها در دوره مورد نظر، سال مالی خود را تغییر نداده باشند.
4. شرکت ها در دوره مورد نظر، بیش از سه ماه توقف فعالیت نداشته باشند.
5. صورت های مالی و یادداشتهای همراه شرکت ها در سال های 1384 تا 1391 به گونه ای کامل در سایت بورس اوراق بهادار موجود باشد.
6. تمامی اطلاعات مربوط به اجزای محاسبه متغیرهای معادلات در دسترس و افشا شده باشد.
7. مشاهدات سال-شرکت که دارای درآمد قبل از مالیات منفی یا صفر نباشند.
8. مشاهدات سال-شرکت، مالیات قطعی را افشا کرده باشند.
9. همچنین در گروه، شرکت های سرمايه گذاری و واسطه گری مالی نباشند. عدم شمول شرکت های سرمايه گذاری و واسطه گری مالی به دلیل عدم يکنواختی و قابلیت مقايسه آنها با شرکت های تولیدی و خدماتی می باشد. بخش عمده پوشش سود اين شرکت ها حین تقسیم سود شرکت های سرمايه پذير آنها اتفاق می افتد. در نتیجه گزارش های میان دوره ای آنها درمقايسه با ساير شرکت ها از اهمیت کمتری نزد فعالان بازار سهام برخوردارهستند، ضمن اينکه بر اساس تبصره 3 ماده 10 دستورالعمل اجرايی افشا به همین دلیل از برخی موارد مستثنی شده اند.
به این ترتیب کلیه شرکت های جامعة آماری برای انتخاب نمونه با توجه به معیار فوق بررسی شدند. لذا با توجه به محدودیتهای فوق82 شرکت در بازه زمانی مربوطه به عنوان نمونة آماری انتخاب گردید در ادامه روند انتخاب نمونه در جدول 3-1 به تصویر کشیده شده است.
جدول (3- 1): روند انتخاب نمونه آماري پژوهش
کلیه شرکت های فعال پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران در تاریخ 29/12/1391
478
شرکت هایی که بعد از سال 1384 در بورس پذیرفته شده‌اند
44
شرکت هایی که طی دوره تحقیق بیش از سه ماه در حالت تعلیق بوده و یا از بورس خارج شده‌اند
88
شرکت هایی که سال مالی آنها به 29 اسفند ختم نمی‌شود و یا تغییر سال مالی داده‌اند
104
شرکت های واسطه‌گری مالی (سرمایه‌گذاری، هلدینگ، لیزینگ و بانک‌ها)
63
شرکت هایی که صورتهای مالی سال 1391 خود را در زمان انجام این تحقیق ارائه نداده بودند
0
شرکت هایی که اطلاعات آن ها برای بدست آوردن برخی متغیرهای تحقیق کافی نبود
43
مشاهدات سال-شرکت که دارای درآمد قبل از مالیات منفی یا صفر نباشند
40
مشاهدات سال-شرکت، مالیات قطعی را افشا کرده باشند
14
کل نمونه آماری قابل آزمون با در نظر گرفتن پیش‌فرض‌ها
82
پیش‌فرض‌ها به ترتیب اعمال شدند، بدین صورت که هر شرکتی که در پیش فرض اول قرار گرفته است، برای شمارش پیش فرض‌های بعدی لحاظ نگردیده است.
3-4) اهداف مشخص تحقیق
هر تحقیقی برای دستیابی به اهداف خاصی صورت می‌گیرد، این هدف، خود را در قالب مسأله تحقیق نمودار می‌سازد و از طریق بیان آن آشکار می‌شود (خاکی، 1388).
3-4-1) هدف اصلی
هدف اصلی تحقیق حاضر بررسي رابطه‌اي بین اجتناب مالیاتی و تأخیر غیرعادی در گزارشگری مالی شركت هاي پذيرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران می باشد.
3-4-2) اهداف فرعی
بررسي رابطه بین نرخ مؤثر مالیات و تأخیر غیرعادی در تصویب سود سالیانه شركتها.
بررسي رابطه بین نرخ مؤثرمالیات نقدی پرداختی و تأخیر غیرعادی در تصویب سود سالیانه شركتها.
بررسي رابطه بین تفاوت دفتری مالیات و تأخیر غیرعادی در تصویب سود سالیانه شركتها.
3-4-3) اهداف كاربردي
بطور كلي این پژوهش در بخش کاربردی نیز اهداف زیر را دنبال مینماید:
اطلاعات سود برای اينکه مربوط باشد، بايد به سرعت در بازار منتشر و در دسترس استفاده کنندگان قرار گیرد . به عبارت ديگر، اطلاعات بايد به موقع باشد . به موقع بودن سود، به توانايی سود جاری در انتقال اطلاعات جاری مربوط می باشد . به موقع بودن سود اشاره به اين دارد که سود قادر است اطلاعات را به شکل کارامدتر منتقل کند از اين رو، اقلام سود حاوی اطلاعات مفید و کیفی بیشتر برای سرمايه گذاران برون سازمانی هستند و باعث کاهش عدم تقارن اطلاعاتی بین مديران و سرمايه گذاران خواهد شد . در اين تحقیق به موقع بودن سود به عنوان شاخصی برای عدم تقارن اطلاعاتی مطرح می گردد و انتظار می رودکه به موقع بودن سود بر واکنش بازار نسبت به اجتناب مالیاتی تأثیر بگذارد . همچنین اگر اطلاعات مربوط به سود به موقع باشند، منجر به کاهش عدم تقارن اطلاعاتی و در نتیجه واقعی شدن بازده موردانتظار سرمايه گذاران میگردد. وانگ63 (2010) نشان داد شرکت هايی که سود به موقع تری دارند، بدلیل کاهش عدم تقارن اطلاعاتی بین مديران و سرمايه گذاران قیمت سهام آنها سقوط کمتری خواهد داشت.و از آنجایی که بین خطر سقوط قيمت سهام با اجتناب مالیاتی رابطه مثبتی وجود دارد (فروغی،داریوش؛میرزائی،منوچهر و رسائیان،امیر) و بدان جهت خطر سقوط قيمت سهام در بازار يكي از نگراني هاي اصلي سرمايه گذاران است و پژوهش در اين زمينه مي تواند براي بازار سرمايه حائز اهميت باشد که با بررسی شرکت هایی که صورتهای مالی خود را بدون اجتناب مالیاتی و به موقع گزارش می نمایند و مقایسه آن با شرکت هایی که صورتهای مالی خود را با اجتناب مالیاتی تهیه وبا تأخیر غیرعادی گزارش می نمایند ، از نگرانی های دولت (اجتناب مالیاتی شرکت) و نگرانی های اصلی سرمایه گذاران (تصمیم گیری ناآگاهانه ) بکاهد ، بنابراین ميتوان با ارائه رهنمودهاي متكي بر نتايج پژوهش به اين اهداف دست يافت ، و بدين گونه باعث كمك به استفاده كنندگان صورتهاي مالي ، مديران شركتها و نهادهاي تدوين كننده قوانين و مقررات مالياتی و مالی شد. بنابراين نتایج تحقیقات حاضر می تواند برای گروه‌های زیر قابل استفاده باشد:
1. نهادهای تدوین كننده قوانين و مقررات مالياتی و مالی
2. سرمایه‌گذاران بخش خصوصی، مردم و دولت،
3. سهام‌داران شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران،
4. مدیران شرکت ها،
5. موسسات مالی و اعتباری و سرمایه‌گذاری،
6. متخصصین و تحلیل‌گران مالی و
7. محققان و دانشجویان.
3-5) سوال‌هاي پژوهش
1. قبل از تدوين فرضيه‌هاي پژوهش، سوالات پژوهش به صورت زير تدوين شده‌اند:
2. آیا بین اجتناب مالیاتی و تأخير غیرعادی در گزارشگري مالي شرکت ها رابطه معنی داری وجود دارد؟
3. آیا بین نرخ مؤثر مالیات و تأخیر غیرعادی در تصویب سود سالیانه شرکت رابطه معنی داری وجود دارد؟
4. آیا بین نرخ مؤثرمالیات نقدی پرداختی و تأخیر غیرعادی در تصویب سود سالیانه شرکت رابطه معنی داری وجود دارد؟
5. آیا بین تفاوت دفتری مالیات و تأخیر غیرعادی در تصویب سود سالیانه شرکت رابطه معنی داری وجود دارد؟
3-6) فرضیهسازی و ملاک های انتخاب فرضیه
فرضیهسازی فرآیندی است که طی آن پژوهشگر، رابطه‌ی احتمالی بین متغیر وابسته و متغیرهای مستقل خود را پیش‌بینی می‌کند. پژوهشگر در این مرحله بر اساس تئوری یا تئوری‌های انتخاب شده در چارچوب نظری تحقیق به شیوه قیاسی، فرضیهسازی را انجام می‌دهد و بر اساس فرضیه‌های تحقیق به طراحی مدل تحلیلی می‌پردازد (ساعی، 1381).
1- فرضیه‌ها باید با نظریه‌های انتخاب شده مرتبط باشند.
2- فرضیه‌ها باید دقیق، روشن، مشخص و جزئی باشند؛ یعنی فرضیه‌ها نباید دارای مفاهیمی باشند که آزمون‌پذیر نباشند.
3- فرضیه‌ها باید دارای مرجع تجربی باشند؛ یعنی نباید از مفاهیم انتزاعی غیر‌قابل اندازه‌گیری در فرضیه‌ها استفاده شود.
4- فرضیه‌ها باید قابلیت پذیرفتن گزاره‌های مخالف را که از لحاظ نظری قابل بازبینی‌اند، داشته باشند.
3-6-1) فرضيه‌هاي پژوهش
پس از تدوين سوال‌ها، فرضیه‌های پژوهش به صورت زیر تدوین شده است:
فرضیه اصلی
بین اجتناب مالیاتی و تأخیر غیرعادی در گزارشگری مالی رابطه مستقیم ومعنی دار وجود
