تجهيز ساير صندوق‌هاي وابسته به دستگاه‌هاي اجرايي براساس اساسنامه دولت اقدام کند.حال مساله اين است كه آيا اطلاق عبارت «صندوق» به مجموعه فعلي تامين اجتماعي صحيح است يا خير؟ به عبارت ديگر آيا اين تغيير نام به معناي تغيير ماهيت و تغيير ماموريت است؟ بديهي است تغيير نام سازمان تامين اجتماعي بدون تغييرات ساختاري در آن بي‌معناست. در حال حاضر بيمه‌شدگان صندوق تامين اجتماعي در يك طبقه بندي كلان دو گروه هستند. نخست بيمه‌شدگاني كه بر اساس ضوابط موجود از گذشته تا كنون خودشان تمامي مبلغ حق بيمه را پرداخت كرده‌اند و دوم بيمه‌شدگاني كه بر اساس سياست‌هاي حمايتي دولت از خدمات سازمان تامين اجتماعي بهره‌مند شده‌اند.
اگر تامين اجتماعي صندوق است سهامداران و ذي‌نفعان كليدي آن بيمه‌شدگان و كارفرمايان يعني گروه نخست هستند. در اين صورت اولا مداخله مستقيم و بي‌حد و حصر دولت معقول نيست، بلكه نقش اصلي آن سياست‌گذاري و نظارت و تنها مشاركت در تصميم‌گيري است، ثانيا اين صندوق مسووليت عمل به قوانين و مقررات متعدد مصوب در حوزه بيمه‌هاي حمايتي را نداشته و الزامي براي انجام چنين برنامه‌هاي هزينه‌زايي را ندارد.
مطابق با بند الف ماده 28 قانون برنامه پنجم به منظور فراهم نمودن شرايط رقابتي و افزايش كارآمدي بيمه‌هاي اجتماعي و جلوگيري از ايجاد هرگونه انحصار يا امتياز ويژه براي صندوق‌هاي بازنشستگي اعم از خصوصي، عمومي، تعاوني يا دولتي اجازه داده شده است صندوق‌هاي بازنشستگي خصوصي با رعايت تضمين حقوق بيمه‌شدگان و بازنشستگان صندوق مربوطه حداقل به مدت ده سال بر اساس آييننامهاي كه به تصويب هياتوزيران ميرسد، ايجاد گردد. در اين صورت صندوق تامين اجتماعي بايد با صندوق‌هاي خصوصي چابك و فارغ از مداخلات سياسي رقابت كند.
عملكرد اين صندوق در طول ساليان گذشته نشان مي‌دهد مداخلات سياسي بيشترين ضربه را بر پيكره اين نهاد مردمي وارد كرده است، تا جايي كه ماموريت اصلي خود مبني بر مديريت بر اساس نظام‌هاي اندوخته گذار را به درستي انجام نداده است. به عنوان مثال با‌وجود اينكه تمرکز وجوه و درآمد حاصل از محل حق بيمه‌ها و نيز سرمایه‌گذاری و بهره‌برداری از محل وجوه ذخاير جز، وظايف اصلي در ماموريت صندوق است، اما پس از گذشت 40 سال از تاسيس سازماني كه هم‌اكنون صندوق نام دارد اولين سند رسمي محاسبات بيمه‌اي (اكچوئري) حدود سه سال گذشته تهيه شده است كه البته مورد توافق ذي‌نفعان مختلف هم نيست. فقدان مدیریت تعهدات و عدم احساس نیاز به آن، تاخیر در سرمایه‌گذاری از محل ذخایر، حجم ناچیز ذخایر سرمایه‌گذاری شده در قبال حجم تعهدات و سهم ناچیز سرمایه‌گذاری در تامین منابع بودجه نمونه‌هاي ديگري از تعارض بين ماموريت صندوق و عملكرد آن است.
اين به آن معناست كه صندوق فعلي قابليت رقابت با صندوق‌هاي بازنشستگي خصوصي را ندارد. مع‌الوصف چاره چيست؟ از جمله سازوكارهاي پيش‌بيني شده در قانون براي اصلاح ساختار اين صندوق تفكيك تعهدات بيمه‌اي از تعهدات حمايتي است. مطابق با بند الف ماده 26 قانون برنامه پنجم، كاهش حمايت‌هاي غيربيمهاي صندوق‌ها و انتقال آن به نهادهاي حمايتي يكي از مهم‌ترين اقدامات براي قابليت‌سازي براي رقابت است. به اين ترتيب واگذاري كليه تعهدات حمايتي و حاكميتي صندوق به سازمان تامين اجتماعي برای چابك‌سازي صندوق براي مديريت بهره‌ورتر دارایي‌ها اجتناب‌ناپذير است. بنابراين نكته اساسي اين است كه مجموعه فعلي اگرچه از نظر قانوني صندوق ناميده شده، اما مسووليت‌هايي خارج از تعهدات خود دارد. به عبارت ديگر لازم است صندوق تامين اجتماعي از سازمان تامين اجتماعي تفكيك شود. صندوق تامين اجتماعي مجموعه‌اي غير انتفاعي است كه بايد خود را نسبت به پرداخت‌هاي آينده بيمه‌شدگان مكلف بداند بنابراین ماهيت اصلي آن ورود به حوزه كسب‌وكار بيمه به عنوان يك صنعت است.
بیان مساله
مقابله با مخاطرات مختلف زندگی از طریق تامین اینده ،اشتغال فکری ودغدغه دیرپای انسان بوده.بیماری ، تصادف ، ازدواج ، زایمان ، سالمندی و مرگ ازجمله رویدادهایی است که میتواند متوجه هر انسانی شود وافراد بیشماری وجود دارند که زندگی فقیرانه ای داشته وپیوسته نیازمند دستگیری بوده وزندگی ان ها به همان صورت ادامه پیدا میکند.در طول تاریخ برای مقابله با چنین مخاطراتی تلاشهای گسترده وفراوانی از سوی انسانها به عمل امده وتدابیر وراهکارهایی هم در مورد آن اتخاذ شده با تحول ورشد فکری بشر ، اندیشه تامین اینده نیز تقویت وبه یک نیاز اساسی تبدیل گردیده است.واز اینرو تامین اینده ای مطمئن برای بشر به عنوان یک نیاز موجب پایداری اندیشه «تامین اجتماعی»گردیده است( مجتهدی ؛ 1391 ) .
ایران همواره یکی از تمدن های پیشگام و تأثیرگذار در قلمرو نوع دوستی، حقوق بشر و… مطرح بوده و شواهد بسیار زیادی در فرهنگ بومی و ملی آن وجود داشته است، نگاهی به منشور کورش کبیر و مقایسه نحوه عمل این تمدن در اعمال سیستم حقوق و دستمزد، تنظیم روابط کار و خدمات بیمه ای به کارگران سازنده تخت جمشید با اهرام ثلاثه مصر به خوبی مبین این واقعیت است که در تمدن ایران، دوستداری نوع بشر و احقاق حقوق اتباع، شهروندان و فرودستان جزء اصول اولیه و لاینفک حکومت و مهمترین مسئولیت مالک و یا کارفرما است. شعر جهان شمول خالق شاهنامه (بنی آدم اعضای یکدیگرند…) که از دیرباز منظور نظر جامعه جهانی قرار گرفته است، یکی از مصادیق بارز توجه فرهنگ و ادبیات ایرانی به مفهوم بیمه و حمایت است. تلفیق تمدن بزرگ و تأثیرگذار ایرانی با مفاهیم متعالی اسلام باعث شد که فرهنگ بومی و ملی پارسیان بیش از پیش مشحون و مملو از اصول نوع دوستی، ایفای حقوق فرودستان و فروبگیران و مسئولیت اجتماعی مدیران، مالکان و کارفرمایان شود. در ایران، تخت جمشید هنگام خاکبرداری و برحسب تصادف کلنگ باستان شناسان افق تازه ای را از فرهنگ و تمدن ایرانی با یافتن گل نوشته ها برای جهانیان پدید آورد و چنین بود که تأمین اجتماعی در ایران باستان خود را نمایان ساخت. (وامقی ؛ 1386).
نخستین‌بار در تاریخ ٢٧/12/1309هیات‌وزیران براساس پیشنهاد وزارت طرق و شوارع تصویب کرد که از اول فروردین ١٣١٠ از مزد هر یک از کارگران که در طرق کار می‌کردند، روزی یک شاهی و از حقوق همگی روزمزدها و کنتراتی‌های شاغل در طرق، صدی‌دو کسر و به ایجاد «صندوق احتیاط» اختصاص داده شود. در همین تصویب‌نامه مقرر شد نظام‌نامه این «صندوق» را وزارت طرق به تصویب هیات وزیران برساند. در نهم مرداد ماه سال ١٣١٠، نظام‌نامه صندوق احتیاط ادارات طرق در چهارده ماده که مشتمل بود بر مراقبت‌های صحی و اعطای پاداش نقدی به وراث کسانی که به سبب انجام وظیفه فوت یا از کار افتاده می‌شدند، به تصویب رسید. لذا شکل‌گیری نظام تامین اجتماعی در ایران نیز از آغاز تاکنون با توجه قلمرو فعالیت‌های آن و افراد تحت پوشش، دارای تغییرات قانونی زیادی بوده است ؛ هر چند که در این تغییرات و تحولات عناوین و قوانین در 50سال گذشته ممکن است ملاحظات مورد اشاره گاهی مورد توجه قرار نگرفته باشد.
حال این سوال مطرح می شود که سیر تحولات قانونگذاری در زمینه تامین اجتماعی در ایران به چه صورت بوده است ؟ و ایا این تحولات ، سیر تکاملی داشته است ؟
اهمیت و ضرورت تحقیق
در حد فاصل سال‌های 1309الی 1382 که بیش از 73 از آن می‌گذارد و در این روند شکل‌گیری تامین سیر تکاملی خود را طی کرد 12 بار در این مسیر قانون تامین اجتماعی مورد تجدیدنظر، تکامل، افزایش اهداف و مسئولیت‌ها و گسترده شدن دامنه فعالیت‌ها شده است که در چارچوب این تغییرات و تحولات بنیادین در قوانین این نهاد صورت پذدیرفته است.
تجربه جهاني شكست نظام‌هاي غيراندوخته‌گذار حاكي از اين است كه از سه دهه پيش تقريبا تمامي آنها با شكست مواجه شده‌اند و به سمت نظام‌هاي اندوخته‌گذار حركت كرده‌اند. كما اينكه در حوزه تامين اجتماعي ايران نيز اين موضوع قبل از سال 1354 تشخيص داده شد و منجر به تدوين و تصويب قانون جديد تامين اجتماعي در آن سال شد. اين قانون به درستي پيش‌بيني ماهيت كسب‌وكار بيمه مبتني بر تغيير نظام به اندوخته‌گذاري اشاره دارد؛ اما پس از جنگ تحميلي عملا مقوله تامين اجتماعي از اولويت‌هاي اول كشور خارج و روند اشتباه و ناكارآمد قبل از سال 1354 همچنان ادامه پيدا كرده است.
از آنجائیکه تامين اجتماعي مجموعه‌اي غير‌انتفاعي است كه بايد خود را نسبت به پرداخت‌هاي آينده بيمه شدگان مكلف بداند بنابراین ماهيت اصلي آن يعني ورود به حوزه كسب وكار بيمه به عنوان يك صنعت و تفكيك آن از سازمان تامين اجتماعي از اصلي‌ترين اولويت‌هاي اجرايي است كه بايد توسط كليه ذي‌نفعان به رسميت شناخته شود. واگذاري كليه تعهدات حمايتي و حاكميتي صندوق به سازمان تامين اجتماعي برای چابك‌سازي صندوق به منظور مديريت بهره‌ورتر دارايي‌ها از جمله مهم‌ترين اقدامات براي ايفاي ماموريت اصلي اين نهاد بزرگ مردمي است.
حال با توجه اهمیت و گستردگی سازمان تامین اجتماعی و خدمات و مزایای گسترده آن و مطالب گفته شده ضرورت تحقیق و تفحص بیشتر در خصوص تامین اجتماعی را ملموس تر می نماید.
جنبه جدید بودن و نوآوری تحقیق
اگر چه در گذشته تحقیقات پراکنده ای در مورد تاریخ تامین اجتماعی صورت گرفته اما امروزه تامین اجتماعی با توجه به بسط کمی و کیفی که از جنبه های گوناگون پیدا کرده است و همچنین نقش و کارکردهایی که باید در هر مرحله از توسعه خود ایفا کند و روند تحولی که از گذشته تا به امروز داشته دارای گستردگی گوناگونی است که در قلمرو گسترده نیز مسائل و متغیرهای مختلفی ذی مدخل اند و در طی این دوران تغییرات قانونی زیادی در زمینه تامین اجتماعی صورت پذیرفته است. و این پزوهش با توجه به بررسی سیر تحولات قانونگذاری در تامین اجتماعی پرداخته که برای اولین بار در ایران می باشد .
اهداف تحقیق
هدف آرمانی :
تغییرات کلی و اساسی تامین اجتماعی در طول زمان چه اثرات مثبت یا منفی در زندگی بشری داشته و چه تغییراتی قانونی در این سازمان انجام پذیرفته و تا چه حد به اهداف اصلی خود نزدیک و نزدیک تر شده است .
هدف کلی :
هدف کلی از انجام این پژوهش سیر تحولات قانونگذاری در زمینه تامین اجتماعی در ایران می باشد.
اهداف جزئی :
شناخت تحولات قانونگذاری در زمینه تامین اجتماعی از ابتدا تا کنون
شناخت تغییرات در قوانین بیمه ای و دیگر قوانین موجود در زمینه تامین اجتماعی
سئوالات تحقیق
سئوال اصلی : سیر تحولات قانونگذاری در زمینه تامین اجتماعی در ایران به چه صورت بوده است ؟
سئوالات فرعی :
آیا تغییرات صورت گرفته با اهداف و مسئولیت سازمان تامین اجتماعی سازگار است ؟
آیا تغییرات در قوانین بیمه ای و دیگر قوانین موجود در زمینه تامین اجتماعی به درستی صورت گرفته است؟
فرضيههاي تحقیق:
فرضیه اصلی : تحولات قانون گذاری در زمینه تامین اجتماعی در ایران سیر تکاملی داشته است.
فرضیه های فرعی :
تغییرات صورت گرفته با اهداف و مسئولیت سازمان تامین اجتماعی سازگار است.
تغییرات در قوانین بیمه ای و دیگر قوانین موجود در زمینه تامین اجتماعی به درستی صورت گرفته است.
تعريف واژهها و اصطلاحات فني و تخصصی (به صورت مفهومی و عملیاتی):
1- تامین اجتماعی : مجموعه اقدامات سازمان یافته ای که جامعه برای حمایت از اعضای خود به هنگام تنگناهای اقتصادی واجتماعی(مانندبیماری، بیکاری، حادثه ناشی از کار، پیری واز کارافتادگی ومرگ سرپرست خانواده که فرد وخانواده اش را دچار بحران میکند) پیش بینی وانجام میدهد.
2- بیمه : بیمه عقدی است که به موجب ان یک طرف تعهد میکند درازای پرداخت وجه ویا وجوهی از طرف دیگر در صورت وقوع یا بروز حادثه خسارت وارده را جبران نموده یا وجه معینی بپردازد.
3- بازنشستگی : عبارتست ازعدم اشتغال بیمه شده به کار به سبب رسیدن به سن بازنشستگی مقرر در قانون.
روش شناسی تحقیق:
شرح كامل روش تحقیق روش تحقیق این پژوهش تحلیلی و توصیفی است .
شرح کام
