کيفيت افشاي اطلاعات مالي واحدهاي اقتصادي ، تاثيرات مهمي بر استراتژي هاي سرمايه گذاران گذاشته است.
در اين تحقيق ارتباط بين نسبت هاي فعاليت و ميزان افشاي اطلاعات در صورت هاي مالي شرکت هاي پذيرفته شده در بازار بورس تهران بررسي مي شود. در اين فصل از تحقیق تلاش شده است که کليات تحقیق شامل مسأله، هدف، فرضيه ها و روش تحقیق، جامعه آماري و واژگان کليدي تحقیق ارايه گردد.
2-1 تاریخچه مطالعاتی
هر تحقیقگري بايد پيش از اقدام به تحقيق از تلاش‌هاي علمي انجام شده در مورد موضوع تحقيق خود آگاهي کافي پيدا کند و از زمينه‌ها، روش‌ها، ديدگاه‌ها، و نتايج اقدامات انجام شده اطلاع داشته و از آن استفاده کند.
بر همين اساس بخش مذكور را به دو دسته داخلي و خارجي تقسيم نموده و پس از بررسي نمونه تحقیقهاي انجام شده در داخل كشور به بررسي موضوعات مرتبط با تحقيق در خارج از كشور مي پردازيم.
افزايش نياز سرمايه گذاران به استفاده ي از گزارش هاي ارائه شده توسط شرکت ها باعث گرديده است که از دهه ي 1960 تاکنون تحقیق هاي زيادي پيرامون افشا و کيفيت گزارشگري انجام پذيرد که در ادامه به تحقیق هاي صورت گرفته ي داخلي و خارجي اشاره مي شود . ناگفته نماند تحقیق هاي صورت گرفته در اين مقوله پيرامون دو جنبه مي باشد : تحقیق هاي تئوريک انجام شده توسط صاحب نظران حوزه ي تئوري افشا که فاقد شواهد تجربي مي باشد و تحقیق هاي عملي انجام گرفته توسط محققين به استناد داده ها و شواهد تجربي شرکتها. در ابتدا به تحقیق هاي صورت گرفته در خارج از کشور پرداخته مي شود؛ در اين خصوص قابل ذکر است تحقیق هاي مزبور به ترتيب اهميت و ميزان مربوط بودن با موضوع تحقیق حاضر ارايه خواهد شد.
همانطوري که در بالا اشاره شد رفتار افشاي اطلاعات حسابداري، حداقل از دهه 1960 ميلادي مورد توجه محققان قرار گرفته است. از ديدگاه تحقيق حاضر، تحقيقات مربوط به افشا را مي‌توان به دو گروه تقسيم كرد. گروه اول تحقيقات پرسش‌نامه‌اي است كه طي آن، محققان بدليل فقدان شاخصهاي افشا در جامعه آماري خود، شاخص‌هايي را براي رتبه‌بندي موارد افشا، طراحي و آزمونهاي آماري مربوط به رتبه‌بندي افشا را اجرا كرده‌اند. تحقيقات سرف (1961)3، سينگوي و دساي(1971) 4، بازبي (1974) 5 نشان مي‌دهد كه استفاده‌كنندگان صورتهاي مالي براي موارد افشا، ارزشهاي متفاوتي قائل هستند.
در گروه دوم از تحقيقات مزبور، براي اندازه‌گيري ميزان اطلاعاتي كه افشاي آنها در گزارشهاي سالانه، اجباري يا اختياري بوده و يا مجموع آنها، از نوعي شاخص استفاده شده است. تحقيقات كوك (1992) 6 و والاس و همكاران نمونه‌هايي از گروه دوم مي‌باشند (ثقفي و رضا زاده، 1382، ص 24)5.
3-1 بيان مسأله تحقیق
در دهه‌هاي اخير، كفايت افشاء7 و شفافيت8 گزارشگري تأثيرات مهمي بر استراتژيهاي سرمايه‌گذاران داشته است. امروزه توسعه اقتصادي بر پايه دسترسي به منابع مالي براي سرمايه‌گذاران استوار است. افزايش روزافزون تحقيقات در اين حوزه نشان مي‌دهد كه كيفيت اطلاعات مالي شركتها جزو عوامل اساسي تأثيرگذار بر تصميمات سرمايه‌گذاران مي‌باشد. تصميم سرمايه‌گذاران درخصوص سرمايه‌گذاري، به نوبه خود به وجود گزارشگري مالي مناسب بستگي دارد. گزارشگري مالي تخصيص منابع سرمايه در يك شركت تجاري و قابليت سوددهي آن را افشاء مي‌نمايد، بنابراين افشاي كامل اطلاعات مالي براي استفاده‌كنندگان از صورتهاي مالي، امري ضروري بشمار مي‌رود، ضمن آنكه عدم افشاي كامل اطلاعات در گزارشهاي مالي گمراهي استفاده‌كنندگان را در پي خواهد داشت. بديهي است اصل افشاء بعنوان يكي از اصول حسابداري، كليه واقعيتهاي بااهميت و مربوط در رابطه با رويدادها و فعاليتهاي تجاري را بيان مي‌نمايد. افشاي كافي، افشاي مناسب و افشاي كامل، اصطلاحاتي است كه در كتب و مقالات حسابداري و حسابرسي براي توصيف افشا مورد استفاده قرار گرفته‌اند، اما متداولترين نظريه درخصوص افشاء، افشاي كافي مي‌باشد كه حاكي از حداقل افشاي مورد نياز است. افشاي مناسب بر برخورد يكسان با كليه استفاده‌كنندگان بالقوه درخصوص افشاي اطلاعات مالي دلالت مي‌نمايد. ارائه كليه اطلاعات به گونه‌اي كه تصوير كاملي از فعاليتها و رويدادهاي مالي واحد تجاري را بيان نمايد حاكي از افشاي كامل مي‌باشد. اگرچه ضروري است صورتهاي مالي بنحو كافي افشاء شود اما نبايد حاوي اطلاعات بيش از حد و بي‌اهميت باشد زيرا ممكن است توجه استفاده‌كنندگان صورتهاي مالي به اطلاعات جزئي و كم‌اهميت معطوف و درنتيجه رويدادها و عمليات بااهميت ناديده گرفته شود(عالي ور، 1375،104)3.
اگرچه افشاي كافي در گزارشهاي سالانه نقش اساسي در تصميم‌گيريهاي صحيح و آگاهانه گروههاي مختلف بخصوص سرمايه‌گذاران دارد. اما تحقيقات انجام شده در كشورهاي مختلف بعضاً نشان داده است كه واحدهاي اقتصادي بدون فشارهاي دولت و الزامات قانوني و حرفه‌اي، تمايلي به افشاي كافي اطلاعات مالي ندارند. در اين راستا، قانون جديد بازار اوراق بهادار جمهوري اسلامي ايران مصوب آذرماه 1384 نيز با توجه بسيار به مباحث افشا کافي، شفافيت و اطلاع رساني همراه بوده به گونه اي كه فصل پنجم اين قانون مشتمل بر 6 ماده و دو تبصره به اطلاع رساني در بازارهاي اوليه و ثانويه اختصاص يافته است. لذا مساله اساسي اين تحقيق، بررسي رابطه بين ميزان افشاء در صورتهاي مالي شركتهاي پذيرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران با نسبتهاي متداول فعاليت (شاخصهاي استفاده از داراييها) مي‌باشد.
در اين تحقيق، باتوجه به موضوع آن كه “بررسي رابطه نسبتهاي فعاليت9 شركتها با سطح افشاي اطلاعات در صورتهاي مالي شركتهاي پذيرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران” است سعي مي‌شود تا رابطه بين ميزان افشاء در گزارشگري مالي شركتهاي پذيرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران با متداولترين نسبتهاي فعاليت (شاخصهاي استفاده از داراييها10) يعني نسبت فروش به سرمايه در گردش11، نسبت فروش به داراييهاي ثابت12 ، نسبت فروش به كل داراييها13 و نسبت فروش به حقوق صاحبان سهام14 (ارزش ويژه) مورد بررسي قرار گيرد.
4-1چارچوب نظري تحقیق
انجمن حسابداري آمريكا15 افشاء را به جريان اطلاعات از قلمرو خاص به قلمرو عام قلمداد مي‌نمايد. واژه افشا در حسابداري يكي از اصول اساسي است و بعنوان اصل افشاء16 شناخته مي‌شود كه كليه واقعيتهاي بااهميت و مربوط درباره رويدادها و فعاليتهاي مالي واحد تجاري به ويژه شركتهاي سهام عام را در بر مي‌گيرد. درخصوص افشاء پنج پرسش اساسي به شرح ذيل مطرح است:
1- اطلاعات مالي براي چه اشخاصي افشاء شود؟
2- هدف از افشاي اطلاعات چيست؟
3- چه ميزان از اطلاعات بايستي افشاء شود؟
4- چگونه اطلاعات مالي بايد افشاء شود؟
5- خصوصيات كيفي مرتبط با ارائه اطلاعات چگونه باشد؟
در پاسخ به پرسش اول، شايان ذكر است مطابق با پاراگراف 30 بيانيه هيأت استانداردهاي حسابداري مالي آمريكا17 گزارشهاي مالي اساساً براي صاحبان سهام، ساير سرمايه‌گذاران و اعتباردهندگان بالفعل و بالقوه تهيه مي‌شود. اين بيانيه در ادامه هدف از افشاء اطلاعات مالي براي اين استفاده‌كنندگان را، ارزيابي عملكرد واحد تجاري، قضاوت در مورد چگونگي استفاده واحد تجاري از منابع موجود و پيش‌بيني روند سودآوري واحد تجاري در آينده مي‌داند. اما در پاسخ به اين پرسش كه “چه ميزان از اطلاعات لازم است افشاء شود؟” تنها به خبرگي استفاده‌كننده از گزارشهاي مالي بستگي دارد. در پاراگراف 34 بيانيه FASB در اين زمينه آمده است:
“افشاي اطلاعات بايد براي كساني كه قدرت فهم فعاليتهاي تجاري و اقتصادي را دارند و مايلند اين اطلاعات را با جديت تمام مطالعه نماينده قابل درك باشد.”
چگونگي افشاء اطلاعات مالي و خصوصيات كيفي مرتبط با اطلاعات مالي بر اساس ضوابط تعيين شده توسط بازارهاي سرمايه و قوانين و مقررات موضوعه تعيين گرديده است. مراجع مختلف حسابداري در شكل‌دهي به معيارهاي افشاء مناسب اطلاعات مالي، پيشنهاد كرده‌اند كه علاوه بر صورتهاي مالي، افشاء جداگانه مؤلفه‌هاي مهم مربوط به سرمايه در گردش، ارائه يادداشتهاي همراه به منظور تحقق افشاء اطلاعات كافي، اطلاعات مربوط به مباني ارزيابي داراييهاي اصلي، بدهيهاي احتمالي، تعهدات اساسي بلندمدت، تغييرات در اصول و رويه‌هاي حسابداري و بدهيهاي بلندمدت و افشاء رويدادهاي آتي نيز بايد صورت پذيرد (نوري فرد، 1377، ص61)2.
نسبت هاي فعاليت (شاخص هاي بكارگيري دارايي )، مشخصه‌هايي هستند كه بوسيله آنها شركتها مي‌توانند در طول زمان عملكرد خود را نشان دهند. زماني كه شركتي، فروش نسبتاً بالايي داشته باشد، با مشتريان زيادي سر و كار پيدا خواهند كرد و درنتيجه مجبور است نيازهاي اطلاعاتي آنها را برطرف نمايد. نسبت فروش به سرمايه در گردش شاخصي است كه مبالغي از نقدينگي مورد نياز را در سطح معيني از فروش نشان مي‌دهد. نسبت فروش به دارايي ثابت و نسبت فروش به كل داراييها بيانگر اين مطلب است كه شركت در جريان درآمدزايي، چه ميزان در دارايي ثابت و يا كل داراييها سرمايه‌گذاري نموده است. از شاخص نسبت فروش به حقوق صاحبان سهام نيز براي تعيين مبالغي از حقوق صاحبان سهام استفاده مي‌شود كه بايستي به موازات نوسانات حجم فروش در يك صنعت نگهداري شود.
شاخصهاي فوق‌الذكر، معيارهاي خاصي از موفقيت در بازار مي‌باشند. مطلوب بودن شاخصهاي فوق موجب برانگيخته شدن مديران براي گزارش اطلاعات بيشتر و جزيي‌تري خواهد بود زيرا اين اطلاعات را جهت اطمينان دادن به مشتريان و سرمايه‌گذاران و جذب آنان ارائه خواهند داد.
5-1 فرضيه هاي تحقیق
باتوجه به مطالب پيش گفته و به منظور بررسي معنادار بودن رابطه بين نسبت فروش به سرمايه در گردش، نسبت فروش به داراييهاي ثابت، نسبت فروش به كل دارايي و نسبت فروش به حقوق صاحبان سهام با سطح افشاي كافي صورتهاي مالي، فرضيه‌هايي به شرح زير تدوين شده است:
فرضیه اصلی: بين نسبت هاي فعاليت و ميزان افشاي کافی در صورت هاي مالي رابطه معناداري وجود دارد.
فرضیه های فرعی:
1- بين نسبت فروش به سرمايه در گردش و افشاي كافي در صورتهاي مالي رابطه معناداري وجود دارد.
2- بين نسبت فروش به داراييهاي ثابت و افشاي كافي در صورتهاي مالي رابطه معناداري وجود دارد.
3- بين نسبت فروش به كل داراييها و افشاي كافي در صورتهاي مالي رابطه معناداري وجود دارد.
4- بين نسبت فروش به حقوق صاحبان سهام و افشاي كافي در صورتهاي مالي رابطه معناداري وجود دارد.
6-1 اهميت و ضرورت تحقیق
تحقيقات زيادي که در خصوص بررسي سطح افشاي گزارشگري مالي توسط تحقیقگران متعدد صورت گرفته، خود دليلي محکم بر اهميت موضوع و بيانگر اين مطلب است که کفايت افشا به سرمايه گذاران و اعتباردهندگان در آگاهي از دورنماي شرکت ها، تخصيص بهينه منابع و آگاهي از عملکرد مديريت شرکت ها، کمک مي کند.
با توجه به مطالب بيان شده در رابطه با موضوع تحقيق مشخص مي شود که موضوع افشاي اطلاعات تنها محدود به قشر معدودي از استفاده کنندگان صورت هاي مالي نمي شود بلکه اين موضوع دربرگيرنده طيف وسيعي از افراد جامعه از جمله مجامع حرفه اي، اعتباردهندگان، دولت، سرمايه گذاران وساير تصميم گيرندگان مالي مي باشد. امروزه با توجه به رونق گرفتن بورس اوراق بهادار تهران بيش از پيش نياز به انجام چنين تحقيقاتي احساس مي شود. ضرورت آندسته از تحقيقات تجربي که در دهه هاي اخير در رابطه با موضوع افشاي اطلاعات در صورت هاي مالي انجام گرفته، امروزه بيش از هر زمان ديگري معلوم شده و در بازار سرمايه گذاري ايران مي تواند راهگشاي تصميم گيرندگان و سرمايه گذاران باشد. به خصوص آنکه استانداردهاي حسابداري مالي ايران داراي عمري کوتاه و در ابتداي راه است. اميد است يافته هاي اين تحقیق بتواند در تدوين و تخصصي نمودن مقررات و استانداردهاي افشاي اطلاعات، با توجه به شاخص هاي بکارگيري دارايي ها و منابع شرکت ها ( نسبت هاي فعاليت ) نيزکمک کند.
از آنجايي که تاکنون در ايران تاثير شاخص هاي بکارگيري دارايي ها و منابع شرکت ها ( نسبت هاي فعاليت ) بر ميزان افشاي اطلاعات مالي صور
