ت نگرفته ، لذا صحت و سقم اين روش در ايران مطالعه نشده است و به همين دليل مساله اصلي اين تحقیق، بررسي رابطه بين ميزان افشاء در گزارشگري مالي شركتهاي پذيرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران با متداولترين نسبتهاي فعاليت (شاخصهاي استفاده از داراييها18)مي باشد. اهميت اين تحقیق و دليل تمرکز بر کفايت افشا در اين است در ايران، در راستاي اجراي اصل 44 قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران و فرآيند خصوصي سازي صنايع ايران و جلب مشاركت عمومي در اداره ي شركت ها، ارايه ي اطلاعاتي از کيفيت افشا به منظور اتخاذ تصميم هاي منطقي در مورد سرمايه گذاري در سهام شركت هاي قابل واگذاري، بسيار اثرگذار خواهد بود.
7-1 اهداف تحقیق
هدف اصلي در اين تحقيق كمك به تدوين استانداردهاي افشا در ايران باتوجه به ويژگيهاي نسبت فعاليت شركتها مي‌باشد زيرا اگر بين نسبتهايي كه در بالا اشاره شد با افشاي كافي در صورتهاي مالي رابطه سيستماتيك وجود داشته باشد، مي‌توان نتيجه گرفت كه تفاوت در ميزان افشا در صورتهاي مالي سالانه، ناشي از تفاوت در نسبتهاي فعاليت (شاخصهاي بكارگيري داراييها) شركتها است. از اين رو در تدوين استانداردهاي حسابداري بايد افشا لحاظ گردد. از طرفي استفاده‌كنندگان از صورتهاي مالي تمايل دارند به اطلاعات صورتهاي مالي بنا بر اصل افشا يعني حداقل افشاهاي مورد نياز (افشاي كافي) دسترسي داشته باشند. چه معياري مي‌تواند مبناي ميزان افشاي كافي در صورتهاي مالي باشد؟ آيا متغيرهاي مختلف براي برآورد سطح افشا توانايي يكساني دارند؟ و آيا يكي از آنها نسبت به ساير متغيرها برتري فاحشي دارد؟
با توجه به مطالب پيش گفته در اين تحقيق 4 هدف اصلي را در نظر گرفته‌ايم كه به شرح ذيل‌اند:
1- آيا نسبت فروش به سرمايه در گردش با سطح افشاي كافي صورتهاي مالي رابطه معناداري دارد؟
2- آيا نسبت فروش به داراييهاي ثابت با سطح افشاي كافي صورتهاي مالي رابطه معناداري دارد؟
3- آيا نسبت فروش به كل داراييها با سطح افشاي كافي صورتهاي مالي رابطه معناداري دارد؟
4- آيا نسبت فروش به حقوق صاحبان سهام با سطح افشاي كافي صورتهاي مالي رابطه معناداري دارد؟
8-1 حدود مطالعاتی
قلمرو تحقیق از بعد مكاني، زماني و موضوعي به شرح ذيل است.
1-8-1 قلمرو مکاني تحقیق
از آنجايي كه صورت هاي مالي شركت هاي پذيرفته شده در بازار اوراق بهادار تهران، قابل دسترسي، دستيابي و حسابرسي شده مي باشند و مي توان آنها را در بانك هاي اطلاعاتي رايانه اي و ساير منابع اطلاعاتي نظير تارنماي سازمان بورس و ارواق بهادار تهران يافت، لذا قلمرو مکاني اين تحقیق، شركت هاي پذيرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران هستند.
2-8-1 قلمرو زماني تحقیق
قلمرو زماني تحقیق شامل دوره زماني 1382 الي 1387 است.
3- 8-1 قلمرو موضوعي تحقیق
قلمرو موضوعي تحقیق شامل بررسي ارتباط بين نسبت هاي فعاليت و ميزان افشاي اطلاعات در صورت هاي مالي شرکت هاي پذيرفته شده در بازار بورس تهران مي باشد.
9-1- تعريف واژه ها و اصطلاحات تحقیق
واژه هاي کليدي تحقیق به شرح زير است.
افشا 19 : نمايش واضح يک واقعيت يا يک وضعيت در ترازنامه و يا صورت هاي مالي و يادداشت هاي همراه آنها و يا در گزارش حسابرسي (کوهلر و اریک لوئیس،1975،176)20.
صورت هاي مالي21 : عبارت است از مجموعه اطلاعاتي تلخيص شده وطبقه بندي شده در باره وضعيت مالي، عملکرد مالي و انعطاف پذيري مالي واحد تجاري22.
نسبت هاي فعاليت23 : در اين تحقیق نسبت فروش به سرمايه در گردش، نسبت فروش به داراييهاي ثابت، نسبت فروش به كل دارايي و نسبت فروش به حقوق صاحبان سهام به عنوان نسبت هاي فعاليت ( شاخص هاي بکارگيري داراييها ) تلقي مي گردد24.
فصل دوم
مروری بر ادبيات تحقيق
1-2 مقدمه
انديشه‌ي بشري در طول تاريخ به دنبال درك حقيقت و كشف علل و چگونگي وقوع رويدادها از طريق مشاهده ،تجزيه وتحليل و ثبت آنها بوده كه ارمغان آن رشد شاخه هاي گوناگون دانش در جريان تحولات خروشان علمي و فرهنگي بوده است. بي شك دستيابي به اين امر در سايه تحقیق هاي تجربي رشد و ظهور يافته است.
تحقیق در فرايند تصميم گيري افراد ممكن است موجب بهبود و كيفيت تصميم هاي سرمايه گذاري شود و تخصيص منابع اقتصادي به نحو بهتري صورت پذيرد و درنتيجه وضع سرمايه گذاران بهتر شود. زيرا سرمايه گذاران مي توانند بهترين تركيب را براي مجموعه سرمايه گذاري خود به دست آورند.
اطلاعات و گزارش هاي مالي شرکت ها مهم ترين عامل در تصميم سرمايه گذاران مي باشد . سرمايه گذار بايد فرايند گزارشگري مالي شرکت ها را به طور صحيح درك نمايد. به نظر مي رسد مهم ترين راه براي بهبود بخشيدن به كيفيت تصميم هاي سرمايه گذاري و كاهش هزينه پردازش اطلاعات، تدوين مدل هاي تصميم گيري مي باشد كه اطلاعات موجود را دريافت و پردازش نمايند. امروزه توسعه اقتصادي بر پايه دسترسي به منابع مالي براي سرمايه‌گذاري استوار است. تصميم سرمايه‌گذاران به سرمايه‌گذاري منابع خود در شركتها، به نوبه خود به وجود گزارشگري مالي مناسب در شركت بستگي دارد.
گزارشهاي مالي، تخصيص منابع سرمايه در يك شركت تجاري و قابليت سوددهي آن را افشا مي‌نمايند. اين اطلاعات اقتصادي به شناخت وضعيت مالي و سلامت يك واحد تجاري كمك مي‌كند. از آنجا كه تصميمات سرمايه‌گذاري وابسته به اطلاعاتي است كه در اختيار آنها قرار مي‌گيرد و گزارش دهي مالي نيز هدف خود را كمك به فرآيند تصميم‌گيري افراد ذينفع نظير: سرمايه‌گذاران، وام دهندگان و بستانكاران قرار داده است، بنابراين يك گزارش ويژه و مناسب بايد اين موضوع را بدرستي منعكس سازد كه منابع سرمايه‌اي شركت تا چه حد بنحو مطلوب بكار گرفته مي‌شوند.
باتوجه به نيازهاي روزافزون استفاده‌كنندگان از صورتهاي مالي، اين استفاده‌كنندگان بطور چشمگيري به گزارش فعاليتهاي مالي شركتهاي تجاري علاقه‌مند شده‌اند. پاسخگويي به اين نيازهاي رو به افزايش، افشا اطلاعات مربوط به فعاليتهاي واحد تجاري را ضروري نموده است.
2-2- تعاريف مختلف افشا
مطابق تارنماي جهاني فرهنگ لغت انگليسي وردنت 25 افشا 26 در لغت به معني “آشكار كردن اطلاعات به مفهوم وسيع كلمه است”. همچنين مطابق تارنماي جامع ويکيپديا 27 افشا يعني” آشکارساختن اطلاعاتي که بطور عادي محرمانه هستند که اين افشا به طور اختياري و يا مطابق قوانين و مقررات موضوعه و يا طبق عرف جامعه انجام مي پذيرد”. طبق فرهنگ لغت كهلر نيز افشا عبارت است از “نمايش واضح يك واقعيت يا يك وضعيت در ترازنامه و يا صورتهاي مالي ديگر و يادداشتهاي همراه آنها و يا در گزارش حسابرسي” (کوهلر و اریک لوئیس، 1975، 176)28.
انجمن حسابداري امريكا 29 افشا را چنين تعريف مي‌كند:
“جريان اطلاعات از قلمرو خاص به قلمرو عام”.
3-2- اصل افشا
واژه افشا در حسابداري يكي از اصول اساسي است و بعنوان اصل افشا 30 شناخته مي‌شود كه كليه واقعيتهاي بااهميت و مربوط درباره رويدادها و فعاليتهاي مالي واحد تجاري به ويژه شركتهاي سهامي عام را در بر مي‌گيرد. اصل مزبور ايجاب مي‌كند كه صورتهاي مالي به گونه‌اي تهيه و ارائه شود كه از لحاظ هدفهاي گزارشگري مالي قابل فهم، آگاه‌كننده و حتي‌الامكان كامل باشد. به بيان ديگر، گزارشگري مالي بر ارائه اطلاعات كافي و مفهوم در صورتهاي مالي تأكيد كرده و خواستار افشاي اطلاعات مربوط در صورتهاي مزبور به گونه‌اي است كه از يك طرف، امكان اتخاذ تصميمات آگاهانه را براي استفاده‌كنندگان صورتهاي مالي فراهم كند و از طرف ديگر، باعث گمراهي آنان نشود. اصل افشا در حسابداري واژه‌اي فراگير بوده و تقريباً تمامي فرآيند گزارشگري مالي را در بر مي‌گيرد. قسمت اعظم اين گزارشگري مالي را صورتهاي مالي31 تشكيل مي‌دهد. هدف صورتهاي مالي عبارت از ارائه اطلاعاتي تلخيص و طبقه‌بندي شده درباره وضعيت مالي32 ، عملكرد مالي 33 و انعطاف‌پذيري 34 مالي واحد تجاري است كه براي طيفي گسترده از استفاده‌كنندگان صورتهاي مالي در اتخاذ تصميمات اقتصادي مفيد واقع گردد. لذا افشا به معني آشكار نمودن اطلاعات مالي درباره يك واحد انتفاعي در قالب گزارشهاي مالي و معمولاً ساليانه مي‌باشد.
4-2- پرسش هاي اساسي مطرح شده در حوزه افشا (مباني نظري)
به مثابه يک واقعيت، بحث جنجال برانگيزي پيرامون ماهيت افشا وجود دارد. درباره اينکه افشا يک هدف 35 ، يک اصل36 يا يک مفهوم زيربنايي37 ويا يک مفهوم قراردادي 38 است اختلاف نظر وجود دارد. در واقع افشا مفهومي فراتر از يک اصل است. افشا به مثابه نوعي ارتباط بين مفاهيم زيربنايي، اصول حسابداري واهداف حسابداري مي باشد. افشا ابزاري براي نيل به اهداف حسابداري است. در مفاهيم نظري حسابداري، افشا فرآيندي است که اهداف و ويژگي هاي کيفي اطلاعات حسابداري را در مي گيرد. اين اهداف و ويژگي هاي کيفي شامل قابليت درک 39، مربوط بودن 40، اهميت 41 ، قابليت اعتماد 42 و قابليت مقايسه 43 اطلاعات حسابداري مي باشند.
هدف اين بخش بحث و تبادل نظر در خصوص پرسش هاي اساسي مطرح شده در حوزه افشا مي باشد. در طول پاسخ دهي به اين پرسش ها مباني نظري اصل افشا بررسي شده و اهداف کلي اين اصل بيان خواهد شد.
اين پرسشهاي اساسي به شرح ذيل مي‌باشند:
1- اطلاعات مالي براي چه اشخاصي افشا شود؟
2- هدف از افشاي اطلاعات مالي چيست؟
3- چه ميزان از اطلاعات لازم است افشا شود؟
4- چگونه اطلاعات مالي بايد افشا شود؟
5- خصوصيات كيفي مرتبط با ارائه اطلاعات چگونه باشد؟
1-4-2- اطلاعات مالي براي چه اشخاصي افشا مي‌گردد؟
در پاسخ به اين سؤال كه “اطلاعات مالي براي چه اشخاصي افشا شود”؟ مي‌توان گفت كه گزارشهاي مالي اساساً براي صاحبان سهام 44 ، ساير سرمايه‌گذاران 45 و اعتبار دهندگان 46 تهيه و ارائه مي‌شود. نظر هيأت استانداردهاي حسابداري مالي در اين زمينه چنين است:
“گزارش مالي بايد اطلاعاتي را فراهم كند كه براي سرمايه‌گذاران، اعتبار دهندگان فعلي و بالقوه و ساير استفاده‌كنندگان در تصميم‌گيريهاي معقول سرمايه‌گذاري، اعطاي اعتبار و ساير تصميمات مشابه مفيد واقع شود” (هيأت استانداردهاي حسابداري مالي آمريكا،1978، 30) 47.
اما كاركنان، مشتريان، ارگانهاي دولتي و سايرين نيز بنحوي استفاده كننده گزارشهاي مالي مي‌باشند. تصميمات سرمايه‌گذاران اساساً در ارتباط با خريد، فروش يا نگهداري سهام اتخاذ مي‌شود و تصميم‌گيريهاي اعتبار دهندگان اساساً به افزايش مدت و ميزان اعتبار اعطايي به واحد تجاري مربوط مي‌گردد. البته صاحبان سهام در مورد ادامه كار، تشويق يا عزل مديريت و همچنين تصويب يا رد پيشنهادهاي ارائه شده در زمينه ايجاد تغييرات عمده در خط مشي واحد تجاري نيز تصميماتي اتخاذ مي‌نمايند.
هدفهاي افشاي اطلاعات براي كاركنان، مشتريان و سايرين بطور مشخص تدوين نشده است. اما فرض بر اين است كه اطلاعات مفيد براي سرمايه‌گذاران و اعتبار دهندگان، براي سايرين نيز مفيد است (هندریکسون،1993،852-851) 48.
استفاده‌كنندگان صورتهاي مالي و نيازهاي اطلاعاتي آنها براساس استانداردهاي حسابداري ايران (كميته فني سازمان حسابرسي، 1380، صص 447-446)49 به شرح زير است:
سرمايه‌گذاران 50
سرمايه‌گذاران بعنوان تأمين‌كنندگان سرمايه علاقه‌مند به اطلاعاتي در مورد ريسك ذاتي و بازده سرمايه‌گذاريهاي خود مي‌باشند. آنها به اطلاعاتي نياز دارند كه براساس آن بتوانند در مورد خريد، نگهداري يا فروش سهام تصميم‌گيري كنند و عملكرد مديريت واحد تجاري و توان واحد تجاري را جهت پرداخت سود سهام مورد ارزيابي قرار دهند.
اعطاكنندگان تسهيلات مالي 51
اعطاكنندگان تسهيلات مالي علاقه‌مند به اطلاعاتي هستند كه براساس آن بتوانند توان واحد تجاري را در بازپرداخت به موقع اصل و بهره تسهيلات دريافتي ارزيابي كنند.
تأمين‌كنندگان كالا و خدمات و ساير بستانكاران
تأمين‌كنندگان كالا و خدمات و ساير بستانكاران به اطلاعاتي علاقه‌مند هستند كه آنها را در اتخاذ تصميم در زمينه فروش كالا و خدمات به واحد تجاري و ارزيابي توان واحد تجاري جهت بازپرداخت بدهيهاي خود
