فرصت ها براي ملت ها نيست و گويا ليبراليسم و ايده آليسم، هسته سختي از رئاليسم كلاسيك دارند. ثانيا نئورئاليسم درصدد معرفي و فهم اصولي است كه راهبر نظام بين الملل مي باشند. از ديد او و ساير نئورئاليست ها، بسيار ي از رژيم ها و هنجارهاي متعارف در نگرش ايده آليستي و ليبراليسم، در واقع ، پرداخته دولت هاي مسلط و بازيگران ابرقدرت است كه جامه رژيم، قاعده و هنجار بين المللي به تن دارد. از اين رو نئورئاليست ها، برخلاف رئاليست ها، كه نگاهي از درون و بيرون داشتند و همه تحولات را از منظر ملي مي ديدند، مي كوشند نگاهي از بيرون به درون داشته باشند و رفتار دولت ها را در پناه و در سايه اقتضاي سيستم بين الملل تحليل نمايند.ريشه و شيوه چنين نگرشي، در مقايسه آن با منطق رئاليستي بهتر قابل فهم است.
فصل سوم: قطر؛ساختار سياسي – اقتصادي و چشم انداز قطر
بررسي نقش انرژي بر سياست خارجي قطر بدون آشنايي با ساختار سياسي و اقتصادي اين کشور از يک سو و وضعيت دفاعي و موقعيت منطقه اي اين کشور ممکن نيست.اينکه چه ساختار و چه وضعيتي مانع سياست خارجي و يا عامل مشوق سياست خارجي فعال قطر هستتند با بررسي اين فاکتورها مشخص خواهد شد.ساختار سياسي و اجتماعي اين کشور شامل جمعيت،زبان مذهب و … هم موانع و هم فرصتهاي را در اختيار اين کشور در روابط خارجي قرار مي دهد.براي مثال جمعيت کم قطر يک مانع و دين اسلام يک فرصت خوب براي سياست خارجي فعال قطر هستند.
وضعيت اقتصادي اين کشور نيز با توجه به ميزان توان انرژيک و حضور سرمايه داران خارجي در اين کشور مشوقهاي خوبي براي سياست خارجي فعال هستند و از سوي ديگر سيستم دفاعي ضعيف اين کشور که در بند سوم بدان اشاره خواهد شد عامل براي يک سياست خارجي همکاري جويانه و متعهدانه با قدرتهاي بزرگ مي باشند.از اين رو با بررسي کامل اين ساختارها و موقعيتها زواياي مختلفي از زمينه هاي سياست خارجي قطر هويدا خواهد شد که بي اعتنايي به آنها ما را از درک بهتر سياست خارجي قطر بازخواهد داشت.
علاوه بر اين سه بند که در اين فصل مورد بحث قرار خواهند گرفت يکي از فاکتورهاي مهم در شناسايي قطر “چشم انداز2030قطر” مي باشد.اين چشم انداز برنامه هاي مورد نظر اين کشور را در آينده ترسيم خواهد کرد و به همين دليل مي تواند عامل مهمي در بررسي سياست خارجي اين کشور باشد.
بند اول: ساختار سياسي و اجتماعي قطر
دولت قطر ( State of Qatar ) کشوري است واقع در قاره ي آسيا ، منطقه ي خاورميانه ، شبه جزيره اي کوچک واقع در حاشيه ي جنوبي خليج پارس ، شرق شبه جزيره ي عربستان ، جنوب شرق بحرين . پايتخت قطر ، شهر دوحه ( Doha ) با 550 هزار نفر جمعيت مي باشد . مساحت قطر 11.437 کيلومتر مربع و جمعيت آن 907 هزار نفر است . از مهمترين شهرهاي قطر مي توان به ، الريان 275 هزار نفر ، الوکره 20 هزار نفر و ام سلال 16 هزار نفر اشاره کرد . از نظر اقليمي قطر داراي پوشش بياباني ، خشک و لم يزرع مي باشد و داراي آب و هوايي بسيار گرم و مرطوب در تابستان ها و آب و هوايي نه چندان گرم و دلپذير در زمستان مي باشد . قطر يک کشور پست و صاف بوده و بيابان هاي آنرا شن و ريگ مي پوشاند . بلندترين نقطه ي قطر ، قرين ابو البول ( Quraun Abu al Bawl ) با 103 متر ارتفاع از سطح دريا قرار دارد . قطر سابقا به وسيله ي شيوخ بحرين اداره مي شده است ، ولي در سال 1867 درگيري ها بين مردم و حکمرانان باعث متزلزل شدن پايه هاي سلطه ي بحرين بر قطر شد . بريتانيا به منظور نگاهداشت صلح و جلوگيري از ادامه ي شورش ها با تحت کنترل درآوردن اوضاع ، بريتانيا يکي از اهالي بومي قطر را به نام ، محمد بن ثاني آل ثاني به سمت امير قطر منصوب کرد . خاندان ” آل ثاني ” کماکان نيز اداره ي امور را در قطر بر عهده دارند و حکومت در اين جزيره مورثي است . در سال 1893 عثماني ها به قطر يورش بردند ولي با مقاومت قطري ها رو به رو شده و عقب نشيني کردند ، ناگفته نماند کمک هاي مالي و تسليحاتي بريتانيا به قطر نيز از عوامل مهم در ناکامي عثماني ها در اشغال قطر بود . در سال 1916 ، امير قطر با تحت الحمايه ي بريتانيا شدن کشورش موافقت کرد . در سال 1940 نفت در سواحل قطر کشف شد و ثروت هاي سرشاري را در طي دهه هاي 50 و 60 ميلادي نصيب اين اميرنشين کرد . به طوري که اکنون 80 % صادرات قطر وابسته به نفت و مشتقات و فراورده هاي نفتي است و در حال حاضر مردم قطر به ازاي جمعيت داراي بيشترين ميزان درآمد در ميان مردم کشورهاي جهان هستند .
در عرصه ي سياست خارجي قطر از دو جهت با دو کشور همجوار مشکلات مرزي دارد ، يکي مسائل مربوط به نواحي جنوبي قطر و هم مرز با عربستان و ديگري اختلاف با بحرين بر سر مالکيت جزاير هوار ( Hawar Islands ) مي باشد . در سال 1994 ، قطر با آمريکا يک پيمان دفاعي امضا نمود تا سومين کشوري از کشورهاي حاشيه ي خليج پارس باشد که با آمريکا معاهده ي دفاعي امضا کرده است . در ژوئن 1995 شاهزاده حمد بن خليفه آل ثاني با معزول کردن پدرش از قدرت جايگزين او شد . اولين اقدام او پس از به قدرت رسيدن اصلاحات اقتصادي بود ، او همچنين بسياري از اختيارات را که در زمان پدرش مختص امير بود به ديگران واگذار کرد و بدين ترتيب نوعي تقسيم قدرت در نظام سياسي حاکم بر قطر ايجاد شد . او همچنين به اصلاحات اجتماعي نيز مبادرت ورزيد و ضمن لغو بسياري از سانسور ها و محدوديت ها ، در سال 1999 نيز با قائل شدن حق راي براي زنان براي شرکت در انتخابات موافقت کرد . قطر پايگاه پربيننده ترين و محبوب ترين شبکه ي تلويزيوني ماهواره اي عرب زبان در جهان يعني ، الجزيره ( Al Jazeera ) مي باشد . اولين قانون اساسي در 9 ژوئن 2005 در قطر به تصويب رسيد ، پارلمان قطر داراي 45 کرسي مي باشد که 30 کرسي آن در انتخابات پارلماني مشخص مي شود و 158 کرسي آن مستقيما توسط امير قطر انتخاب مي شود . در آوريل 2007 ، نخست وزير قطر ، شيخ عبدالله بن خليفه آل ثاني از سمت خود استعفا داد و امير قطر بلافاصله ، حمد بن جاسم بن جابر آل ثاني را به سمت نخست وزير منصوب کرد . نژاد 40 % قطري ها ، عرب ، 18 % هندي ، 18 % پاکستاني و 10 % ايراني مي باشند . همچنين دين 77 % مردم قطر مسلمان ( اکثرا سني ) و 8 % مسيحي است . زبان رسمي قطر ، عربي مي باشد . واحد پول قطر ، ريال با واحد جزء ( درهم ) نام دارد . از مهمترين صادرات قطر مي توان به نفت و فراورده هاي نفتي ، آمونياک ، کود ، مواد پتروشيمي ، فولاد و سيمان اشاره کرد . قطر از اعضاي کشورهاي اتحاديه ي عرب است .
تشکيل حکومت و تحولات آن
قطر قبلاً تحت سيطرهي آل خليفه، خاندان فعلى حاکم بر بحرين، قرار داشت ولى در سال ???? تبديل به بخشى از امپراطورى عثمانى شد. هر چند که نفوذ عثمانى در قطر همزمان با تسلط انگلستان بر بخش وسيعى از منطقه خليج‌فارس بود، با اين‌حال شيخ محمد (????-????) ترجيح مى‌داد که با خليفه اسلامى همکارى داشته باشد و حتى موافقت‌نامه‌اى را با مدحت پاشا والى عراق به منظور استقرار يک نيروى عثمانى در قطر منعقد نموده بود. در اين مقطع پس از قتل نماينده? ترکيه در دوحه که به دنبال شورش سال ???? در اين سرزمين صورت گرفت، شورشى نظامى در سال ???? در همين شهر رخ داده و تعدادى زيادى ترک کشته شدند، در سال ???? شيوخ قطر ابراز علاقه کردند که در دايره‌اى سياسى شامل شيوخ متصالحه عمان قرار گيرند؛ ولى هيچ اقدامى در اين رابطه صورت نگرفت. در دوره? ???? تا ???? برخورد ترکيه با قطر به عنوان بخشى از امپراتورى عثمانى بود در حالى که حکومت انگليسى به قطر به عنوان يک شيخ‌نشين عربى مستقل نگاه مى‌کرده و مقامات انگليسى سعى در حفظ تماس‌هاى مستقيم خود با شيوخ قطر داشتند. در سال ???? به دنبال اعتراض نماينده? انگليس، عثمانى از تعيين دو مسئول ادارى ترک در شهرهاى وکره و زباره و عديد عقب‌نشينى نمود. در همان زمان و از سال ???? شيخ احمد، يکى از شيوخ قطر در تماس منظم با نماينده? بريتانيا در بحرين بود و هدف آن نيز کسب حمايت بريتانيا در مقابل تعهد وى مبنى بر تضمين امنيت دريايى در سواحل نزديک از طرف مشاراليه و همکارى با حکومت بريتانيا به صورت کلى بود. سپس شيخ قاسم‌بن محمدآل‌ثانى (????-????) جانشين پدر شد.
دوران حاکميت وى شاهد حوادث و تحوّلاتى جدّى در سطح منطقه و بين‌الملل بود و با شروع جنگ جهانى اول نيروى عثماني، قطر را تخليه کردند. از شيخ قاسم بعضاً به عنوان بنيان‌گذار شيخ‌نشين قطر ياد مى‌شود. فرزند شيخ قاسم بنام شيخ‌عبدالله‌بن‌قاسم عملاً در سال ????، در زمان حيات پدرش، رهبرى قطر را بر عهده گرفت. وى از سوى انگليس به عنوان حاکم قطر به رسميت شناخته شد. در همين چارچوب انگليس در سال ???? با وى پيمانى منعقد نمود که منطبق با سياست اين کشور در بحرين امارت‌هاى ساحلى که اکنون امارت عربى متحده نام دارد، بود. براساس اين عهدنامه حاکم فعلى متعهد شد که بدون موافقت انگليس اقدام به واگذاري، اجاره يا در اختيار گذاشتن بخش‌هايى از سرزمين خود به کشورى ديگر، به استثناى انگليس، ننمود و يا وارد هيچگونه روابط با کشورهاى خارجي، بجز انگليس نشود. انگليس نيز متقابلاً تعهد مى‌نمود که در برابر هجوم زمينى يا دريايى عليه قطر، از آن دفاع کند. در سال ???? پيمان ديگرى با قطر به امضاء رسيد که براساس آن حمايت انگليس از قطر گسترش يافته و يا به عبارتى تکميل مى‌شد.
در 3 سپتامبر 1971 قطر از بريتانيا اعلام استقلال کرد . در سال 1991 و در جريان جنگ خليج پارس ، قطر به نيروهاي بين المللي اجازه داد از خاک قطر به عنوان پايگاه استفاده کنند .
تقسيمات کشورى
قطر کشور يکپارچه‌اى است که واحدهاى فرعى سياسى ندارد. اين کشور همچنين به ? منطقه (شهرداري)، ?? ناحيه و ???? بلوک تقسيم شده است که هر بلوک شامل مجموعه‌اى از ساختمان‌هاى مسکونى مى‌باشد. شوراهاى شهردارى در دوحه، وکره، خور، زخيره، رايان وام صلان و … ضمن انجام برنامه‌هاى عمرانى در شهرهاى مربوطه، مستقيماً در مقابل وزارت امور شهردارى‌ها نيز مسؤول هستند.
اقوام و نژادها و روابط آنها
جمعيت اصلى قطر در واقع اقوام عربى هستند که در طول قرون ??،?? و ?? ميلادى و حتى قبل از آن نيز از مناطق اطراف بويژه نجد (Najd)، الاحساء (Al-Ehsa) و عمان به اين سرزمين مهاجرت کرده‌اند. همچنين بيشتر اهالى بومى قطر از اعراب بنى‌عتوب (Bani Utub) هستند که خود شعبه‌اى از بنى‌تميم محسوب مى‌شوند و در قرن ??م. از منطقه الاحساء در عربستان به قطر مهاجرت نموده‌اند. بعلاوه، عده زيادى از اعراب ساير سرزمين‌هاى عربى مانند سوريه، مصر، لبنان، يمن، اردن، عمان و فلسطين نيز به اين کشورها مهاجرت کرده‌اند.
زبان و خط
زبان و خط رسمى مردم قطر عربى است و زبان انگليسى نيز به عنوان زبان دوم در مدارس اين کشور تدريس مى‌شود. زبان فارسى هم تا حد قابل توجهى در جامعه قطر حضور داشته و به آن تکلّم مى‌شود.
ثبات نسبي قطر
حرکت پيش رونده ي تحولات در منطقه ي خاورميانه توانسته است تا کنون کشورهاي مصر، تونس، الجزاير، بحرين، يمن و ليبي را دچار چالش هايي جهت برپايي نظام هاي مردمي نمايد. اگرچه اين تحولات در برخي کشورها به موفقيت نسبي رسيده است اما در بعضي ديگر، هنوز محتاج مجاهدت هاي بيشتر مردمي است. در اين ميان اما برخي کشورهاي خاورميانه عربي تا کنون دچار چالشي جدي از سوي ملت خود نشده اند. قطر يکي از اين کشورهاست که از ثبات نسبي قابل قبولي در اين مدت برخوردار بوده است گرچه زمزمه هايي از آغاز برخي اعتراضات در آن به گوش مي رسد ولي عواملي باعث شده است تا قطار تحولات، تا کنون به اين کشور نرسد:
اصلاحات ساختاري و نهادي:گرچه ساخت سياسي در قطر را نمي توان جداي از ساختار شيخ نشين هاي خليج فارس تحليل کرد اما برخي اتفاقات در سال هاي اخير و به خصوص از سال 1995 تا کنون که شيخ حمد توانست با کودتاي بدون خون ريزي، پدر خود را برکنار کرده و بر تخت سلطنت بنشيند، صورت پذيرفته است که موجب شده است تا قطر به لحاظ ميزان اقتدارگرايي عيني در اذهان عمومي مردمش نسبت به کشورهاي ديگر عربي منطقه، از
