تعديل ساختاري ارزش واقعي خود را از دست دادند.
– بازنشستگيهاي پيش از موعد بدون تأمين منابع مصوب دولت و مجلس
– مصوبات دولت، شوراي اقتصاد، مجلس مبني بر افزايش قيمتها و تعرفهها كه سازمان به شدت متأثر از آنها ميباشد.
– عدم بهرهگيري از فرصتها، ذخاير و منابع از طرف سازمان در طی دو دهه گذشته
– عدم افزايش حقوق متناسب با تورم و اعلام غيرواقعي دستمزد بيمه شدهها توسط كارفرمايان.20
مبحث اول : صندوق بازنشستگي كشوري:
مشتركين حقوقبگير صندوق بازنشستگي كشوري شامل بازنشستگان، از كار افتادگان، شاغلان فوت شده و بازنشستگان فوت شده ميباشد. به منظور ارایه یک تصویر واقعی ازقدرت خرید مشترکین حقوق بگیر صندوق متوسط مبالغ پرداختي به آنان برحسب قيمتهاي ثابت( سال 1369 )در جدول شماره(2) آورده شده است.
جدول شماره 2
متوسط مبالغ واقعي پرداختي برحسب قيمت سال پايه 1369 ومتوسط مبالغ اسمي پرداختي به مشتركين حقوق بگير صندوق بازنشستگي كشوري (ريال)
سال
متوسط مبالغ اسمي
شاخص قيمت مصرف كننده
متوسط مبالغ واقعي
1360
599619
8/23
2519412
1361
516554
3/28
1825283
1362
486344
4/33
1456120
1363
482301
9/36
1307049
1364
460550
4/38
1199351
1365
463038
5/47
974817
1366
451491
6/60
745036
1367
498847
1/78
638728
1368
514394
8/91
560343
1369
784785
100
784785
1370
1006279
7/120
833703
1371
1346800
1/150
897268
1372
1630550
4/184
884246
1373
1443932
3/249
579194
1374
2275279
4/372
610977
1375
2862071
5/458
624225
1376
3440075
1/538
639300
منبع: داده ها از سالنامه آماري ، سالهاي مختلف ، محاسبات تحقيق.
همان طور كه از جدول مذکور برمی آید متوسط مبالغ واقعي پرداختي به مشتركين در سال 1360 بيشترين مقداررا دردوره مورد مطالعه داشته و پس از آن تا سال 1368 مرتباً كاهش يافته است، به طوري كه در اين سال به كمترين مقدار خود طي دوره رسيدهاست. در سال 1369 به دليل افزايش مستمريها به ميزان 5 درصد آخرين ميزان مستمري،
اين مقدار افزايش يافته است( اعتضاد پور و رجبی راد، 1375: 99) و اين افزايش تا سال 1371 ادامه داشتهاست و پس از آن مجدداً تا سال 1373 كاهش يافته و دوباره شروع به افزايش كردهاست. به طور كلي متوسط مبالغ واقعي پرداختي از سال 1360 تا سال 1376 حدوداً چهار برابر كاهش يافته است. اين مطلب نشان دهنده آن است كه پرداختيهاي صندوق بازنشستگي متناسب با نرخ تورم افزايش نيافتهاست و باعث گرديده كه قدرت خريد و رفاه مشمولين طي دوره كاهش يابد.
ارقام جدول شماره (3 ) از تقسيم مبالغ اسمي پرداختي به مشمولين صندوق بازنشستگي بر خط فقر مطلق بدست آمده است. براي هريك از سالها اگر عدد مربوط بزرگتر از 1 باشد نشاندهنده اين است كه در آن سال مشمولين بالاي خط فقر قرار داشتهاند و در غير اين صورت زير خط فقر مطلق واقع شدهاند، باتوجه به ارقام مندرج در جدول مذکور مشخص ميگردد كه در تمام سالها اين نسبت بيشتر از يك بودهاست. يعني سطح زندگي مستمري بگيران طي دوره مورد مطالعه بالاي خط فقر مطلق قرار داشتهاست. البته بالاترين مقدار مربوط به سال اول دوره يعني سال 1360 و كمترين مقدار آن مربوط به سال 1368 بودهاست. به عبارت ديگر اگرچه در تمامي سالها ارقام بزرگتر از يك بوده است، اما عدد مربوط به سال 76 تقريباً نصف عدد مربوط به سال اول دوره يعني سال 1360 بودهاست و لذا می توان گفت از رفاه آنان پنجاه درصد كاسته شدهاست.
جدول شماره( 3)
مبالغ اسمي پرداختي مشتركين حقوق بگير صندوق بازنشستگي كشوري تقسيم بر خط فقر مطلق
سال
متوسط مبلغ اسمي پرداختي تقسيم بر خط فقرمطلق
خط فقر مطلق (ريال)
75/6
73/4
77/3
26/3
97/2
54/2
34/2
18/2
01/2
81/2
99/2
منبع: داده ها از سالنامه آماری، سالهای مختلف، محاسبات تحقیق.
منابع و مصارف صندوق بازنشستگي طي سالهاي گوناگون در نزديكي نقطه سر به سري قرار داشتهاست و مانع از آن شده كه صندوق بتواند خدمات مطلوبي را به مستمري بگيران ارائه دهد. مهمترين دليل اين امر ميتواند ناشي از اين باشد كه دولت اغلب سهم كارفرمايي خود را پرداخت نكرده و تنها قسمتي از اين سهم را ميپردازد. اما تلاش مديريت سازمان در جهت اثبات بديهيهاي قانوني دولت به صندوق بازنشستگي كشوري، موجب گرديد كه از محل اموال مصادرهاي اين بديهيها به سازمان بازنشستگي كشوري پرداخت گردد. لازم به ذكر است كه شركتهاي واگذار شده عمدتاً به علت مشكلات حقوقي در زمينهي سهام و سهامداران و فرسوده بودن ماشينآلات، نه تنها سود نداده، بلكه از زمان واگذاري هر ساله زيان داشتهاند. »به عنوان مثال شركت گلف اجنبي در سال 68 و 69 به ميزان 536015200 ريال زيان داشتهاست».21
بخش دوم
بیمه تأمین اجتماعی
فصل اول : تاریخچه بیمه تامین اجتماعی
بیمه‌های اجتماعی یک قلمرو مشخص و تعریف‌شده در ادبیات و اسناد تاریخی نهاد‌های بین‌المللی دارد؛ در حالی که وقتی صحبت از مقوله تامین اجتماعی می‌شود دامنه ارائه خدمت و قلمرو ارائه تعهدات و تنوع خدمات وسیع‌تر و درواقع علاوه بر پوشش طبقات مختلف و وسیع‌تر اجتماعی، خدمات گوناگونی را به افراد تحت پوشش خود ارائه می‌دهد.
از نظر سازمان بین‌المللی کار و اتحادیه بین‌المللی تامین اجتماعی همه نهاد‌هایی که قلمرو فعالیتشان مشخص است و به‌ویژه در حوزه بیمه‌های اجتماعی، آن هم بیشتر در ارائه خدمات بلندمدت مثل پیری، بازنشستگی و از کارافتادگی، هستند و به‌عبارتی ظرفیت و قالب آن مشخص است از نام «صندوق» استفاده می‌کنند؛ در قسم دوم که توضیح داده شده است از عنوان سازمان استفاده می‌شود؛ هر چند که به صورت کلی درباره نام‌گذاری نظامات بیمه‌ای در کشور‌های عضو هیچ‌گونه توصیه نامه‌ای به آنها ابلاغ نشده است.
شکل‌گیری نظام تامین اجتماعی در ایران نیز از آغاز تاکنون با توجه قلمرو فعالیت‌های آن و افراد تحت پوشش، از این تعاریف مستثنا نبوده است؛ هر چند که در این نام‌گذاری‌ها و تغییرات عناوین در 50سال گذشته ممکن است ملاحظات مورد اشاره گاهی مورد توجه قرار نگرفته باشد. این یادداشت می‌کوشد از تولد تاکنون سیر نام‌گذاری این صندوق بیمه‌ای را به تصویر بکشد و نشان دهد این جنگ حیدری‌نعمتی چقدر با محتوا و تغییرات پیش‌آمده در وظایف و مسئولیت آن سازگار است و بازی با کلمات و واژه‌ها توانسته است در محتوای این صندوق یا سازمان بیمه‌ای اثر‌گذار باشد22؟
مبحث اول : صندوق احتیاط طرق و شوارع
نخستین‌بار در تاریخ ٢٧/12/1309هیات‌وزیران براساس پیشنهاد وزارت طرق و شوارع تصویب کرد که از اول فروردین ١٣١٠ از مزد هر یک از کارگران که در طرق کار می‌کردند، روزی یک شاهی و از حقوق همگی روزمزدها و کنتراتی‌های شاغل در طرق، صدی‌دو کسر و به ایجاد «صندوق احتیاط» اختصاص داده شود. در همین تصویب‌نامه مقرر شد نظام‌نامه این «صندوق» را وزارت طرق به تصویب هیات وزیران برساند. در نهم مرداد ماه سال ١٣١٠، نظام‌نامه صندوق احتیاط ادارات طرق در چهارده ماده که مشتمل بود بر مراقبت‌های صحی و اعطای پاداش نقدی به وراث کسانی که به سبب انجام وظیفه فوت یا از کار افتاده می‌شدند، به تصویب رسید23.
مبحث دوم : نظام‌نامه کارخانجات و موسسات صنعتی
پیشرفت صنعت و توجه کم‌و‌بیش به بهداشت و وضع عمومی کارگران و خانواده آنان و نیز برای رسیدگی به امور کارخانجات و ایجاد وسایل بهبود معیشتی کارگران، در سال ١٣١٤ وزارت پیشه و هنر مأموریت یافت از طریق تشکیل اداره مستقلی به نام اداره کل صناعت و تعاون به تدوین نظام‌نامه کارخانجات و موسسات صنعتی اهتمام ورزد. این نظام‌نامه در تاریخ ٢٨مرداد١٣١٥ به تصویب هیات‌دولت رسید و مشتمل بر شرایط کار، وظایف کارگر و کارفرما، ایمنی و بهداشت کارگاه‌ها و پرداخت پاداش به کارگران در مواردی می‌شد که دچار آسیب‌دیدگی و فوت ناشی از کار می‌شدند، به موجب آن تاسیس «صندوق احتیاط و صرفه‌جویی کارخانجات» پیش‌بینی شد تا بر این اساس، همگی کارخانجات و موسسات صنعتی دارای لااقل 10نفر کارگر شاغل به کار که حداقل یک نفر از آنان زیر هیجده سال بود، یا کارخانجات ماشینی دارای لااقل پنج نفر کارگر، شاغل یا کارخانجات بی‌بهره از ماشین و نداشتن کارگر جوان لااقل ١١نفر کارگر در آن کار می‌کردند یا میزان کارگران از ١١نفر کم‌تر بوده است ولی متضمن خطرات به‌خصوص برای صحت و سلامت کارگران بود، مشمول مقررات این نظام‌نامه قرار گرفتند24.
مبحث سوم : قانون بیمه کارگران دولتی و غیردولتی
بر اثر مطالعاتی که در وزارت دارایی انجام شد، لایحه جدید بیمه کارگران دولتی و غیردولتی مشتمل بر چهار ماده و دو تبصره در تاریخ ٢٩ آبان ١٣٢٢ با قید سه فوریت به تصویب مجلس رسید، به موجب قانون بیمه کارگران و آیین‌نامه مورخ ١٧/8/91 آن کارخانجات و موسساتی که بیش از 20کارگر داشتند، مکلف شدند کارگران خود را در مقابل فوت، نقص عضو یا از کارافتادن اعضای بدن، هزینه معالجه در مدت بیماری و حوادث کار، نزد «شرکت سهامی بیمه ایران» بیمه کنند. حقوق بیمه را باید مستقیما صاحب کار پرداخت می‌کرد25.
مبحث چهارم : بنگاه رفاه اجتماعی
هم‌زمان با اجرای تدریجی قانون بیمه کارگران، هیات وزیران در جلسه ٢٨اردیبهشت١٣٢٥ حسب پیشنهاد شورای‌عالی کار و تایید کمیسیون پیشه و هنر و بازرگانی، طرح قانون کار مشتمل بر ٤٨ماده را به طور موقت تا تصویب مجلس به اجرا گذاشت. به موجب این تصویب نامه، «دو صندوق مستقل» به شرح زیر تحت نظر شورای هر کارخانه تشکیل شد:
الف: «صندوق بهداشت» برای کمک به کارگر درباره بیماری‌هایی که ناشی از کار نباشند.
ب: «صندوق تعاون» برای کمک در موارد ازدواج، عائله‌مندی، بیکاری، از کارافتادگی، بازنشستگی، بارداری و وضع حمل، کفن و دفن و امثال آن.
به موجب ماده ٣٧ این تصویب‌نامه، برای یکسان‌کردن طرز عمل و نظارت بر این صندوق‌ها، یک «صندوق تعاون مرکزی» موسوم به «بنگاه رفاه اجتماعی» تحت‌نظارت شورای‌عالی کار تشکیل شد؛ اما از آنجا که تصویب‌نامه‌های قانون کار ضمانت اجرایی کافی نداشتند، کارفرمایان اغلب در اجرای مقررات آن مسامحه و تعلل می‌کردند و موسسات دولتی هم که این وجوه را جمع‌آوری می‌کردند، آن را رأسا با شورای توافق کارگاه‌ها مرکب از نماینده کارگران، نماینده کارفرما و یک نفر نماینده وزارت کار به مصرف می‌رساندند. به این ترتیب، اجرای انجام وظایف بنگاه رفاه اجتماعی از حدود صدور بخشنامه فراتر نرفت.
مبحث پنجم : قانون اجازه اجرای گزارش کمیسیون پیشه و هنر مربوط به کارگران و کارفرمایان
با ایجاد بنگاه رفاه اجتماعی، امر بیمه بیماری غیر از بیماری‌های حرفه‌ای و حوادث ناشی از کار به عهده این بنگاه و بیماری‌های حرفه‌ای و حوادث ناشی از کار به موجب قانون بیمه کارگران، به عهده شرکت سهامی بیمه ایران نهاده شده بود و درمان بیماری‌های اعضای خانواده کارگر و غرامت ازکارافتادگی‌ها ظاهرا به مرحله عمل درآمد. تناسب نداشتن حق بیمه دریافتی با تعهدات و تعلل کارفرمایان در پرداخت سهم خود موجب شد که بنگاه، امکانات و قدرت اجرایی لازم را به دست نیاورد. درنتیجه در مراحل اجرایی، اختلاف شدیدی بین شرکت بیمه ایران و این بنگاه درباره مسئولیت معالجه این‌گونه بیماران درگرفت و بیمه‌شدگان به مشکلات فراوانی دچار شدند.
برای حل این مشکل، در تاریخ ١٧خرداد١٣٢٨ قانون اجازه اجرای گزارش کمیسیون پیشه و هنر مربوط به کارگران و کارفرمایان از تصویب مجلس گذشت و در تاریخ
