١٦ تیرماه ١٣٢٨ در فرمانی برای اجرا ابلاغ شد. به موجب این قانون، مقرر شده بود که همگی امور کارگری در وزارت کار متمرکز شود و هیاتی به نام شورای‌عالی کار که کاملا رویکرد سه‌جانبه داشت جهت اتخاذ تصمیم در این خصوص داشت اداره شود.
براساس این قانون، امر بیمه کارگران، اعم از بیمه حوادث و امراض ناشی از کار، حوادث و امراض غیر ناشی از کار، حوادث و امراض خانواده بلافصل کارگر، پیری و از کار افتادگی کارگر، ازدواج و حاملگی، عائله‌مندی، وضع حمل، هزینه کفن‌و‌دفن و کمک به بازماندگان قانونی کارگر در موارد عسرت و استیصال به عهده «صندوق تعاون و بیمه کارگران» گذارده شد. به این ترتیب، عملا «بنگاه رفاه اجتماعی» با تشکیلات خود به «صندوق تعاون و بیمه کارگران» تبدیل شد. باوجود این چون آیین‌نامه اجرای ماده ١٦ از تصویب هیات وزیران نگذشت، اجرای موارد مندرج در این ماده و اجرای تعهدات آن از طرف صندوق، دچار مشکلات فراوانی شد و شرکت بیمه ایران کماکان وظیفه خود را با موافقت صندوق ادامه داد و شورای کارگاه نیز به موجب آیین‌نامه «صندوق احتیاط»، بیمه بیماری را در کارگاه و به هزینه صندوق تعاون خود انجام می‌دادند26.
مبحث ششم : لایحه قانون بیمه‌های اجتماعی کارگران
در اواسط سال ١٣٣١، طرح به نسبت جامعی مشتمل بر ٩٦ ماده و 16تبصره که شامل تعهدات قبلی به انضمام بیمه بیکاری بود، تنظیم و به هیات دولت تسلیم شد. در این طرح، مواد ١٦ و ١٧ قانون اجازه اجرای گزارش کمیسیون پیشه و هنر و بازرگانی مربوط به کارگران و کارفرمایان ملغی و نام «صندوق تعاون و بیمه کارگران» به «سازمان بیمه‌های اجتماعی کارگران» تبدیل شد و پس از طی مراحل قانونی لایحه، قانون بیمه‌های اجتماعی کارگر آن در تاریخ 1/11/1331 به تصویب رسید.
در این لایحه، از نظر تشکیلاتی، سازمان بیمه‌های اجتماعی کارگران با ارکان چهارگانه شورای سازمان، هیات‌مدیره، مدیرعامل و هیات نظارت تشکیل می‌شد27.
مبحث هفتم : لایحه قانونی بیمه‌های اجتماعی کارگران، مصوب
با وجود تجدیدنظر در قانون بیمه‌های اجتماعی کارگران، مصوب ١/11/1331به دلیل وجود مشکلات اجرایی و غیرعملی‌بودن اجرای بیمه بیکاری، به عنوان یکی از تعهدات سازمان، در بررسی‌های کمیسیون مجلسین آن زمان، بیمه بیکاری از تعهدات سازمان حذف شد و لایحه قانون «بیمه‌های اجتماعی کارگران» مجددا در تاریخ ٢٤/4/1334 با تغییراتی به تصویب رسید؛ در این اصلاحیه عنوان «سازمان بیمه اجتماعی کارگران» همچنان باقی ماند، طبق ماده١ این لایحه قانونی، سازمان عهده‌دار بیمه تعاون و کارگران در موارد زیر شد:
١- حوادث و بیماری‌ها و از کارافتادگی ناشی از کار و غیر ناشی از کار
٢-حوادث و بیماری‌های خانواده بلافصل کارگران
٣-بازنشستگی
٤-کمک به بازماندگان کارگر متوفی
٥-ازدواج، حاملگی، وضع حمل، عائله‌مندی، کفن‌و‌دفن.
براساس ماده٢، این قانون شخصیت حقوقی و استقلال مالی و اداری سازمان تایید و نظارت دولت را به وسیله وزیر کار معین کرد.
مبحث هشتم : قانون بیمه‌های اجتماعی کارگران
در ٢٢ تیر ١٣٣٧، ماده واحدهای به تصویب مجلس شورای ملی رسید که براساس آن کمیسیون مربوط مجلسین مشترکا مسئول رسیدگی لایحه اصلاح قانون کار و همچنین لایحه قانونی «سازمان بیمه‌های اجتماعی کارگران» شدند. بر این اساس، قانون بیمه‌های اجتماعی کارگران در ١٠٢ ماده به تصویب کمیسیون‌های مشترک مربوط مجلسین رسید.
فصل دوم : سازمان بیمه‌های اجتماعی
در جلسه مورخ 24/1/1342، هیات وزیران به پیشنهاد وزارت کار، بعضی از مواد قانون بیمه‌های اجتماعی کارگران، مصوب ٢١/2/١٣٣٩ کمیسیون مشترک کار و مجلسین آن زمان را اصلاح کرد از جمله آن اصلاحات در ماده ١ قانون صورت گرفت که مطابق آن نام سازمان از «سازمان بیمه‌های اجتماعی کارگران» به «سازمان بیمه‌های اجتماعی» تغییر یافت.
این اصلاحیه به منظور گسترش شمول قانون بیمه‌های اجتماعی به کارکنان قراردادی وزارتخانه‌ها و شرکت‌های دولتی که زیر پوشش بیمه و بازنشستگی کارکنان رسمی دولت قرار نداشتند و همچنین کارمندان شرکت‌های غیردولتی که مشمول قانون تجارت بودند، تهیه و تصویب شد.
به موجب اصلاحیه ماده ٥، سازمان موظف شد علاوه بر بیمه کارگران کارگاه‌های مشمول، کارگران سایر کارگاه‌هایی که تا آن زمان در شمول مقررات بیمه نبودند و همچنین پیشه‌وران و صاحبان مشاغل آزاد را نیز به تدریج تحت حمایت‌های سازمان قرار دهد28.
مبحث اول : قانون حمایت کارمندان در برابر آثار ناشی از پیری و از کارافتادگی و فوت
این قانون، مشتمل بر 10ماده و 4 تبصره، در تاریخ ١٩/11/١٣٤٩ پس از تصویب مجلس شورا درتاریخ 9/12/1349 به تصویب مجلس سنا آن زمان رسید و برای اولین‌بار عبارت «تامین اجتماعی» در تبصره٣ ماده١ و ماده٣ این قانون مطرح شد. قانون مزبور، «سازمان بیمه‌های اجتماعی» را نیز به‌عنوان عضو شورا منظور و در مواردی، دامنه شمول قانون بیمه‌های اجتماعی را گسترده کرد.
مبحث دوم : قانون تشکیل وزارت رفاه اجتماعی
در تاریخ هفت مرداد ١٣٥٣، قانون تشکیل وزارت رفاه اجتماعی به تصویب نهایی رسید و برای اجرا ابلاغ شد. طبق ماده۱ این قانون، وزارت رفاه اجتماعی به منظور فراهم آوردن و گسترش خدمات رفاهی و همچنین ایجاد هماهنگی و نظام مطلوب و اعمال نظارت و راهنمایی در مورد این‌گونه فعالیت‌ها تشکیل می‌شد و هشت وظیفه کلی زیر را انجام می‌داد29:
– تامین بیمه درمانی همگانی
– فراهم کردن تامین‌های اجتماعی از قبیل بیمه‌های اجتماعی و اعطای انواع کمک‌ها به افراد و خانواده‌های نیازمند و ایجاد و گسترش صندوق‌های حمایت و برقراری مستمری‌ها به استثنای صندوق‌های بازنشستگی کل کشور و موسسات و شرکت‌های دولتی
– تامین خدمات رفاهی برای کلیه گروه‌های سنی و خانواده‌ها از طریق ایجاد و تعمیم مراکز
رفاه خانواده، مهدهای کودک، خانه‌ها و باشگاه جوانان و پیران.
– تامین خدمات توانبخشی نسبت به معلولان جسمی روانی و اجتماعی
– نظارت بر سازمان‌های رفاهی غیردولتی و تعیین ضوابط و برنامه‌ها و روش‌های دستگاه‌های مزبور و آموزش و راهنمایی لازم
– درمان معتادان به موادمخدر و الکل و توانبخشی آنان
– عضویت در سازمان‌های بین‌المللی و شرکت در کنفرانس‌ها و مجامع بین‌المللی که در امور مربوط به مسائل فوق تشکیل می‌شود
– اجرای سایر خدمات رفاهی که بنا به تصویب شورای‌عالی رفاه اجتماعی به وزارت رفاه اجتماعی محول می‌شود
براساس ماده ٢ قانون مذکور، مقرر شد که از تاریخ تصویب موسسات و واحدهای زیر، حسب مورد با بودجه و دارایی کارکنان، ارکان و شوراهای قانونی از وزارتخانه‌های مربوط منتزع و به وزارت رفاه اجتماعی وابسته یا منتقل شوند یا تحت نظارت وزارت مذکور انجام وظیفه کنند:
الف) سازمان بیمه‌های اجتماعی با واحدهای مربوط (از وزارت کار و امور اجتماعی )
ب) بانک رفاه کارگران (از وزارت کار و امور اجتماعی )
ج) سازمان بیمه‌های اجتماعی روستاییان (از وزارت تعاون و امور روستاها )
د) سازمان تامین خدمات درمانی (از وزارت بهداری )
ه) انجمن توانبخشی (از وزارت کار و امور اجتماعی )
و) اجرای قانون حمایت کارمندان در برابر آثار ناشی از پیری و از کارافتادگی و فوت (از وزارت کار و امور اجتماعی )
ز) امور درمان و توانبخشی معتادان و واحدهای درمانی مربوط (از وزارت بهداری )
ح) امور مربوط به درمان و توانبخشی بیماران روانی و واحدهای درمانی مربوط (از وزارت بهداری )
مسئولیت و اختیارات هر یک از وزرا و وزارتخانه‌های موضوع این ماده، طبق قوانین و مقررات مربوط در هر مورد عینا به وزیر و وزارت رفاه اجتماعی منتقل شد.
به این ترتیب، امور سازمان بیمه‌های اجتماعی، تحت نظارت وزارت رفاه اجتماعی قرار گرفت و وزیر رفاه اجتماعی، ریاست شورای‌عالی سازمان را عهده‌دار شد و مدیرعامل سازمان نیز به سمت معاون وزارت مزبور منصوب شد و پیشنهادهای مربوط به سازمان از طریق وزارت رفاه اجتماعی قابل طرح در هیات وزیران شد.
مبحث سوم : قانون تامین اجتماعی، مصوب تیرماه ١٣٥٤
با گذشت کمتر از یک سال از تاسیس وزارت رفاه اجتماعی، در تیرماه ١٣٥٤ قانون تامین اجتماعی مشتمل بر ١١٨ ماده و 40 تبصره تصویب و در تاریخ ١٠مرداد ١٣٥٤ برای اجرا ابلاغ شد.
طبق ماده ۱ این قانون، به منظور اجرا و تعمیم و گسترش انواع بیمه‌های اجتماعی و استقرار نظام هماهنگ و متناسب با برنامه‌های تامین اجتماعی «سازمان تامین اجتماعی» تشکیل شد، به این ترتیب، نام سازمان برای اولین‌بار به «سازمان تامین اجتماعی» تغییر یافت. تعهدات سازمان به موجب ماده ٣ قانون نیز به شرح زیر تعیین شد30:
الف) حوادث و بیماری‌ها
ب) بارداری
ج) غرامت و دستمزد
د) از کارافتادگی
ه) بازنشستگی
و) مرگ
همچنین مشمولان این قانون، از کمک‌های ازدواج و عائله‌مندی برخوردار شدند. طبق ماده ٤ مشمولان این قانون عبارت بودند از:
الف) افرادی که به هر عنوان در مقابل دریافت مزد یا حقوق کار می‌کنند
ب) صاحبان حرف و مشاغل آزاد
ج) دریافت‌کنندگان مستمری‌های بازنشستگی، از کارافتادگی و فوت
به موجب ماده ٩ این قانون، تعهدات بند الف و ب ماده ٣ (حوادث و بیماری‌های بارداری) بر عهده سازمان تامین خدمات درمانی محول شد و به این ترتیب، مسئولیت اجرای این تعهدات که جزو وظایف و ماموریت‌های سازمان بیمه‌های اجتماعی بود، از آن منتزع شد. براساس ماده١٠، از تاریخ اجرای این قانون، «سازمان بیمه‌های اجتماعی» و «سازمان بیمه‌های اجتماعی روستاییان»، در «سازمان تامین اجتماعی» ادغام شدند، دیون و مطالبات، بودجه و دارایی کارکنان آن‌ها با حفظ حقوق، سوابق، مزایای استخدامی و کلیه وظایف و تعهدات آن‌ها به سازمان تامین اجتماعی منتقل شد. همچنین براساس ماده ١١ این قانون، تاسیسات و تجهیزات درمانی سازمان بیمه‌های اجتماعی با حفظ مالکیت سازمان تامین اجتماعی، در اختیار سازمان تامین خدمات درمانی قرار گرفت و کارکنان واحدهای درمانی مذکور در این ماده با حفظ حقوق و سوابق و مزایای استخدامی خود به سازمان تامین خدمات درمانی منتقل شدند. به موجب ماده ١٢، سازمان زیر نظر وزیر رفاه اداره می‌شد و دارای شخصیت حقوقی و استقلال مالی و اداری بود.
مبحث چهارم : قانون تشکیل وزارت بهداری و بهزیستی در مرداد‌ماه ١٣٥٥ قانون تشکیل وزارت بهداری و بهزیستی تصویب و اجرا شد.
طبق ماده یک قانون مذکور، به منظور تامین بهداشت و رفاه اجتماعی، خدمات درمانی و توانبخشی، تامین اجتماعی و تنظیم خانواده و امور جمعیت و همچنین انجام دادن سایر وظایفی که به موجب قوانین مربوط بر عهده وزارت بهداری و وزارت رفاه اجتماعی گذاشته شده بود و نیز ایجاد نظام هماهنگ در اجرای خدمات مذکور، وزارت بهداری و بهزیستی تشکیل شد.
براساس ماده ٢ آن، کلیه وظایف، اختیارات و مسئولیت‌های وزیر و وزارت رفاه اجتماعی و وزیر و وزارت بهداری با کارکنان و اعتبارات و دارایی و تعهدات آن‌ها حسب مورد به وزیر و وزارت بهداری و بهزیستی محول و منتقل شد.
در ماده ٣ این قانون، وظایف اجرایی وزارت بهداری و بهزیستی در استان‌ها و فرمانداری‌های کل برعهده سازمان‌های منطقه‌ای بهداری و بهزیستی استان یا فرمانداری کل محول و مقرر شد اساسنامه این سازمان‌ها به پیشنهاد وزارت بهداری و بهزیستی به تصویب هیات وزیران برسد. در ماده ٦ این قانون، کلیه وظایف اجرایی و همچنین کارکنان «سازمان تامین اجتماعی»، به استثنای کارمندانی که مورد نیاز صندوق موضوع ماده١٠ این قانون بودند، به سازمان‌های منطقه‌ای بهداری و بهزیستی استان‌ها و فرمانداری‌های کل منتقل شدند. تعهدات، دیون، مطالبات و دارایی سازمان مذکور نیز به «صندوق تامین اجتماعی» منتقل شد. همچنین مطابق ماده ٧، تمامی کارکنان، دارایی، اعتبارات و تعهدات سازمان تامین خدمات درمانی، سازمان تامین خدمات رفاهی و انجمن توانبخشی، به وزارت بهداری و بهزیستی انتقال یافت.
طبق ماده، قوانین و مقررات سازمان تامین اجتماعی و سازمان‌های فوق‌الذکر و حدود وظایف و اختیارات شورای‌عالی و نیز ترتیب انتخاب اعضا و تشکیلات جلسه‌ها به نحوی که در قانون تامین اجتماعی آورده شده بود، به قوت
