مخاطب شكل داده و بر مشروعيتت و مقبوليت آن رسانۀ خبري بيفزايد (بروجردي، 1384: 339).
مفهوم انگاره‌سازي71 عموماً به معناي ساختن و پرداختن و يا يك برداشت عمومي است كه با هدف تاثيرگذاري بر مخاطب خلق مي‌شود و نه به‌منظور بازتوليد واقعيت (اسلويوان و هارتلي، 1385: 202). انگاره‌سازي ازجمله تكنيك‌هاي رسانه‌هاي جمعي است كه رسانه/ خبر با شيوۀ پرداختن به واقعيت‌ها و رويدادها و استفاده از شگردهايي چون «نام‌گذاري» و مانند آن ذهنيت مورد نظر خود را در مخاطب شكل مي‌دهد. در قالب مفهوم انگاره‌سازي مي‌توان انتظار داشت كه خبرهايي با ارزش خبري «برخورد و كشمكش» و بيانگر صفات منفي سوژه‌ها و موضوعات خبري از اقوام مختلف منعكس شوند.
دروازه‌باني پيام72 اصطلاحي است كه از آن براي توصيف كاركناني مانند سردبيران خبر استفاده مي‌شود كه مواضع تصميم‌سازي كليدي را در سازمان‌هاي رسانه‌اي خبري اشغال كرده‌اند (اسليوان و هارتلي و ديگران، 1386: 177). دروازه‌باني خبر فرآيندي است كه طي آن هزاران خبر، جمع آوري، تجزيه و به صدها پيام تبديل شده و به اشخاص مفروض در يك سازمان مفروض مي‌رسند. تيچنر دروازه‌باني را فرآيند گسترده‌اي از كنترل اطلاعات شامل تمام جنبه‌هاي رمزگذاري پيام، نه فقط انتخاب بلكه ممانعت از انتشار، انتقال، شكل‌دهي، ارائه، تكرار و زمانبندي در طول مسير انتقال از فرستنده به گيرنده ميداند. به بيان ديگر توفيق يا ناكامي يك سازمان به ميزان زياد بستگي به اين دارد كه بين انتخاب گزينشگران خبر با نيازهاي اطلاعاتي و خبري مخاطبان خود رابطه مناسبي برقرار باشد. آنها بايد به نيازهاي مخاطبان شان واقف باشند و براي تامين اين نيازها اهميت قائل شوند (بروجردي، 1384: 335). در كنار اين مفاهيم و كارويژه‌هاي حوزه خبر، نظريه‌هايي برجسته‌سازي از مك‌كاميز و شاو به ما (مخاطب) مي‌گويد دربارۀ چه چيزي بايد انديشيد و چه چيز مهم است. به بيان مك‌كامبز، اخبار بازتاب مسائل روز نيست، بلكه آن را بايد مجموعه‌اي از گزارش‌هاي ساخته شده از سوي روزنامه‌نگاران دربارۀ وقايع روز دانست (هريس، 1390: 300؛ به نقل از مك كامبز،1994). اين نظريه در زمينه ارزيابي عملكرد و تاثيرگذاري رسانه‌ها بر مخاطب كاربرد بسيار دارد. يكي از پيش انگاره‌هاي نظري در باب نظريه برجسته‌سازي خبري وسايل ارتباط جمعي اين است كه اين مهم نه تنها تحت‌تاثير كميت (ميزان فضا و زمان تخصيص يافته) به خبر قرار دارد بلكه در برابر كيفيت (محتوا) خبر نيز تاثيرپذير است. (تسونئو، 130: 74، به نقل از بروجردي، 1384: 338).
در بحث هويت ملي نظر صاحب نظران نسبت به هويت ملي امري روان‌شناختي و جامعه‌شناختي است كه در اين تحقيق بر وجه جامعه‌شناختي آن تاكيد مي‌شود. تاجفل هويت اجتماعي را با عضويت گروهي پيوند مي‌زند و عضويت گروهي را متشكل از سه عنصر ميداند: عنصر شناختي (آگاهي از اينكه فرد به يك گروه تعلق دارد)؛ عنصر ارزشي ( فرض‌هايي دربارۀ پيامدهاي ارزشي مثبت يا منفي عضويت گروهي)؛ و عنصر احساسي (احساسات نسبت به گروه و نسبت به افراد ديگري كه رابطه‌اي خاص با آن گروه دارند). بر اين اساس هويت اجتماعي از ديدگاه تاجفل عبارت است از آن بخش از برداشت يك فرد از خود كه از آگاهي او نسبت به عضويت در گروه (گروه‌هاي) اجتماعي سرچشمه مي‌گيرد، همراه با اهميت ارزشي و احساسي مربوط به آن عضويت. (تاجفل، 1987: 639).
بر اين اساس مي‌توان هويت اجتماعي را نوعي خودشناسي فرد در رابطه با ديگران دانست. به بيان ديگر فرايند هويت سازي اين امكان را براي يك كنش گر اجتماعي فراهم مي‌كند كه براي پرسش‌هاي بنيادي معطوف به كيستي و چيستي خود پاسخي مناسب و قانع‌كننده پيدا كند. در واقع هويت معطوف است به بازشناسي مرز ميان خودي و بيگانه كه عمدتا از طريق همجنسي‌هاي اجتماعي و انفكاك درون‌گروه از برون‌گروه‌ها ممكن مي‌شود. اهميت تمايزها، تنش‌ها و ستيزهاي گروهي، حتي در شرايط نبود تضاد منافع، از اين جنبۀ هويت ناشي مي‌شود (برون، 1999: 790).
چنين تعريفي از هويت، ما را به بحث دربارۀ ضرورت و كارويژه‌هاي هويت مي‌كشاند. بي‌گمان مي‌توان گفت كه هويت از نيازهاي رواني انسان و پيش‌نياز هرگونه زندگي اجتماعي است. اگر محور و مبناي زندگي اجتماعي را برقراري ارتباط پايدار و معنادار با ديگران بدانيم، هويت اجتماعي چنين امكاني را فراهم مي‌كند. به بيان ديگر بدون چارچوبي براي تعيين هويت اجتماعي، افراد مانند يكديگر خواهند بود و هيچ‌كدام از آنها نمي‌توانند به صورتي معنادار و پايدار با ديگران پيوند يابند. پس بدون هويت اجتماعي در واقع جامعه‌اي وجود نخواهد داشت (جنکینز، 1996: 6).
هویت ملی به معنای احساس تعلق به عناصر و نمادهای مشترک در اجتماع ملی (جامعه کل) و در میان مرزهای تعریف شدۀ سیاسی است. مهمترین عناصر و نمادهای ملی که سبب شناسایی و تمایز می شوند، عبارتند از: سرزمین، دین و آیین، آداب و مناسک، تاریخ، زبان و ادبیات، مردم و دولت (یوسفی، 1380: 17). در درون یک اجتماع ملی، میزان تعلق و وفاداری اعضاء به هریک از عناصر و نمادهای مذکور، شدت احساس هویت ملی آنها مشخص می‌سازد (همان).
اندیشمندانی که در بارۀ موضوع هویت ملی سخن گفته‌اند، برخی بر زبان، برخی بر دین و برخی بر تاریخ به عنوان مولفۀ بنیادین هویت ملی تاکید دارند (میرمحمدی، 1383: 322). با این همه آنچه اغلب محققان بر آن اتفاق نظر دارند، سه رکن مهم و عمدۀ هویت ملی در ایران است که عبارتند از:
1. جغرافیا وسرزمین
2. زبان فارسی
3. دین اسلام
تأثير رسانه‌هاي جمعي بيش از نهادها و منابع ديگر در شكل‌دهي، توليد، انتقال، نقد و تفسير هويت‌ها در طول زمان است. اين امر در جامعه ايران اسلامي و در مورد سازمان صدا و سيما ودر اينجا به‌طور مشخص (خبر مشروح 21:00 شبكه اول سيما) كه در واقع بيشترين ابزار و امكانات را براي ايفاي نقش حلقه‌ي واسط ميان مردم و حكومت اسلامي در اختيار دارد، از اهميت و جايگاه والاتري برخوردار است و خاستگاه اصلي شكل‌گيري تحقيق حاضر نيز بر همين پايه است.
2ـ6 مدل مفهومي تحقيق
فصل 3
روش تحقيق
3ـ روش تحقيق
اين پژوهش با روش تحليل محتوا صورت مي گيرد. بديهي است تحلیل محتوا روشی است برای مطالعه محتوای آشکار ارتباطات به شیوه ای نظام مند، عینی و کمی با هدف اندازه گیری متغیرها.
به عقیده برلسون تحلیل محتوا نوعی تکنیک پژوهشی است که برای توصیف عینی، منظم و تا آنجا که ممکن است کمی محتوای ارتباطات با هدف نهایی تفسیر داده ها بکار می رود (ساروخانی، 1386). از طریق اي روش تحليل می توان انواع مسائل و موضوعات مورد بحث رسانه ها را هم از لحاظ کمیت (فراوانی و تکرار) و هم از لحاظ کیفیت (اهمیت و ارزش) مورد مطالعه و بررسی قرار داد و به جهت گیریها و کانونهای توجه رسانه پی برد (معتمدنژاد، 1379: 21).
علاوه بر اين «ویمر و دومینک» معتقدند: «هدف نهایی تحلیل محتوا بازنمایی دقیق مجموعه ای از پیام ها است. به نظر آنان کمی کردن در دستیابی به هدف مذکور مهم است زیرا پژوهشگر را ياري مي‌دهد تا به‌نحوي مناسب به موضوع پژوهش خود دقيق شود. آنها اضافه مي كنند كه کمی کردن نباید سبب شود، پژوهشگر چشم خود را به راههای دیگر ارزیابی تاثیر بالقوه یا تاثیر محتوا ببیند» (ویمر و دومینک، 1384: 19ـ217).
3ـ1جامعه آماري
جامعه آماري اين تحقيق را كلية مطالب پخش شده در بخش خبري مشروح 21:00 شبكة اول سيماي جمهوري اسلامي كه از اول فروردين تا پايان شهريورماه 1392 تشكيل مي‌دهد.
3ـ2حجم نمونه
در این پژوهش از روش نمونه گیری طبقه بندی شده استفاده شده است. به نحوی که به صورت روش تصادفی طبقه بندی شده 42 یخش خبری در فاصله زمانی بهار و تابستان سال 1392 انتخاب شده است. برای انتخاب نمونه‌ها نحوه عمل بدین صورت است که در فاصله زمانی 1/1/92 تا 1/7/92 که جمعاً 186 روز را در بر مي‌گيرد. اين 42 روز به شرح زیر انتخاب می شوند:
ـ از میان تمام «شنبه» های ماه فروردین 92، یک «شنبه» بر حسب تصادف
ـ از میان تمام «دوشنبه» های ماه فروردین، یک «دوشنبه» بر حسب تصادف
ـ از میان تمام «چهارشنبه» های ماه فروردین، یک «چهارشنبه» بر حسب تصادف
ـ از میان تمام «یکشنبه» های ماه فروردین، یک «یکشنبه» بر حسب تصادف
ـ از میان تمام «سه‌شنبه» های ماه فروردین، یک «سه‌شنبه» بر حسب تصادف
ـ از میان تمام «پنجشنبه» های ماه فروردین یک «پنجشنبه» بر حسب تصادف
ـ از ميان «جمعه» هاي هر ماه، يك «جمعه» بر حسب تصادف
به همین ترتیب روزهای هفته از ماههای نمونه (ارديبهشت، خرداد، تير، مرداد و شهريور 1392) انتخاب و به عنوان نمونه بررسی می شوند.
3ـ4 اعتبار ( روایی درونی) تحقيق
اعتبار در یک پژوهش به این معنی است که آیا متغیرها یا مقوله های تحقیق به خوبی توانسته اند آنچه را که محقق مورد نظر داشته بسنجد یا خیر. بر این اساس، در یک پژوهش مقوله ها یا معرف ها باید بتوانند صفت یا صفت های پژوهش را اندازه گیری کنند. اعتبار یکی از ویژگی های اصلی و مهم یک پژوهش است؛ اگر یک پژوهش از اعتبار بالایی در مقوله ها یا متغیرهای خود برخوردار نباشد، از لحاظ علمی بودن زیر سوال خواهد رفت.
يكي از راههايي كه مي‌تواند محقق را از ميزان اعتبار ابزار اندازه‌گيري تحقيق خود مطمئن سازد اعتبار صوري است. از نظر استادان روش‌شناسي مراد از «اعتبار صوری، مراجعه به داوران به منظور شناسایی اعتبار شاخص ها و معرف‌های پژوهش است» (ساروخانی، 1387: 139). متداول‌ترین معیار برای سنجش ابزار تحقیق در روشهای پژوهشی بویژه تحلیل محتوا اعتبار صوری است. به اين معنا كه زمانی بین محققان یک رشته در مورد یک سنجه توافق بالایی وجود دارد اعتبار صوری کافی بنظر می رسد. همچنین اعتبار صوری را می توان برای اهداف نهایی تقویت کرد؛ یکی از این راهها، همبسته کردن سنجه های مورد استفاده یک تحقیق با تحقیق مشابه است این دو روش اعتبار همراه یا دوطرفه را فراهم می کند (رایف و دیگران، 1381).
بنابراین در تحقيق حاضر با مراجعه مکرر به استادان ارتباطات و پژوهشگران روش تحليل محتوا، اشکالات احتمالی ابزار اندازه‌گيري شاخص‌ها مورد بررسي قرار گرفت و پس از رفع آنها از کارایی و اعتبار متغیرها و زیرمقوله‌ها اطمينان حاصل گرديد.
3ـ4ـ1 پایایی (روايي بیرونی)تحقيق
در تحقیقات مبتنی بر روش تحلیل محتوا برای اطمینان از نتایج تحقیق و رعایت اصل عینیت لازم است که ضریب پایایی برای هر متغیری که امکان دخالت نگرش کدگذاران در آن وجود داشته باشد، به صورت جداگانه محاسبه گردد. در این تحقیق نیز برای محاسبه ضریب فوق از فرمول ویلیام اسکات که تعداد زیر مقوله ها را در محاسبه مد نظر قرار می دهد، استفاده شد. برای این منظور حدود 15 درصد تعداد کل خبرهای مورد بررسی به صورت تصادفی انتخاب شد و در اختیار کدگذار دوم قرار گرفت و کدگذار دوم بعد از مطالعه تعاریف عملیاتی متغیرها و زیر مقوله ها نسبت به کدگذاری اقدام کرد. متغیر هویت و ابعاد هویت به همراه زیر مقوله های آن انتخاب و کدگذاری دوم انجام شد؛ متغیرهایی که برای آنها ضریب پایایی محاسبه شد عبارت بودند از:
1ـ هویت ملی
2ـ ابعاد هويت ملي
3ـ ارزشهای خبری
4ـ جهت گیری
سپس نسبت «توافق مشاهده شده» و «توافق مورد انتظار» (بالاي 80 درصد) در مورد متغیرهای مورد بررسی به دست آمد. روشی که اسکات ارائه کرده است از دیگر روشهای محاسبه قابلیت اعتماد (پايايي) مناسب‌تر است زیرا تعداد زیرمقوله ها را در محاسبه ضریب در نظر می گیرد و بدین ترتیب ضریب محاسبه شده دقیق‌تر است (بدیعی، 1376: 43). فرمول اسکات چنین است:
درصد توافق مورد انتظارـ درصد توافق مشاهده شده
