سطحی حفظ نمایند و این حالت با شدت یافتن میزان تنفر از مدرسه کاهش انگیزه برای یادگیری، نومیدی، سرخوردگی و بی تفاوتی دانشآموزان همراه است و برای دوری جستن از این حالتهای منفی، باید روشهای نوین و فعال تدریس را در مدارس پیاده نمود. معقول به نظر میرسد که باید تا آنجا که ممکن است، متناسب با موضوع و مطالب درسی، شرایط و موقعیت از روشهای گوناگون تدریس استافده شود. شاخصهای متفاوتی برای میزان کارآمد بودن روشهای تدریس وجود دارد که از میان آنها به نظر میرسد دو مورد اهمیت بیشتری داشته باشد. یکی اینکه روش چقدر بتواند کنجکاوی و احساس نیاز به یادگیری را در دانشآموزان برانگیزد و دیگری اینکه روش چقدر برای شخصیت وجودی دانشآموزان ارزش قائل باشد. این شاخص ها به طور کم و زیاد در همه روشهای تدریس به چشم میخورد، اما در بعضی به میزان بیشتری مشاهده میشود. یکی از روشهایی که به این دو جنبه توجه بیشتری دارد، روش یادگیری مشارکتی است. در این روش که به صورت گروهی و در گروههای چهار و پنج نفره دانشآموزان به بحث و گفتگو میپردازد و خود به دنبال جستجو و یادگیری هستند، مطلبی که به این روش یاد گرفته میشود. ارزش آن خیلی بیشتر از آن است که به صورت آماده از معلم تحویل گرفته میشود.
دیگر اینکه در این روش به فرد اجازه ابراز وجود داده میشود و او علائق، انگیزه ها و خواستههای درونی خود را با دیگران مطرح و در جهت بهبود کیفیت آنها تلاش میکند. در این تعاملات که بین افراد گروه انجام میشود فرد همزیستی و با هم بودن را تجربه میکند، به حقوق خود و دیگران پی میبرد و در این تعاملات حقوق خود و دیگران را رعایت میکند. همچنین میآموزد که چگونه با دیگران برخورد کند و چه رفتارهایی را از خود بروز ندهد و چگونه از دیگران نفع ببرد و به آنها نفع برساند، چگونه به نظر دیگران احترام بگذارد و نظر خود را بیان کند.
بنابراین مهارتهای اجتماعی در ارتباطات میان فردی نقش کاملا مهمی دارند. این مهارت ها اکتسابی بوده و به طور مسلم خانواده و مدرسه در رشد این مهارت ها نقش اساسی دارند. استفاده از یادگیری مشارکتی در همه دروس و همچنین اجرای دورههای آموزشی برای معلمان، والدین و مسئولان جهت آشنایی با این روش ضروری است. تنظیم مطالب و موضوعات درسی از جمله مواردی هستند که در اجرای این روش باید مورد توجه قرار گیرد. در کتابهای درسی فعلی تنها بعضی عنوان ها قابل بحث در کلاس هستند پس باید کتاب ها به گونهای تهیه شوند که مطالب آنها قابل بحث و گفتگو در کلاس باشند. از ویژگیهای این بحث و گفتگوها، این است که تا حدی نظم کلاس را به هم میزند و موجب سر و صدا میگردد که باید معلمان و مدیران در راه رسیدن به اهداف، این شرایط را بپذیرند. معلمان با حمایت مدیران و اولیای مدرسه و همکاری دانشآموزان و والدین میتوانند گام موثری برای اجرای این روش بردارند. در همین راستا مسئولین آموزش و پرورش باید زمینههای استفاده معلمان از روش یادگیری مشارکتی را در مدارس فراهم سازند. تحقیقات و نظریات دانشمندان، این روش یادگیری را مثبت ارزیابی کرده اند و تأثیرات مثبت آن در زمینههای مختلف بررسی شده است. تحقیقات انجام شده بیشتر تأثیر یادگیری مشارکتی بر پیشرفت تحصیلی، پذیرش اجتماعی، افزایش دوستی، افزایش تعداد دوستان، دوست یابی فرانژادی، عزت نفس، ایجاد انگیزه مثبت، احساس نوع دوستی، تقویت حس همکاری، افزایش تشویق به یادگیری، پرورش روحیه انتقادگری و انتقادپذیری، تقویت مهارت گوش دادن، بهبود روابط عاطفی، افزایش اعتماد به نفس، رشد مهارت کلامی، کاهش اضطراب و کاهش وابستگی دانشآموز به معلم بوده است و در اکثر تحقیقات، تأثیرات زیاد و یا متوس گزارش شده است. در اکثر تحقیقات موجود، عامل مورد اندازه گیری در گروه یادگیری مشارکتی با گروه آموزشی سنتی مقایسه گردیده است. در این تحقیق به بررسی تأثیر یادگیری مشارکتی بر رشد مهارتهای اجتماعی دانشآموزان پایه چهارم و پنجم ابتدایی پرداخته شده است. به دنبال عنوان تحقیق پنج مولفه از مولفههای روابط اجتماعی یعنی رشد مهارتهای اجتماعی مناسب، رابطه با همسالان، برتری طلبی، پرخاشگری، جلوگیری از رفتارهای غیراجتماعی مورد بررسی قرار گرفتند.
چنانچه از نتایج این تحقیق مشاهده میشود، تأثیر مثبت یادگیری مشارکتی بر هر پنج مؤلفه مورد تأیید قرار گرفت. این نتایج با تحقیقات و نظریات فراوانی که در این زمینه وجود دارد از جمله وین من (2000)، اکرمن (1999)، دوهرن (2001)، کارتر (2001)، شافر (2001)، کوپر اسمیت (2000)، رادرفورد (1998)، پیرلو (1994)، اشیلتز (2001)، و مسچ (1986)، فولتن (1990)، کارتنی (1992)، فلدر (2001) در یک راستا است و همخوانی دارد.
محدویتهای تحقیق
1- برنامه کلاس و زمان بندی درسی از قبل تعیین شده بود و تغییر و کنترل آنها از حوزه اختیار پژوهشگر خارج بود. اگر چه تمام تلاش و همکاری برای انعطاف پذیری برنامه و اختصاص وقت مناسب جهت اجرای رویکرد مشارکتی صورت گرفت.
2- عدم وجود امکانات و وسایل آموزشی متناسب با درس علوم در حوزه تحقیق امری ملموس و از حوزه کنترل پژوهشگر خارج بود.
3- عدم آشنایی قبلی معلم و دانشآموزان با این رویکرد یاددهی-یادگیری، امر سازگاری و همگام شدن سریع با این رویکرد را دشوار نمود و پژوهشگر وقت زیادی را صرف آموزش و تسهیل این فرایند نمود.
4- کوتاه بودن دوره زمانی تحقیق و محدودیت مطالب تدریس شده در طی آموزش
5- محدود بودن تحقیق به یک پایه و مقطع که تعمیم نتایج به دست آمده را به پایه ها و مقاطع دیگر دچار محدودیت میسازد.
6- عدم آشنایی قلبی معهلم و دانشآموزان با این روش (جیگ ساو) امر سازگاری و همگام شدن سریع با این روش را دشوار نمود و پژوهشگر وقت زیادی صرف آموزش و تسهیل این فرایند نمود.
7- برنامه کلاس و زمان بندی درسهای از قبل تعیین شده بود و تغییر و کنترل آنها از حوزه اختیار پژوهشگر خارج بود. اگر چه تمام تلاش و همکاری برای انعطاف پذیری برنامه و اختصاص وقت مناسب جهت اجرای این پژوهش صورت گرفت.
پیشنهادات
پیشنهادات کاربردی
1- طبق یافتههای تحقیق پیشنهاد میشود زمینه استفاده معلمان از روش یادگیری مشارکتی در مدارس فراهم گردد و اولیاء مدرسه با معلمان همکاری لازم را بنمایند.
2- بر اساس نتایج تحقیق، پیشنهاد میشود که مشخصات یادگیری مشارکتی و انواع روش نوین و فعال تدریس به صورت یک فیلم آموزشی تهیه و در مدارس نمایش داده شود.
3- معلمان با بکارگیری این روش، اهتما در رشد همه جانبه دانشآموزان داشته باشند تا آنها علاوه بر یادگیری عمیق در زمینه مهارت اجتماعی و ارتباطی رشد نمایند.
4- برگزاری همایشهای منطقهای و برگزاری دورههای فن خدمت کارآمد و برگزاری کارگاههای عملی در این زمینه میتواند رهگشا باشد.
5- مدیران و مسئولین آموزش و پرورش مواد و وسایل آموزشی که برای تدریس به روش فعال با مشارکت فعال دانشآموزان مورد نیاز است را تهیه نمایند.
6- بازدیدهای گروهی و مبادله تجربیات با معلمانی که در زمینه شیوههای فعال تدریس پیشگام هستند.
7- با توجه به کم بودن حجم نمونه در این تحقیق پیشنهاد میشود که با انتخاب حجم نمونه بیشتر این موضوع بررسی شود.
منابع و مآخذ
منابع فارسی
– ابیضی، محمد. (1383). مقدمات تکنولوژی آموزشی. مجله رشد تکنولوژی، شماره1، ص10.
– اسوری، علی. (1391). یاد دادن برای یاد گرفتن. تهران: انتشارات مدرسه.
– اصابت، طبری، ابراهیم. (1379). بررسی مقایسهای اثرات آموزش روشهای فعال تدریس بر افزایش میزان خلاقیت دانشآموزان پایه چهارم ابتدایی استان مازندران در سال تحصیلی (79-78)، پایان نامه متنشر نشده کارشناسی ارشد. دانشگاه مازندران.
– اکبری، ابوالقاسم. (1388). راهنمایی روشهای فعال. تهران: انتشارات رشد و توسعه
– اکبری، پروین، (1384). راهنمای علمی روش مشارکتی و فعال در فرایند تدریس. تهران: انتشارات سمت.
– ایوبی، زهرا (1377). مقایسه یادگیری مشارکتی و یادگیری سنتی بر پیشرفت تحصیلی و حرمت خود دانشآموزان، پایان نامه منتشر نشده کارشناسی ارشد. مدیریت آموزش و پژوهش خراسان رضوی.
– آقازاده، محرم. (1385). راهنمایی روشهای نوین تدریس (بر پایه پژوهشهای مغز محور، ساختگرایی، یادگیری از طریق همیاری و فراشناخت). تهران: آییژ.
– بازرگان، زهرا. (1384). جهانی شدن و تحول نقش مدیران آموزشی. مجموعه مقالههای اولین همایش ملی جهانی شدن تعلیم و تربیت، انتشارات وزارت امور خارجه.
– بازرگان، علی. (1388). روشهای فعال تدریس. تهران: انتشارات تربیت.
– بذرگری، صفری. (1381). بررسی میزان تأثیر روش آموزش تبادلی راهبردهای درک و فهم خواندن بر بهبود درک مطالب دانشآموزان ضعیف پایه ابتدایی شهر ارسنجان. پایان نامه منتشر نشده کارشناسی ارشد. دانشگاه تهران.
– براون، جورج. (1385). تدریس خرد (ترجمه علی رئوف). چاپ ششم، تهران: مدرسه.
– بلوم، بنجامین. (1363). ویژگیهای آدمی و یادگیری آموزشگاه (ترجمهی علی اکبر سیف). مرکز نشر دانشگاهی: تهران.
– بهرام زاده، احمد. (1391). روانشناسی تربیتی. تهران: دانشگاه تهران
– بهرام زاده، حسن. (1391). ارزشیابی آموزشی. تهران: انتشارات سمت.
– بهرامی، علی. (1391). جامعه تعلیم و تربیت. تهران: امیرکبیر.
– بهرگی، احمد، آقایاری، منوچهر. (1383). تأثیر روش تدریس جیگ ساو بر خلاقیت. دانش و پژوهش در علوم تربیتی، شماره 12 و 18، ص76-89
– بیگی، محمدرضا. (1374). هدایت و توجه شاگرد به درس با استفاده از روش شاگرد محوری. تهران: فصلنامه پژوهشی تربیتی دوره جدید، جلد سوم، شماره 3 و 4، مؤسسه تحقیقات تربیتی دانشگاه تربیت معلم.
– پاکیزه، علی. (1384). بررسی تأثیر یادگیری مشارکتی بر پیشرفت تحصیلی و خودپنداری دانشجویان شیراز. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه شیراز.
– جلالی، علی اکبر، عباسی، محمد (1383). فناوری ارتباطات و اطلاعات در آموزش و پرورش سایر کشورهای دنیا. مجموعه مقالات همایش برنامه درس یدر عصر فناوری ارتباطات و اطلاعات، تهران: انتشارات آییژ، انجمن برنامه ریزی درسی ایران.
– جویس، بروس. (1380). الگوهای برتر تدریس (ترجمهی محمدرضا بهرنگی). نشر کمال تربیت: تهران.
– حجازی، اسماعیل. (1386). تأثیر روش تدریس پیش سازمان دهنده ها بر پیشرفت تحصیلی درس مطالعات اجتماعی و مهارتهای اجتماعی دانشآموزان سال اول متوسطه شهر بندرعباس. پایاننامه منتشر نشده کارشناسی ارشد. دانشگاه تهران.
– حجازی، سیدیوسف. (1390). معلمان و توسعه حرفه ای، مجله رشد معلم، شماره 260، ص40-36.
– حسینی، افضل السادات، (1389). یادگیری فعال، کلاس خلاق. تهران: مدرسه.
– حسینی، علی. (1389). بررسی تحولی تصور از خود، حرمت خود، اضطراب و افسردگی در نوجوانان تیزهوش و عادی مدارس شهر شیراز. پایان نامه منتشر نشده کارشناسی ارشد. دانشگاه شیراز.
– حقیقت، شهربانو. (1377). بررسی و مقایسه کیفیت تدریس فعال. پایان نامه کارشناسی ارشد. مرکز مدیریت آموزش و پرورش استان همدان.
– خیر، جمال. (1391). خصوصیات پژوهش دهندگان پویایی و خلاقیت. فصلنامه تعلیم و تربیت، شماره4.
– دارابی، مهرناز. (1391). ضرورت تعلیم و تربیت پویا و خلاق. مجله علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، دوره دهم، شماره اول.
– دلور، ژاک. (1367). یادگیری گنج درون (ترجمه دفتر همکاریهای علمی و بین المللی وزارت آموزش و پرورش، چاپ اول، تهران: انتشارات تزکیه.
– ده بزرگی، بهروز. (1382). روش تدریس مشارکتی. مجله تکنولوژی آموزشی، شماره8، ص16.
– دهقان، عبدالله. (1382). یادگیری با همیاری، مجله تعلیم و تربیت، شماره 12، ص76.
– رابینز، استیون پی، جاج، تیموتیای (2009). رفتار سازمانی ترجمه زارع، مهدی. (1389). چاپ چهارم، تهران: انتشارات نص.
– رحیمی، فردین. (1389). آموزش مهارتهای اجتماعی به نوجوانان. مجموعه مقالات سومین سمپوزیوم جایگاه تربیت در وزارت آموزش و پرورش، شماره18، ص27.
– رستگار، محمدرضا. (1379). روشهای فنون تدریس. تهران: انتشارات
