پایان نامه ارشد رایگان درباره نظریه پیچیدگی، سلسله مراتبی، سلسله مراتب، آزمون فرضیه

نیز، نظرات متفاوتی مطرح شده و اندیشمندان از ایده‏های مختلفی تحت عنوان مولفه‏های نظریه پیچیدگی نام برده‏اند. تویسی ( b۲۰۰۲: ۱) در این رابطه می نویسد: “در باره نظریه پیچیدگی دیدگاه واحدی وجود ندارد. دشواری که در عرضه نظریه پیچیدگی وجود دارد این است که اصول و مفاهیم آن به هم مرتبط شده‏اند. برای تقسیم آن به بخش‏ها، به مهارت نیاز داریم، اما من از چهار مفهوم استفاده می‏کنم: خود ـ سازمان ، پارادوکس147، نوپدید، لبه آشوب”.
کوهن و همکاران (2011: 34) به مفاهیم بازخورد، بازگشت148، نوپدید، پیوند و خود ـ سازمان در سیستم‏های پیچیده اشاره نموده و در توصیف سیستم‏های باز بر خروج از دیدگاه‏های ساده‏گرای علیت خطی، توانایی پیش‏بینی، کنترل و پردازش، و ورود به عدم‎قطعیت، شبکه‏ها و پیوند، خود ـ سازمان، نوپدیدی در ورای زمان و از طریق بازخورد و ارتباطات محیط‎های درونی و بیرونی، و بقا و تحول از طریق انطباق و تغییر تاکید می‏کنند.
به گفته الهادف ـ جونز نظریه پیچیدگی شامل شماری از اصول محوری است که اولین آن‏ها خود ـ سازمان یا توانایی سیستم یا سازمان برای تحول خودش از درون است. خود ـ سازمان بستگی به چند ویژگی دیگر از سیستم یا سازمان دارد: قابلیت انطباق، سیستم‎های باز، یادگیری، بازخورد، ارتباط و نوپدیدی. همه این ویژگی‎ها در ارتباط با یکدیگر تلاش می‎کنند که سیستم‏های پیچیده و سازمان‏ها را قادر سازند که هم زمان هم مقاومت کنند و هم نوآور باشند ( جاسمن149 و مک لوین150، 2011: 119).
همان‏گونه که تویسی اشاره می‎نماید درهم‏تنیدگی خاصی میان مولفه‏های نظریه پیچیدگی وجود دارد که طرح و بررسی مجزای آن‏ها را دشوار می‏کند. همین امر موجب می‏شود که به عنوان مثال در توصیف خود ـ سازمان ناگزیر به نوپدیدی اشاره نماییم و یا در تشریح پیوند به بازگشت رجوع کنیم. با وجود تنوع مفاهیم نظریه پیچیدگی، می‏توان از برخی مولفه‏ها مانند خود ـ سازمان و نوپدیدی به عنوان مفاهیم کلیدی نام برد که در بیش‏تر تعاریف نویسندگان ذکر شده است. مفاهیم دیگری مانند نظم ـ بی‏نظمی، پارادوکس و ابهام، لبه آشوب، پیوند، بازخورد، و تعامل نیز در غالب نوشته‏ها به چشم می‏خورند. البته این مولفه‏ها بسیار با یکدیگر تداخل و همخوانی دارند و توصیف یکی بدون دیگری امکان‏پذیر نیست. در شکل 2-1 برخی مفاهیم نظریه پیچیدگی نشان داده شده است.

شکل 2-1: عناصر نظریه پیچیدگی (کوهن و همکاران، 2006: 3)

2-5-1- خود ـ سازمان
واژه خود ـ سازمان در اواخر دهه 50 مطرح گردید و توسط ریاضی‎دانان، مهندسان، سیبرنتیک‏ها و روانپزشکان استفاده شد. در نهایت این واژه در دهه‏های 80 و 90 در موسسه سانتافه به عنوان ایده نوین ظهور کرد، در حالی که حدود نیم قرن پیش از آن وجود داشته است (مورن، 2006: 10). پوانکاره در اواخر قرن نوزدهم اظهار داشت که سیستم پویا بر حسب انرژی جنبشی ذرات آن و نیز انرژی پتانسیل ناشی از تعامل ذرات مشخص می‎شود. پوانکاره با نشان دادن این که به طور معمول تخمین انرژی پتانسیل غیرممکن است، اثبات نمود که سیستم‎های پویا به طرز گسترده‎ای غیریکپارچه151 هستند. اگر سیستم‎ها یکپارچه باشند دیگر جایی برای نقش زمان و خود ـ سازمان نمی‎ماند. سیستم‎های یکپارچه یک جهان ایستا و از پیش‎تعیین‎شده را توصیف می‎کنند (پریگوژین، 1997: 39 ). در واقع ادعای عدم‏یکپارچگی سیستم‎های پویا، زمینه‎ساز طرح ایده خود ـ سازمان گردید.
به زعم پریگوژین ( 1997: 71) خود ـ سازمان عبارت است از انتخاب میان موقعیت‎های یک نقطه انشعابی که توسط قوانین احتمالات تعیین می‌گردد. خود ـ سازمان به دور از تعادل منجر به پیچیدگی فزاینده می‎گردد. بقای سازمان در طبیعت از طریق اداره مرکزی تحقق نمی‏یابد و نمی‎تواند که تحقق یابد، نظم تنها توسط خود ـ سازمان حفظ می‎گردد. سیستم‏های خود ـ سازمان امکان انطباق با محیط غالب را امکان‎پذیر می‎سازند، به عنوان مثال آن‎ها به تغییرات در محیط با پاسخ‎های ترمودینامیکی که سیستم را در برابر اختلالات ناشی از شرایط خارجی بی‎نهایت انعطاف‎ناپذیر و مقاوم می‎سازد، واکنش نشان می‎دهند. ما می‎خواهیم برتری سیستم‏های خود ـ سازمان بر فناوری ساخت بشر را یادآور شویم که به شدت از پیچیدگی اجتناب می‎ورزند و همه فرایندهای فنی را به گونه سلسله مراتبی به دقت اداره می‎کنند.
خود ـ سازمان، مولفه بنیادی است که در رویکردهای مکانیکی نادیده گرفته شده است. در دیدگاه علمی نیوتنی‎/‎ پوزیتویستی عوامل خارجی علت تغییرات در موقعیت‏ها و حرکات ابژه‏ها می‏شود. خود ـ سازمان می‏تواند در همه موجودات، سیستم‏های شیمیایی، آب و هوا، سیستم‏های طبیعی و سیستم‏های انسانی به طور فزاینده‏ای یافت شود. خود ـ سازمان با این حقیقت مشخص می‏گردد که هیچ عامل خارجی وجود ندارد که سیستم را طراحی نماید، بسازد یا حفظ نماید. ساختار آزادانه از تعاملات درونی سیستم به تنهایی نوپدید می‎گردد. پدیده خود ـ سازمان، تنها در سیستم‏هایی محقق می‏گردد که از تعادل دور هستند. جایی که جریان مستمر و تبادلات شدید انرژی میان بخش‏های سیستم وجود دارد (کله ولاند، 2009: 2).
به گفته موریسون (1393: 30) ویژگی اصلی خودسازمان‌دهی توانایی یک سیستم در تحول خود از درون است. در این فرایند، شرایط مکانی باعث این خودسازمان‌دهی نوپدید می‌شود. کافمن که به دنبال تبیین نظام جهان هستی بود، دریافت که «در یک سوپ شیمیایی»، وقتی تعداد متفاوتی از انواع مولکول‌ها، از حد معینی تجاوز می‌کند، ناگهان سوخت‌وسازی خودتحریکی پدیدار می‎شود. وی با آزمون فرضیه‌اش به این نتیجه رسید که وقتی تعداد زیادی از لامپ‌ها به صورت پراکنده به همدیگر متصل شدند، چشمک‌زنی تصادفی لامپ‌ها به تدریج الگوهای جالب و با نظم‌های متفاوتی را به وجود آورد. کافمن آن را «نظم آزاد152» نامید ( دال، ١٣93: ۲۶۹).
همان گونه که اشاره شد، مفاهیم نظریه پیچیدگی بسیار درهم‎تنیده هستند. خود ـ سازمان یکی از این مفاهیم است که با مفهوم نوپدید ارتباط تنگاتنگی دارد. سیستم‌ها توانایی خود ـ سازمان دارند که نه بر طبق یک طرح کلان قبلی است و نه بر طبق یک مسیر انتخاب شده قراردادی یا یک سری اهداف است، بلکه خود ـ سازمان، خود به عنوان نتیجه تعامل میان ارگانیسم و محیطش نوپدید می‌‎شوند (کاستی153، ۱۹۹۷) و ساختارهای جدیدی نوپدید می‌شوند که از ابتدا تصور نمی‌شدند (مری154، ۱۹۹۸) (موریسون، 2003: 285 ).
از دیدگاه سیلی‎یرز (1998: 90) ویژگی‎های سیستم‏های خود ـ سازمان از این قرارند:
• ساختار سیستم نتیجه تعامل میان سیستم و محیط، و نه یک طرح، برنامه یا شرایط درونی از پیش‎تعیین شده می‏باشد.
• این سیستم قادر است به شیوه انعطاف‏پذیر با تغییرات غیرقابل‏پیش‏بینی محیطی سازگار گردد.
• خود ـ سازمان معلول فرایندهای خطی بازخورد یا کنترل نیست، بلکه درگیر فرایندهای غیر- خطی، نظم ـ بالاتر است.
• خود ـ سازمان ویژگی سیستم به عنوان یک کل است، و مستقل از دروندادهای عناصر مجزا بوقوع می‎پیوندد. عناصر تنها بر اساس اطلاعات محلی و اصول کلی عمل می‏کنند. بنابراین سطح بازبینی سیستم بر سطح فهم سیستم یا خرده‎سیستم تاثیر می‏گذارد.
• سیستم‏های خود ـ سازمان به همان نسبتی که از گذشته فرا می‏گیرند، بر ‏پیچیدگی‏شان افزوده می‏شود. پیچیدگی فزاینده منجر به نقض آنتروپی می‏گردد، که به نوبه خود موجب نوعی جریان گسترده‎تر اطلاعات و انرژی به سیستم می‏شود.
• یک سیستم خود ـ سازمان شده همواره قالب‏هایی از گذشته دارد.
• از آن جایی که فرایند خود ـ سازمان با اهداف از پیش تعیین شده هدایت یا کنترل نمی‎شود، نمی‏توان در باره کارکرد سیستم سخن گفت. کارکرد سیستم تنها قادر است بر حسب کنترل در درون آن چه که هست، توصیف شود.
• سیستم‎های خود ـ سازمان نمی‏توانند به سطوح ساده تنزل یابند، زیرا همه سطوح درهم‏تنیده‎اند (استر،2005: 93).
مورن (2006: 10) برای تشریح فرایند خود ـ سازمان، از اصطلاح جامع‏تری استفاده می‏کند تا از این طریق تاکید بیش‏تری بر نقش فرد و محیط داشته باشد. وی به سازمان‏های زنده عنوان خود ـ بوم ـ سازمان می‏دهد، که بر مبنای آن ایده خود ـ سازمان برای جلب انرژی و اطلاعات به محیطش وابسته است. ما هم محصول و هم تولیدکننده هستیم. علت‏ها معلول‏هایی را تولید می‏کنند که برای علیت خودشان ضروری هستند. مورن (1990) استدلال می‏کند که یک شیوه دقیق و محاسبه شده برای تشریح فرایند خود ـ سازمان در سیستم های باز و پویا، سیستم خود ـ بوم ـ بازـ سازمان155 است. سیستم به تنهایی و مستقل از محیط، خود را سازمان نمی‏دهد. هنگامی که سطوح خاص بی‎ثباتی با افزایش پیچیدگی ایجاد می‏شوند، نقطه بحرانی و انشعابی دوگانه‏ای حاصل می‏گردد. در آن نقطه سیستم قادر به جابجایی از هر یک از چند جهت است تا این که پس از یک دوره اغتشاش، نظم نوین و پیچیده‏تری ایجاد گردد. اگر نظم بالاتری از سازمان نوپدید نگردد، سیستم به حالت قبلی، سطح پایین‏تر سازمان برمی‏گردد (مونتوری،2008: 7).

2-5-2- نوپدیدی
به گفته لنک156 و استفان157 در حالی که در زبان روزمره “نوپدید شدن” به معنای “ظاهر شدن” یا “آشکار شدن” است، در اغلب کاربردهای فنی اصطلاح نوپدید دلالت بر ویژگی مرتبه ـ دومِ ویژگی (ساختار) های مرتبه ـ اولِ خاص دارد، بدین معنی که آن‎ها نوپدید هستند. اما این که چه معیاری است که با آن می‏توان پدیده‏های نوپدید را از پدیده‏های غیر ـ نوپدید تمیز داد، بسیار بحث‏انگیز است. از جمله این خصوصیات، نوآوری، عدم‏قابلیت پیش‎بینی، تقلیل‏ناپذیری، و بروز ناخواسته ویژگی‏های نظام‏مند، به خصوص در سیستم‏های مصنوعی می‏باشند (آگازی و مونتسکو، 2001: 20). کاستی (‌١٩٩٧) می‎نویسد: “نوپدید به عنوان رفتار کلی سیستم است که از تعامل مشارکت‌کنندگان بسیاری ناشی می‌شود، رفتاری که نمی‌تواند پیش‌بینی شود یا حتی بر اساس دانستن تفکیکی هر جزء سیستم نیز قابل پیش‌بینی نیست” (تویسی،a٢٠٠٢: ١٦). نوپدید می‏تواند به عنوان الگوهای غیرقابل پیش‏بینی از نظم نگریسته شود که بواسطه فرایند خود – سازمان ظاهر می‏گردد. بروز نوپدیدی در نظریه پیچیدگی در شکل 2-2 نمایش داده شده است.

شکل 2-2: بروز نوپدیدی در نظریه پیچیدگی(کوهن و همکاران، 2006: 3)

ساختار در سیستم‏های پیچیده یک پدیده‏ی نوپدید است، معنایی که بیش‏تر از تعاملات با سیستم منشاء می‏گیرد تا این که از خارج بر آن تحمیل شود. پدیده نوپدید چندین بعد دارد:
• پایین‎ها ـ بالا: ساختاری که ما در سیستم‏های پیچیده مشاهده می‏کنیم از قوانین محلی ناشی می‎شود که بخش‏های سیستم برای هدایت تعاملات‏شان با یکدیگر استفاده می‏کنند. مشاهده این قوانین منجر به الگوهای بازگشتی ارتباطات میان بخش‏ها در سیستم می‏شود. این ارتباطات بازگشتی همان چیزی هستند که ساختار سیستم را تشکیل می‏دهند.
• پیچیدگی از سادگی: ساختارهای بسیار درهم‏تنیده می‏توانند از شمار بسیار کوچک عناصر و تنها مقدار اندکی قوانین، نوپدید گردند.
• غیرقابل‏پیش‏بینی: این امکان وجود ندارد که پیش‏بینی کنیم که در سیستم‏های پیچیده از هر مجموعه قوانین داده شده، چه ساختاری نوپدید می‏گردد (کله ولاند158 (2009: 11).
مورن( 2006: 8) در توصیف نوپدیدی می‏نویسد: “آنچه که در نوپدیدی مهم است این حقیقت است که نوپدیدی از کیفیت‏ها و اجزا قابل کم کردن نیست، و بنابراین غیرقابل‎تقلیل است. آن تنها در بخشی از سازمان کل ظاهر می‌شود. نوپدیدی در هر سیستمی حضور دارد. در مولکول آب تعداد معینی از ویژگی‎ها و مشخصات وجود دارد که در هیدروژن و اکسیژن به طور مجزا وجود ندارد.”
دیویس و همکاران در تببین نوپدید به این حقیقت اشاره می‏کنند که به همان نسبت که سیستم‏ها به طور فزاینده درجات بالای پیچیدگی سازمانی را اکتساب می‎نمایند، ویژگی‎های جدیدی را از خود نشان می‎دهند که از برخی جهات از ویژگی‎های بخش‎های تشکیل‎دهنده آن فراتر هستند، و به شیوه‏هایی رفتار می‎کنند که نمی‏توان آن‏ها را بر اساس قوانین حاکم ساده‎تر پیش‎بینی کرد. آن‎ها میان مفهوم “ضعیف”159 و