ا آنها به کار برده می‌شود و تا زمانی که این ذخایر موجود باشند بحث در این دایره ادامه خواهد داشت. قرارداد بیع متقابل توافقی می‌باشد که به موجب آن کلیه سرمایه‌گذاری‌ها و تامین مالی لازم پیش بینی شده و عملیات اکتشاف و یا بهره برداری را در مقابل اخذ اصل سرمایه و میزان معین سود که از فروش نفت و گاز استخراج شده توسط شرکت ملی نفت ایران انجام می‌پذیرد را به انجام می‌رساند. روش بای بک در ایران به عنوان یک شیوه سرمایه گذاری‌ای که در واقع فرم اصلاح شده از بای بک در سایر کشور‌ها است می‌باشد که به تناسب منافع و احتیاجات کشور و ایجاد شوق و انگیزه برای شرکتهای نفتی خارجی برای سرمایه گذاری در ایران (و به تبع آن آوردن تکنولوژی خود) مورد استفاده قرار می‌گیرد. البته می‌توان به این نکته نیز اشاره کرد که با توجه به کاهش قیمت تمام شده اجرای پروژه‌ها و سرمایه گذاری‌ها فرصت مناسبی برای صرفه‌جویی در هزینه کرد ذخایر ارزی و اجرای پروژه‌های صنایع نفت و گاز کشور در قالب قراردادهای بیع متقابل (بای بک) ایجاد شده است.
پرسش اصلی تحقیق
1. ساز و کار قراردادهای نفتی بای بکی که ایران در صنایع نفت و گاز خود جهت بهره برداری میادین نفتی به کار می‌برد چیست؟
2. تاثیر قراردادهای بای بک با توجه به تحریم ایران چگونه می‌باشد؟
3. تفاوت‌‌های قرارداد بای بک با عقود حقوق مدنی ایران چیست؟
فرضیه ها
در عرصه بین‌الملل قراردادهای مختلفی منعقد می‌گردد. یکی از عقود مهم قراردادی بای بک (بیع متقابل) می‌باشد و با توجه به کاهش قیمت نفت فرصتی مناسب برای انعقاد قراردادهای بیع متقابل ایجاد شده است و با توجه به تحریم‌های اقتصادی دول خارجی با انعقاد این دسته از عقود می‌توانند تحریم‌های اقتصادی را دور بزنند.
اهداف تحقیق
بررسی چارچوب این قرارداد که تقریبا قراردادی نسبتا جدید در صنایع نفت و گاز می‌باشد.
تاثیر کاهش این نوع قراردادهای در تولید نفت با توجه به تحریم‌ها.
بررسی شرایط اساسی و ویژگی این قرادادها(بای بک).
بررسی ماهیت قراردادها (بای بک) که اصولا مدت زمان آن بسیار کم است.
فصل اول: تاریخچه صنعت نفت ایران
مبحث اول: تاریخچه نفت
از نظر تاریخی قراردادهای بین‌المللی اکتشاف و بهره‌برداری از مخازن نفتی شاهد تغییرات مهمی بوده‌اند. اولین لایه‌های دارای نفت در بخش زمین شناسی، به طور جدی بین مرزهای ایران و ترکیه مورد بررسی و مشاهده قرار گرفت. دبلیو.کی.لافتوس13 در مرداد سال 1234 (اوت سال 1855) در انجمن زمین شناسی لندن شرکت کرد. وی یکی از دانشمندان زمین شناسی بود که در شناسایی مناطق نفت خیز بخش مرزی ایران و ترکیه شرکت داشت، او در مسافرت‌های زیادی که به ایران داشت اولین بار بوی نفت را در منطقه‌ای وسیع در مسجد سلیمان کشف کرده بود. تاریخچه نفت در ایران کمتر از یک قرن می‌باشد ولی به وجود آمدن نفت به عنوان صنعت در سال 1854 رخ داد. در ابتدا به معرفی نفت می‌پردازیم که بدانیم این ماده حیاتی و با ارزش چیست:
گفتار اول: سیر تکامل نفت
نفت در لغت به معنی رطوبت داشتن است ولی مونسیو دورم14رئیس مدرسه علوم عالی پاریس مدعی است که اکدی‌ها15 کلمه نفت را از فعل پنتو به معنی افروختن گرفته‌اند.16 نفت مایعی است که منشاء آلی فسیلی دارد و از دو ماده کربن و هیدروژن تشکیل شده است و همین ترکیب کربن و هیدروژن است که باعث اطلاق مواد هیدروکربنی به مواد نفتی می‌گردد.
بند اول: طرز به وجود آمدن نفت
بقایای حیوانات و نباتات ریز و شناوری که در آب دریاها و اقیانوس‌ها زندگی می‌کنند که پلانکتون نامیده می‌شوند در لایه‌های رسوبی زمین و انجام فعل و انفعالات شیمیایی در زیر زمین به علت فشار و حرارت زیاد نفت را به وجود می‌آورند و در خلل و فرج بعضی از لایه‌های پوسته زمین جمع می‌گردند. این لایه‌ها که نفت در آنها جمع می‌گردد، در طبقات سنگهای آهکی متخلخل و سنگهای ماسه‌ای قرار دارند، که آنها را اصطلاحات مادر سنگ یا لایه نفت زا می‌نامند.
بند دوم: زمین شناسی نفت
به طور کلی نفت و گاز منشاء طبیعی دارند و نتیجه فعل و انفعالاتی هستند که بر باقی مانده‌های گونه‌های ویژه‌ای از موجودات زنده دفن شده (پلانکتون‌ها) در میان رسوبهای ناحیه‌های دریایی (برخی رودها، دریاها، دریاچه‌ها، خلیج‌ها و نواحی عمیق اقیانوسی) اتفاق افتاده است و دو عامل مهم زمان و گرما نقش اساسی و مهمی را در تبدیل این بازمانده‌ها به نفت و دیگر هیدروکربنها –که فرآیندی زمان بر و پیچیده است- را دارند و همچنین محیط کف دریا باید به اندازه لازم احیاء کننده باشد تا از اکسید شدن مواد آلی جلوگیری شود.
بخش اعظمی از هیدروکربن‌های طبیعی به علت کراکنیگ، کروژن17 برخاسته از گرمای زمین (ژئوترمال) تولید می‌گردد، همان طور که گفته شد برای به وجود آمدن نفت وگاز وجود مواد آلی فراوان و تشکیل کروژن در هنگام دیاژنز رسوبات ضروری می‌باشد. مادر سنگ سنگی است که به مقدار کافی کروژن داشته باشد. هر چه میزان کروژن در مادر سنگ بیشتر باشد توانایی بیشتری برای تولید هیدروکربن وجود دارد.
بند سوم: ذخایر نفتی
از کل ذخایر موجود در جهان 21 درصد آن در نیمکرده غربی و 79 درصد آن در نیمکره شرقی وجود دارد. کشورهای عضو اوپک بیش از 70 درصد و حوزه‌های اطراف خلیج فارس به تنهایی 60 درصد ذخایر کل دنیا را در اختیار دارند. سهم ذخایر نفتی کشورهای اوپک از 60/69درصد کل دنیا در سال 1985 به 10/74 درصد در سال 1988 رسید. (بررسی مسائل خلیج فارس ملکپور) طبق آخرین بررسی‌های به عمل آمده کل ذخایر نفتی ایران حدود 382 میلیارد بشکه می‌باشد که قسمت عمده آن در نواحی جنوب غربی کشور واقع است که تنها 2/95 میلیارد بشکه آن به صورت بازدهی اولیه و ثانویه قابل استخراج است. در نتیجه ایران تقریبا 3/9 درصد از کل ذخایر نفتی جهان را شامل می‌شود. (وزارت نیرو، ترازنامه) هم اکنون از 64 میدان نفتی در خشکی 61 میدان آن در حوزه عملیات مناطق جنوبی (خوزستان، کهگیلویه و بویر احمد) و سه میدان دیگر آن در نفت شهر (کرمانشاه)، سروستان و سعادت آباد (فارس) قرار دارند. بزرگترین میادین نفتی در آغاجاری، مارون، گچساران و اهواز قرار دارند. در فلات قاره نیز 17 میدان نفتی کشف و مورد بهره‌برداری قرار گرفته است که میزان کل نفت خام موجود این میادین حدود 39 میلیارد بشکه برآورد شده است که در حال حاضر حدود 5/8 میلیارد بشکه یعنی 8/21 درصد آن قابل بهره‌برداری است.
به تازگی در نواحی شرق دریای خزر نیز منابع نفت و گاز کشف گردیده است. به طور مثال تولید داخلی انرژی ایران، 5/1454 میلیون بشکه در سال 1370بوده است که 6/85 درصد آن نفت خام، 2/13درصد آن گاز طبیعی، 8/0درصد آن برق هیدروالکتریک و 4/0درصد آن ذغال سنگ و دیگر منابع انرژی زا می‌باشد.
گفتار دوم: کاربرد نفت و مشتقات نفتی
نفت علاوه بر تامین انرژی حرارتی و مصارف خانگی کاربردهای مختلف در بخشهای صنعتی، کشاورزی و خدمات دارد که از جمله موارد استفاده نفت و مشتقات نفتی می‌توان به موارد ذیل اشاره نمود:
1- سوخت، وسیله روشنایی و گرما.
2- قیر، به صورت ملاط در ساختمان ها.
3- از لحاظ پزشکی و طبی به طور مثال برای معالجه زخم‌ها و درمان مرض‌های عفونی چون وبا و سل و روماتیسم. مثلا نفت سیاه و سفید برای درمان سرماخوردگی و مارگزیدگی در مازندران در گذشته بکار میرفته است.
4- در بهم پیوستن و سوار کردن قطعات جواهر در ساختن مجسمه‌ها و تزئین آنها و ظروف و کارهای دستی.
5- مهم ترین و بیشترین استفاده از نفت و مواد نفتی در جنگل‌ها بوده است.
6- به گفته یک تاریخ نگار رومی (مارسلینوس) ایرانیان در زمان ساسانی، در نبرد با رومیان برگهای گیاه مخصوصی را به روغن آغشته می‌کردند و ماده دیگری به نام نفتا به آن می‌افزودند آنگاه تیرهای خود را به آن آلوده کرده و پس از آتش زدن به سوی دشمن رها می‌کردند این تیرها به هر کجا که می‌رسید آتش می‌زد و می‌سوزاند.18 زیرا اگر تیرها آغشته به نفت نبودند هنگام پرتاب خیلی سریع خاموش می‌شدند.
ولی به طور کلی می‌توان اهمیت نفت را در جهت عنوان نمود، اول اینکه سوخت منتخب در بخش حمل و نقل می‌باشد و هر مساله‌ای که بر بخش حمل و نقل تاثیر گذار باشد با طبع آن به اقتصاد نیز تاثیر گذار می‌باشد (تاکید نفت در اقتصاد جهانی) که می‌توان نتیجه گرفت نفت یک کالای راهبردی نیز می‌باشد.
و دوم اینکه کشورهای صادر کننده نفت برای توسعه اقتصاد و رفاه اتباعشان نیاز مبرم به در آمدهای حاصل از تولید نفت دارند.
گفتار سوم: استخراج نفت
تاریخچه استخراج نفت در ایران تاریخچه‌ای پر از اتفاقات است زیرا از یک سو به دلیل اینکه تکنولوژی استخراج نفت و استفاده از آن هنوز از توسعه چندانی برخوردار نبود، نفت کالایی بی ارزش تلقی می‌گردید و از سوی دیگر سلاطین قاجاریه هنوز به شناخت این منبع عظیم نرسیده بودند و به چشم یک ثروت ملی به آن نمی‌نگریستند و آن گنجینه با ارزش را رایگان عرضه می‌کردند.19 بالا بودن هزینه‌های استخراج و همچنین عدم دارا بودن تجهیزات مورد نیاز و کمبود مهندسین و شیمیدانان متخصص صنعت نفت، باعث شد که این صنعت به شرکتهای خارجی جهت استخراج وابسته گردد که از سرمایه و تجربه و مدیریت لازم برخوردار باشند.
اولین حفاری برای یافتن و استخراج نفت از اعماق زمین در سال 1859 توسط کلنل ادوین دریک20 در محلی به نام تیتوسویل21 در ایالت پنسیلوانیای آمریکا صورت گرفت. عملیات حفاری در 27 اوت همان سال به نتیجه رسید و در یک عمق 23 متری به مخزن نفت دست یافت. در واقع فوران نفت در 27 اوت 1859 نقطه عطفی در تاریخ نفت به شماره می‌رود و از همان زمان بود که صنعت جدیدی به نام صنعت نفت به وجود آمد. در ادامه تا سال 1860 حدود هشتاد چاه نفت در تیتوسویل حفاری گردید.
نفتی که کلنل دریک آن را استخراج کرده بود ابتدا در پالایشگاههایی که در کنار چاههای نفت ایجاد شده بود تصفیه می‌کرد و سپس آنها را به بازارهای مصرف با کشتی حمل می‌نمود ولی در کل با مشکل اساسی حمل و نقل مواجه بود که نهایتا در سال 1864 شخصی به نام ساموئل وان سایکل با ساخت لوله‌های مخصوصی که خود کار بسیار بزرگی در تاریخ صنعت نفت محسوب می‌گردید این مشکل را تا حدودی مرتفع کرد. امروزه کشتی‌های بزرگ نفتکش با ظرفیت‌های بسیار بالا با خطوط لوله نفتی در رقابت هستند که با توجه به پیشرفت علم و تکنولوژی این کشتی‌های نفتکش با ظرفیت بیش از 500 هزار تن قادرند حجم عظیمی نفت را با قیمتی نسبتا مناسب از نقطه‌ای به نقطه دیگر حمل نمایند.
گفتار چهارم: کمپانی‌های نفتی
هفت خواهران نفتی اصطلاحی است که توسط یک تاجر ایتالیایی (انریکومتی) عنوان شد که به هفت شرکت نفتی نیز اشاره دارد. در واقع صنعت نفت و گاز دنیا تحت تسلط گروه منسجمی از شرکتهای نفتی چند ملیتی بود که به هفت خواهران نفتی معروف بودند.22 تولد کمپانی‌های نفتی ابتدا توسط جان دی راکفلر در 8 ژوئیه 1839 تاسیس شد اما اولین کمپانی نفتی در سال 4854 به نام کمپانی نفت معدنی پنسیلوانیا23 برای حفر چاههای نفت تشکیل گردید که در سال 1858 تحت کنترل کلنل دریک قرار گرفت.
راکفلر در سال 1870 به همراه فلاگر و اندروز توانستند کمپانی نفتی بزرگی به نام استاندارد را تاسیس کنند که به نام کمپانی استاندارد اویل نیوجرسی معروف گردید که این کمپانی توانست در سال 1879 90 درصد نفت آمریکا و 95 درصد بازار جهانی نفت را تحت شعاع قرار دهد و در سال 1904 بالای 85 درصد کل نفت آمریکا در پالایشگاههای استاندارد تصفیه شد.24
در سال 1874 شرکتهای نفتی فیلادلفیا و پیتربورگ در استاندارد اویل ادغام شدند و در سال 1877 راکفلر بزرگترین شرکت خط لوله نفت را با قیمت 5/3 میلیون دلار خریداری و به انضمام استاندارد کرد.
در سال 1882 استاندارد، اویل نیویورک را بنا نهاد و بالاخره راکفلر موفق شد تا کمپانی استاندارد اویل کالیفرنیا (سوکال) را تاسیس نماید که بزرگترین و مهم ترین کمپانی گروه استاندارد به حساب می‌آمد.
در اوائل قرن 20 پس از یافتن نفت در ایالت تگزاس دو شرکت نفتی بزرگ گلف 25و تگزاکو26 در تگزاس بنیان نهاده شدند و با
