ل و نقل را فرا نگرفته‌اند. مشكل ديگر عدم توجه و آگاهي مردم و حتي مسوولين و برنامه‌ريزان به اهميت مسأله مي‌باشد.
از این رو در این فصل سعی بر آن است تا با مفاهیم نظری پیش رو در این تحقیق آشنایی بیشتر ایجاد شده و با درک بهتر از آنها، در ارزیابی عوامل موثر بر حوادث رانندگی به طور موثر تری برخورد نمائیم.
2-1- راه و طبقه بندی راه های درون شهری
راه و خيابان استخوان‌بندي اصلي شهر را بوجود مي‌آورند و براي كنترل سرعت درون بافت هاي شهري نياز به ايجاد سلسله مراتب در نحوه قرارگيري راه ها مي‌باشد. ايجاد سلسله مراتبي در معابر درون شهري باعث مي‌شود، بافت‌هاي مسكوني از نظر سرعت خودروهاي عبوري در امنيت قرار گيرند و همچنين كاربري هاي عمومي شهري جهت حمل و نقل و تردد از سرعت مناسب استفاده كنند.
طبق تعريف وزارت مسكن و شهرسازي: «راه و خيابان مجموعه‌اي است كه براي عبور وسائل نقليه موتوري، دوچرخه و پياده ساخته مي‌شود. به راه، در داخل آباداني ها، خيابان نيز اطلاق مي‌شود، مگر در مورد راه هایي كه عملكرد برون‌شهري دارند ولي از داخل اين مناطق مي‌گذرند (راههاي شرياني درجه1) كه اطلاق خيابان به آنها معمول نيست.» (وزارت مسکن و شهرسازی، 1374: 22)
در اين تحقیق يك الگوي شهري بر مبناي توجه به معابر و خيابان ها و كاربري هاي مورد نياز شهر بطور همزمان ارائه شده است. براساس اين الگو مكان قرارگيري كاربري ها در رابطه با مكان تقسيم كالبدي خود در كنار معابر مناسب در نظر گرفته شده است.
در ادامه ابتدا به تعريف راهها در تقسيمات كالبدي شهري پرداخته شده است و سپس به عملكرد هر راه نسبت به نقش جابجائي، نقش دسترسي و نقش اجتماعي آن توجه شده است.
2-1-1- راه محلي
تعريف:
راه محلي، خياباني است كه در طراحي و بهره‌برداري از آن نيازهاي وسائل نقليه موتوري، دوچرخه سوار و پياده با اهميت يكسان رعايت مي‌شود. براي رعايت حال پياده و دوچرخه، سرعت وسائل نقليه موتوري در اين خيابان ها پايين نگه داشته مي‌شود.
عملكرد:
خيابان هاي محلي به خيابان هايي اطلاق مي‌شود كه در داخل هسته‌هاي شهري قرار دارند. حركت وسائل نقليه در اين‌گونه خيابان ها بايد به نحوي تنظيم شود كه اين خيابان ها به صورت عامل جداكننده‌اي در نيايد.
خيابانهاي محلي داراي سه نقش عمده در هسته شهري است:
نقش جابجائي:
سرعت حركت وسائل نقليه در خيابان هاي محلي، بايد كم و به اندازه‌اي باشد كه خيابان بتواند به نقش اجتماعي خود عمل كند. حداكثر سرعت مجاز براي خيابان هاي محلي واقع در مناطق مسكوني و تجاري و ساير مناطق پر آمد و رفت پياده‌ها،30 كيلومتر در ساعت تعيين مي‌شود.
نقش دسترسي:
يكي از نقش هاي اصلي خيابانهاي محلي، فراهم آوردن دسترسي براي وسايل نقليه موتوري است. اما اين نقش، بايد با توجه به نقش اجتماعي خيابان و نيازهاي محيطي هسته شهري تنظيم شود. براي اين منظور، شبكة خيابانهاي محلي بايد طوري طراحي شود كه وسائل نقليه موتوري كه كاري در محل ندارند، از پاركينگ حاشيه‌اي اين خيابان ها استفاده نكنند.
نقش اجتماعي:
در خيابان هاي محلي، پياده‌ها مجازند در هر نقطه‌اي كه بخواهند از عرض خيابان عبور كنند. به منظور آسان و ايمن كردن عبور پياده‌ها از عرض خيابان هاي محلي، عرض سواره‌رو اين خيابان ها كم گرفته مي‌شود. حداكثر ظرفيت در خيابان هاي محلي نه براساس راحتي عبور وسائل نقليه موتوري، بلكه با رعايت حال پياده‌ها در عبور از عرض خيابان تعيين مي‌شود.
در خيابانهاي محلي، دوچرخه‌ها و وسايل موتوري مي‌توانند به طور مشترك از سواره‌رو استفاده كنند. اما پياده‌روها عموماً مشخص و جدا از سواره‌رو است. در خيابان هايي كه ترافيك موتوري، دوچرخه‌ها و پياده‌ها از سطح مشتركي استفاده مي‌كنند، حداكثر سرعت مجاز وسائل نقليه موتوري 15 كيلومتر در ساعت تعيين مي‌شود. چنين خيابان هایي بايد با طرح متفاوت خود از ساير خيابان هاي محلي متمايز شوند.
همانطور كه اشاره شد، نقش ترافيكي (جابجائي و دسترسي وسايل نقليه موتوري) فقط يكي از نقش هاي اصلي خيابان هاي محلي است. اين خيابان ها عنصر تشكيل‌دهندة محيط‌هاي شهرياند، و زندگي و كار و جنب و جوش و گردش و خريد در آن جريان دارد (نقش اجتماعي). همچنين خيابان هاي محلي عنصر اصلي تشكيل دهندة معماري شهرياند، و در ايجاد جاذبه‌هاي بصري و فضاسازي هاي دلپذير، و در هويت و جهت دادن به محل مؤثرند (نقش معماري شهري). به علاوه، اين خيابان ها كانالهاي تهويه و نورگيرهاي محل‌اند، و از حريم آنها مي‌توان براي پرورش گل و گياه و ايجاد محيط‌هاي كوچك شاداب استفاده كرد. (وزارت مسکن و شهرسازی، 1374 : 35-38)
2-1-2- راه شرياني درجه 2
تعريف:
راهي است كه در طراحي و بهره‌برداري از آن، به جابجايي و دسترسي وسائل نقليه موتوري برتري داده مي‌شود. براي رعايت اين برتري، حركت پياده‌ها از عرض خيابان كنترل مي‌شود راههاي شرياني درجه 2 داراي عملكرد درون شهرياند و شبكه اصلي راه هاي درون شهري را تشكيل مي‌دهند.
عملكرد:
راه هاي شرياني درجه 2 شبكه اصلي جابجائي درون شهري ترافيك موتوري را تشكيل مي‌دهد.
راه هاي شرياني درجه 2 داراي دو نقش عمده در هسته شهري است:
نقش جابجائي و دسترسي:
نقش جابجائي در راه هاي شرياني درجه 2 اصلي است ولي، برخلاف راه هاي شرياني درجه1، جابجائي تنها نقش اصلي آن نيست و بايد با نقش دسترسي رقابت كند. به دليل تعارضي كه بين نقش هاي دسترسي و جابجائي وجود دارد، فراهم ساختن دسترسي بيشتر توان جابجائي راه را كمتر مي‌كند. سرعت مجاز حركت وسائل نقليه در راه هاي شرياني درجه 2 بين 60-40كيلومتر در ساعت تعيين مي‌شود.
راه هاي شرياني درجه 2، شبكه اصلي ارتباطي دروني شهري را تشكيل مي‌دهند. چنين شبكه‌اي، تا حدي كه براي محدود نگهداشتن تعداد دسترسي ها در اين راه ها لازم است، مي‌تواند داراي يك ساختار سلسله مراتبي باشد.
شبكه راه هاي شرياني درجه 2 به راه هاي شرياني درجه 1 و بين شهري، شبكه خيابان هاي محلي و ساير مولدها و جاذبه‌هاي مهم ترافيكي متصل مي‌شود.
نقش اجتماعي:
در راه هاي شرياني درجه 2، برتري با ترافيك موتوري است. چون نقش اجتماعي در تعارض با نقش ترافيكي است، بايد از ظهور وضعيتي كه نقش اجتماعي را به خيابان تحميل مي‌كند جلوگيري شود. اگر راه شرياني داراي نقش اجتماعي شود، از انجام وظيفة اصلي‌اش باز مي‌ماند.
براي كنترل نقش اجتماعي در راههاي شرياني درجه 2، دو راه حل وجود دارد:
1- كنترل نوع كاربري هاي اطراف و ميزان تراكم آنها. كاربري هايي در اطراف خيابان های شرياني قرار داده شوند كه سفرسازي كمتري دارند. همچنين فعاليت‌هاي مربوط به كاربري هاي واقع در يك سمت خيابان با فعاليت كاربري هاي سمت ديگر ارتباط كمي داشته باشد.
2- تنظيم عبور پياده از عرض خيابان بوسيله خط‌كشي، تابلو چراغ راهنما، چراغ مخصوص پياده‌ها، روزگذر يا زيرگذر و نرده‌كشي استفاده شود. (وزارت مسکن و شهرسازی، 1374 :45-49)
2-1-3- راه شرياني درجه 1
تعريف:
راهي است كه در طراحي و بهره‌برداري از آن، به جابجايي و دسترسي وسائل نقليه موتوري برتري داده مي‌شود. براي رعايت اين برتري، دسترسی وسائل نقلية موتوري و همچنين عبور پياده‌ها از عرض راه تنظيم مي‌شود. راه هاي شرياني درجه 1 داراي عملكرد برون شهرياند. با اعمال درجات مختلفي در كنترل دسترسي، راه هاي شرياني درجه 1 به آزاد راه، بزرگراه و راه عبوري دسته‌بندي مي‌شوند. (وزارت مسکن و شهرسازی، 1374 :55)
2-1-3-1- آزاد راه
راهي است كه در تمام طول آن ترافيك دو طرف به طور فيزيكي از يكديگر جداست و جريان ترافيك در آن بدون وقفه (آزاد) است؛ يعني، وسايل نقلية موتوري، جز در تصادف ها و راه‌بندان ها، ناچار به توقف نمي‌شود. براي تأمين چنين وضعيتي، تقاطع همسطح اجازه داده نمي‌شود و نحوه ی صحيح ورود و خروج وسائل نقليه طراحي مي‌شود. (وزارت مسکن و شهرسازی، 1374 :55)
2-1-3-2- بزرگراه
راهي است كه ترافيك دو طرف آن به طور فيزيكي از يكديگر جداست، و در طول هاي قابل ملاحظه‌اي از آن مي‌توان جريان ترافيك را پيوسته فرض كرد. براي تأمين چنين وضعيتي، نحوة صحيح ورود و خروج وسايل نقليه طراحي مي‌شود بزرگراه مي‌تواند معدودي تقاطع همسطح داشته باشد به شرطي كه فاصله تقاطع ها از يكديگر زياد (بيش از حدود 5/2 كيلومتر) باشد. (وزارت مسکن و شهرسازی، 1374 :55)
2-1-3-3- راه عبوري
ادامة راه هاي برون شهري دو خطة دو طرفه در داخل شهرهاي معمولاً كوچك و متوسط است به شرط آن كه عملكرد عبوري آنها در داخل شهر حفظ شود. براي حفظ اين عملكرد، ورود و خروج وسايل نقليه به آن كاملاً تنظيم و طراحي مي‌شود و فاصلة تقاطع هاي همسطح آن از يكديگر بيش از حدود 5/2 كيلومتر است.
عملكرد:
راه هاي شرياني درجه 1 را براي فراهم كردن ارتباط سريع بين مناطق دور از هم در شهرهاي بزرگ و همچنين اتصال شبكه راه هاي برون شهري مي‌سازند. اگرچه از راه هاي شرياني درجه 1 براي سفرهاي كوتاه شهري نيز استفاده مي‌شود، اما نقش اصلي اين راه ها فراهم آوردن امكانات جابجائي سريع براي سفرهاي دور و نسبتاً دور شهري است.
نقش جابجائي:
در راه هاي شرياني درجه 1، به نقش جابه‌جايي برتري اصلي داده مي‌شود. بنابراين عملكرد اصلي راههاي شرياني درجه 1 عبارت است از ارتباط دادن مناطق دور شهرهاي بزرگ با يكديگر، و اتصال شبكه راه هاي درون شهري آنها به شبكه راه هاي برون شهري. در شهرهاي كوچك، راه شرياني درجه1 معمولاً بخشي از شبكه راه هاي برون شهري به حساب مي‌آيد كه از داخل شهر مي‌گذرد. حداكثر سرعت مجاز در راه هاي شرياني درجه1 بين 70 تا 90 كيلومتر در ساعت تعيين مي‌شود.
نقش دسترسي:
كنترل دسترسي ها اساسي‌ترين مشخصة هندسي اين راه هاست. در اين راه ها، پاركينگ حاشيه‌اي مجاز نيست. تقاطع هاي همسطح مناسب اين راه ها نيست و اگر ناچار شوند كه از اين تقاطع ها استفاده كنند. تعداد آنها را كم و فاصله‌شان را از يكديگر زياد مي‌گيرند. ورودي ها و خروجي ها را محدود نگه مي‌دارند و آنها را چنان طراحي مي‌كنند كه ترافيك ورودي و خروجي موجب وقفه و ترافيك عبوري نشود. كنترل دسترسي ها به نحوي است كه مي‌توان در طول هاي قابل ملاحظه‌اي از راه جريان ترافيك را پيوسته فرض كرد.
نقش اجتماعي:
نقش اجتماعي با عملكرد اصلي راه هاي شرياني درجه 1 عميقاً تضاد دارد و براي راه ها هيچ نقش اجتماعي در نظر گرفته نمي‌شود. اين راه ها مانند كانال جدا كننده‌اي، ارتباط بين دو طرف خود را قطع مي‌كنند. براي كنترل كردن نقش اجتماعي راه هاي شرياني درجه1، پياده‌ها و دوچرخه‌سواران نبايد، جز به صورت غيرهمسطح، از عرض راه بگذرند. (وزارت مسکن و شهرسازی، 1374 : 78-79)
2-2- تصادفات و انواع آن
تعاريف و دسته‌بندي هاي متفاوتي براي تصادفات وجود دارد كه يكي از اين تعاريف به شرح زير است:
هرگاه وسيله نقليه‌اي با يك يا چند جسم ديگر برخورد نمايد و يا به نحوي از حالت عادي حركت خود به ناگاه خارج شود مي‌گويند تصادف روي داده است.
تصادفات را با توجه به نوع آنها به 4 دسته تقسيم مي‌كنند.
2-2-1- تصادفات فوتي
تصادفاتي كه سبب مرگ حداقل يك نفر در محل حادثه شود. در كشورهاي مختلف مخصوصاً كشورهاي توسعه يافته، تعاريف مشخصي وضع شده و پليس با پيگيري وضعيت مجروحين كه از صحنه تصادف به مراكز درماني انتقال يافته‌اند و تطبيق آنها با تعاريف مزبور. آمار كشته‌شدگان ترافيكي را در گزارشات خود تصحيح مي‌نمايند.
در تعاريف فوق‌الذكر در كشور كانادا مجروحيني كه تا يكسال پس از تاريخ وقوع تصادف فوت كنند جزء فوت شدگان تصادف مزبور ثبت مي‌شوند؛ اين مدت در اسپانيا فقط 24 ساعت و در فرانسه سه روز مي‌باشد، در ايتاليا و بلژيك مانند ايران فقط كشته‌شدگان در صحنه تصادف جز كشته شدگان آن تصادف محسوب مي‌شوند. بقيه كشورهاي دنيا اكثراً زمان يك ماه را براي اين تعريف انتخاب كرده‌اند (آیتی ، 1377 : 22).
