
ر مبادله الکترونیکی داده بهعنوان ستون فقرات تجارت الکترونیکی عمل می نماید . چنانچه از تعریف فوق بر می آید تجارت الکترونیکی حیطه ی بسیار وسیع تری از مبادله الکترونیکی داده دارد .41
1-4-انواع و روش های تجارت الکترونیکی
تجارت الکترونیکی انواع مختلفی داردولی بیشتر از چهار نوع آن تحت عناوین بی تو بی 42، بی توسی 43 ، سی تو سی 44 و سی تو بی 45 ؛یاد می شود . در ادامه علاوه برمعرفی این چهار نوع ،به انواع جدید تجارت الکترونیکی نیز اشاره خواهیم نمود.
1-4-1-بی تو بی) (B to B
این نوع تجارت الکترونیکی به طیف گستردهای از مبادلات اشاره می کند که بین دوبنگاه صورت میگیرد این تجارت ؛ خرید و تدارکات ،مدیریت تأمین کنندگان ،مدیریت کانالهای توزیع ، فعالیتهای فروش،مدیریت و پرداخت و خدمات پشتیبانی را شامل می شود . 46 این نوع تجارت را میتوان در وب گاه های چمدکس 47،فست پارتس 48،فری مارکتس 49و … یافت .
امروزه سازمانها بهطور فزاینده ای تجارت الکترونیکی را بهعنوان یک عامل کلیدی درمجموعه عملیات خویش می پذیرند .مشتریان قبل ازخرید کالاها وخدمات ،آنها را از طریق وب گاه های فروشندگان ،مورد بررسی قرار می دهند تجارت الکترونیکی علاوه برافزایش وارتقاء روابط با مشتریان ،به وسیله ای ضروری درحفظ روابط با تأمین کنندگان و شرکای تجاری بدل شده است شرکتها با خودکار کردن فرآیندهای خرید وفروش خویش قادرند تا به سرعت به نیازهای درحال تغییر کسب و کار پاسخ دهند بنابر شواهد موجود،ارزش مبادلات بی توبی ،چیزی حدود 90 درصد کل ارزش فروش برخط در سراسر جهان را به خود اختصاص داده است . 50
1-4-2- بی تو (B to C)
این نوع ازتجارت الکترونیکی شامل مبادلات بین مشتریان وبنگاه ها می شود مشابه معاملاتی که در صحنه 51 اصولا به صورت غیرالکترونیکی انجام می شود ولی فعالیت های جلوی صحنه 52 از قبیل فعالیت های فروش ،تحقیقات مصرف کننده ،سوالات رایج مشتریان 53 خدمات پشتیبانی ؛ به صورت الکترونیکی انجام می گیرند .54 این نوع تجارت را میتوان در وب گاه های آمازون ،یاهو 55 و شو وب 56 ؛ یافت .
1-4-3- سی تو سیCto C)
این نوع تجارت شامل مبادلات بین مصرف کنندگان می شود . این قبیل تعاملات میتواند شامل طرف ثالثی نیز باشد یا نباشد مانند حراجی اینترنتی ای بی57 سایر فعالیت ها در این نوع تجارت الکترونیکی شامل بازی (وب گاه هیت 58) ،ارتباطات مبتنی بر وب (وب گاه آی سی کیو59) ،تبلیغات طبقه بندی شده (وب گاه نامبروان کلاسیفاید 60) ،مشاغل وب گاه مونستر 61) وخدمات شخصی (وب گاه وب پرسونالز62) میشوند . 63
1-4-4- سی تو بی(C to B)
در روابط سی تو بی ، مصرف کنندگان میتوانند با یکدیگر متحد شوند و گروه های خریدار را برای کسب و کارها تشکیل دهند . این گروه ها میتوانند انگیزه اقتصادی داشته باشد مثل وب گاه مرکاتا 64 و یا همچون وب گاه وکس کپ65 ، علت تشکیل آنها انگیزه های اجتماعی باشد . 66
1-4- 5-بی توجی
در این نوع از تجارت الکترونیکی مبادله کالا،خدمات واطلاعات بین بنگاه ها و دولت به روش الکترونیکی انجام میگیرد .برای مثال میتوان به مشارکت بنگاه ها در مناقصه ها ومزایده های دولتی ،خرید کالاها و خدمات توسط دولت از بنگاه ها ،پرداخت عوارض ومالیات از سوی بنگاه ها ،انجام امور گمرکی بنگاه ها به روش الکترونیکی و … اشاره کرد . البته درحال حاضر این نوع مبادلات در ایران نسبت به انواع قبلی کمتر گسترش یافته ولی با توجه به پیگیری مباحث مربوط به دولت الکترونیکی ، درحال گسترش است . 67
1-4-6- پی تو پی 68
فناوری پی توپی ،کاربران اینترنت را قادر می سازد تا بهطور مستقیم فایل ها و منابع رایانهای خویش را با سایر کاربران به اشتراک گذارند . برای مثال کازا69 یک نرم افزار شبکه است که به کاربران اجازه می دهد ،قطعات موسیقی را بدون پرداخت هزینه و بهطور مستقیم با یکدیگر مبادله کنند . 70
1-4-7- سی کمرس 71
در این نوع تجارت الکترونیکی ،شرکای تجاری به صورت الکترونیکی با یکدیگر مشارکت میکنند .این همکاری ها دربین شرکای تجاری درطول زنجیره ارزش به کرات اتفاق میافتد برای مثال میتوان به همکاری بین خرده فروشان وتولید کنندگان درپیش بینی تقاضا اشاره کرد . 72
از دیگر انواع تجارت الکترونیکی میتوان به مبادله بین دولت وبنگاه ها 73(برای مبادله اطلاعات و راهنمایی ها )،مبادله بین مصرف کنندگان ودولت 74(برای پرداخت مالیات وعوارض واخذ خدمات دولتی ) اشاره کرد . گفتنی است که تجارت الکترونیکی به شکل تجارت بین بنگاه ها (بی تو بی ) و پس از آن تجارت بین بنگاه ومصرف کننده (بی تو سی) بیشترین حجم مبادلات به روش الکترونیکی را به خود اختصاص داده اند . 75
1-5- تعریف تجارت الکترونیکی در حقوق ایران
تجارت الکترونیکی ، سرعت ،سهولت واثربخشی را برای خریداران امروزی فراهم می کند . اما بسیاری از وب گاه های تجارت الکترونیکی در برآوردن انتظارات مشتریان،شکست خورده اند . 76
بسیاری از صاحبنظران وحتی مردم عادی معتقدند که سیستمهای تجارت الکترونیکی مزایای زیادی دارند که از آن جمله میتوان توسعه میزان دسترسی به مشتریان ،کسب مزیت رقابتی وکاهش هزینههای اداری وعملیاتی را نام برد ؛ هرچندبسیاری از این مزایا توسط دادههای تجربی تأیید نشده اند . در واقع بسیاری از مطالعات اولیه ،فاصله زیادی را بین وضعیت موجود و وضعیت مطلوت درسیستمهای تجارت الکترونیکی نشان داده اند . 77
ماهیت جهانی فناوری،هزینه پایین ،فرصت دسترسی به صدها میلیون انسان .ماهیت تعاملی ،تنوع کاربردها ،نامحدود بودن منابع و رشد سریع اینترنت منجر به مزایای زیادی برای سازمانها ،افراد وجوامع شده است .78در ادامه به این مزایا اشاره می کنیم:
1-5-1- مزیت های تجارت الکترونیکی برای شرکتها
مهمترین مزایای تجارت الکترونیکی برای سازمانها عبارتند از :
تجارت الکترونیکی به فروشندگان اجازه می دهد تا به هزینه سرمایه وهزینه عملیاتی بسیار ناچیز،به تعداد وسیعی از مشتریان وتقریبا درهرکجای دنیا دسترسی داشته باشند.
بنگاه ها میتوانند مواد اولیه وخدمات مورد نیاز خود را از سایر بنگاه ها و به سرعت تهیه کنند واین کار ار 5تا 20 درصد ارزانتر از سایر روشها انجام دهند .
کانال های توزیع وبازاریابی را میتوان کاهش داد و یا حتی آنها را حذف کرد ودرعین حال محصولاتی ارزانتر تولید کرد وسودرا افزایش داد. درواقع برخی واسطه ها حذف شده اند وامکان فروش و بازاریابی مستقیم ونفر به نفر را فراهم نموده اند.
تجارت الکترونیکی هزینه ایجاد، پردازش،توزیع، طبقه بندی وبازاریابی اطلاعات مبتنی برکاغذ را تا حدود 90درصد کاهش داده است .
تجارت الکترونیکی هزینههای سربار وانبارداری را با تسهیل زنجیره تأمین کششی ، 79 کاهش داده است درسیستم کششی، فرآیند مشتری آغاز می شود وسپس با استفاده از تولید ،پردازش و ترخیص به صورت بهنگام ،تکمیل می گردد ودرنتیجه منجر به تولید سفارشی وکاهش هزینههای انبارداری می شود .
در تجارت الکترونیکی ،روابط با مشتریان و ارائه خدمات به آنها با استفاده از ارتباطات نفر به نفر و تعاملی و آن هم با هزینه کم ،تسهیل شده است .
تجارت الکترونیکی ممکن است مدت زمان بازگشت سرمایه را کاهش دهد.
تجارت الکترونیکی به واسطه استفاده از اینترنت که هزینه کمتری از شبکههای ارزش افزوده دارد ،هزینه ارتباطات از راه دور را کاهش می دهد.
تجارت الکترونیکی امکان ظهور مدل های نوآورانه ای کسب و کار که توان رقابتی ومیزان سود آوری را افزایش داده اند ،فراهم کرده است .
در تجارت الکترونیکی ،تبلیغات را میتوان با استفاده از امکانات مختلف غنی ساخت ،مرتبا تغییر داد ،به مخاطبان زیادی دسترسی پیدا کرد وتبلیغات را سفارشی نمود . 80
1-5-2- مزیت های تجارت الکترونیکی برای مصرف کنندگان
مهمترین مزایای تجارت الکترونیکی برای مصرف کنندگان عبارتند از :
تجارت الکترونیکی دسترسی به کالاها وخدماتی ارزان قیمت را برای مشتریان فراهم کرده است و آنها میتوانند در همه جا وبا سرعت ،به صورت برخط ومقایسه ای ،محصولات مورد نیاز خویش را خریداری کنند.
تجارت الکترونیکی حق انتخاب مشتریان را افزایش داده است . آنها میتوانند انتخاب خود را ازبین فروشندگان متعدد ومحصولات گوناگون انجام دهند .
تجارت الکترونیکی به مشتریان اجازه می دهد تاخرید با سایر تبادلات را در 24ساعت شبانه روز و درتمام ایام سال وتقریبا از هرجایی انجام دهند .
مشتریان بهجای اینکه روزها یا هفته ها منتظر بمانند ،میتوانند اطلاعات مشروح ویاسایر خدمات مورد نیازخویش را در ظرف چندثانیه دریافت کنند.
تجارت الکترونیکی به مصرف کنندگان امکان می دهد تا کالاها وخدمات سفارش ساز خود ،از کامپیوتر گرفته تا اتومبیل را با قیمت های رقابتی به دست آورند .
تجارت الکترونیکی این فرصت را برای افراد فراهم کرده تا درحراج های الکترونیکی شرکت کنند و محصولات منحصر به فردی را به دست آورند که درغیراین صورت می بایست برای خرید آنها مسافت های طولانی را در محل خاص حراج و درزمانی معین ،طی می کردند .
تجارت الکترونیکی به مشتریان اجازه می دهد تا باسایر مشتریان وفروشندگان تعامل داشته باشند و به تبادل تجارب وایده های خویش بپردازند . 81
1-5-3- مزیت های تجارت الکترونیکی برای کشورها
مهمترین مزایای تجارت الکترونیکی برای جوامع عبارتند از :
تجارت الکترونیکی یکی از محرک های اصلی اقتصاد دیجیتالی است که کشورها را قادر می سازد در پرتوبهرهبرداری بالای این فناوری ،به رشد اقتصادی بیشتر وتورم کم ،دست یابند .
تجارت الکترونیکی امکان کار درخانه را برای بسیاری افراد فراهم کرده است .درنتیجه تعداد مسافرت ها کم شده ونهایتا میزان ترافیک جاده ها وآلودگی هوا نیزکاهش می یابد .
تجارت الکترونیکی امکان فروش برخی کالاها را باقیمت پایین فراهم می کند و درنتیجه خانوارهای کم درآمد نیزقادر به خرید این کالاها خواهند بود و استانداردهای زندگی آنها بهبود می یابد .
تجارت الکترونیکی به مردم کشورهای درحال توسعه ومناطق روستایی اجازه می دهد تا به کالاها و خدماتی دسترسی داشته باشند که درغیراینصورت به آنها دسترسی نخواهند داشت .ازجمله این کالاها وخدمات میتوان به فرصت یادگیری دانش تخصصی، کسب مدارک دانشگاهی ویادسترسی به خدمات پزشکی اشاره کرد .
تجارت الکترونیکی ،ارائه خدمات عمومی از قبیل خدمات دولتی را تسهیل می کند ،هزینه توزیع وامکان فریب و کلاهبرداری را کاهش می دهد ،کیفیت خدمات اجتماعی ،نحوه عملکرد پلیس،مراقبت های پزشکی وآموزش وپرورش را افزایش می دهد . 82
1-6- مزیتهای اقتصادی تجارت الکترونیکی
درباره تأثیر فناوری اطلاعات وارتباطات در اقتصاد،شاید توجه به چاچوب اولیه زیرکه به وسیله کنفرانس توسعه و تجارت سازمان ملل (آنکتاد 83) بیان شده ،مفید باشد .
نمودار چارچوب مفهومی محیط اطلاعاتی 84
بهطور خلاصه مزایای تجارت الکترونیکی ازنظراقتصادی ومدیریت بازار به شرح زیر بیان می شود .
الف – استفاده از تجارت الکترونیکی به روش افزایش حجم اطلاعات در دسترس کاگزاران اقتصادی ،موجود افزایش فضای رقابتی حاکم بر بازار وفعالیت های اقتصادی شده و با توجه به خصوصیات بازار رقابتی ،افزایش تولید وکارایی، کاهش قیمت ،حذف موانع ومحدودیت های بازار ،افزایش قدرت انتخاب مصرف کننده و به تبع آن افزایش مطلوبیت ورفاه اجتماعی را به دنبال دارد .
به عبارت دیگر تجارت الکترونیکی با حذف محدودیت های زمانی ومکانی ،امکان ارتباط بین خریداران وفروشندگان را درکوتاهترین زمان ممکن فراهم ساخته است و با حذف محدودیت های بازار برای تولید کنندگان ومصرف کنندگان ،هزینههای بازاریابی ،توزیع رانسبت به تجارت سنتی بسیار کاهش می دهد . بنابراین ازنظر اقتصادی میتوان گفت تجارت الکترونیکی موجب انتقال منحنی های عرضه وتقاضا می شود .
نمودار تاثیر تجارت الکترونیکی برعرضه وتقاضای بازار
به این ترتیب که با ایجاد تسهیلات درخرید الکترونیکی ،تقاضا افزایش یافته ومنحنی تقاضا به سمت بالا منتقل می شود و از طرف دیگر با حذف ،محدود یت های بازار و دسترسی
