باشد، احتمال وقوع آثار حباب گونه در بازار افزایش خواهد یافت. بنابراین از آنجا که نرخ ارز پول الکترونیکی با جهان واقعی پیوند خورده است، شرکت گسترده افراد در فعالیت‌های سفته‌بازی ممکن است، بی‌ثباتی نرخ ارز را در پی داشته باشد. (دژپسند و همكاران، 1384)
بازارهای مالی
پول الکترونیکی نماینده پول واقعی است که توسط موسسات بانکی و غیره در ازای دریافت اسکناس و مسکوک انتشار یافته و تبدیل آن به اسکناس و مسکوک بنا به درخواست مشتریان تضمین شده است با وجود این، امکان دارد که ناشران پول الکترونیکی نتوانند به خوبی از عهده تعهد قابلیت تبدیل‌پذیری آن به اسکناس و مسکوک، برآیند. بدیهی است اگر بانکی به اندازه پول واقعی دریافتی از مشتریان خود اقدام به انتشار پول الکترونیکی کند و از محل منابع حاصل از تبدیل پول واقعی به پول الکترونیکی وام ندهد می‌تواند همه تقاضای مشتریان خود برای اسکناس و مسکوک را پاسخ دهد. در این حالت ورشکستگی بانک‌ها غیر متحمل خواهد بود اما از آنجا که همانند شیوه‌های مرسوم بانکداری، بانک‌ها فراتر از سپرده‌های پول نقد خودشان به اعطای وام به صورت پول الکترونیکی، خواهند پرداخت، اگر مشتریان بانک همگی به طور همزمان برای تبدیل موجودی پول الکترونیکی خود مراجعه کنند، بانک توانایی پاسخگویی به مشتریان را نداشته و در نتیجه ورشکسته خواهد شد که این امر می‌تواند به بروز بحران در بازارهای مالی منجر شود. (دژپسند و همكاران، 1384)
اجزای بانکداری الکترونیک در ایران
1- انواع کارت ها
– کارت های اعتباری و بدهی : در حال حاضر بیش از 2/8 میلیون کارت از سوی بانکهای تجاری صادر شده است.
– کارت های غیر بانکی : برخی موسسات غیر بانکی اقدام به انتشار کارت های خرید مانند ثمین و سایپا کارت نموده‌اند.
2- شبکه شتاب
این یک شبکه Online ملی است و خدمات مربوط به کارت های بدهی را انجام می‌دهد.
3- سیستم تسویه بین بانکی مبادلات ارزی
این سیستم با استفاده از سوئیفت برخط بین شعبه مرکزی بانکهای تجاری عمل می‌کند و بانک مرکزی نقش تسویه کننده را دارد.
4- شبکه سوئیچ عملیات خرد بانکی و بین بانکی
این سیستم از طریق ATM در حال حاضر بین شعب مرکزی دو بانک تجاری به صورت آزمایشی در حال اجرا است.
5- شبکه مرکزی سوئیفت(SWIFT)
سوئیفت یک انجمن تعاونی غیر انتفاعی است که در ماه می 1973 میلادی توسط 239 بانک از پانزده کشور اروپایی و آمریکای شمالی راه اندازی شد و هدف از آن جایگزینی روشهای ارتباطی غیر استاندارد کاغذی و یا از طریق تلکس در سطح بین الملل با یک روش استاندارد شده جهانی بود. ایران از سال 1371 به عضویت سوئیفت درآمد و در سال 1372 به این شبکه متصل گردید. بانک مرکزی و سایر بانکهای ایران از این شبکه استفاده می‌کنند و شتاب را به عنوان بخشی از آن اجرا می کند. (حسيني، 1379)
شاخه های بانکداری الکترونیک
بانکداری اینترنتی
بانکداری مبتنی بر تلفن همراه و فناوری‌های مرتبط با آن
بانکداری تلفنی
بانکداری مبتنی بر نمابر
بانکداری مبتنی بر دستگاه‌های خودپرداز
بانکداری مبتنی بر پایانه های فروش
بانکداری مبتنی بر شعبه‌های الکترونیکی
موانع بانکداری الکترونیکی
عدم وجود زیر ساخت های مخابراتی مناسب
عدم وجود قوانین و مقررات لازم
3-عدم وجود آموزش های کافی و تبلیغات موثر
عدم وجود فرهنگ استفاده. (حسيني، 1379)
كارت اعتباري
كارت اعتباري يك كارت پلاستيكي است كه روي آن نام صاحب كارت و شماره آن به صورت برجسته وجود دارد و پشت كارت يك نوار مغناطيسي ديده مي شود كه درون خود برخي اطلاعات مهم مثل هويت و آدرس هاي دارنده كارت را ذخيره كرده است.
سيستم هاي مالي كامپيوتري مانند دستگاه هاي خود پرداز ATM از اين اطلاعات هنگام احراز هويت فرد به منظور برداشت پول استفاده مي كنند. يك كارت اعتباري استاندارد شامل يك عدد 16 رقمي نيز هست كه حاوي اطلاعات مهمي درباره نوع كارت،بانك صادر كننده آن و اطلاعات مهمي درباره نوع كارت،بانك صارد كننده آن و اطلاعات ديگر است. اين شماره براي دارنده هر كارت منحصر به فرد است. از اين شماره براي شناسايي دارنده كارت هنگام انجام معاملات الكترونيكي روي اينترنت نيز استفاده مي شود. (سلطاني، 1383)
تاريخچه
كارتی پلاستیكی و از نوع كارت‌های مغناطیسی و به طور معمول به ابـعاد 98/53 × 6/85 مـیلی‌متر است. مـطابق دایره‌المعارف بریتانیكا (Britanica) استفاده از كارت‌های اعتباری اولین بار در دهه 20 در امریكا مطرح شد، زمانی‌كه مراكزی مانند شركت‌های نفتی و هتل‌های زنجیره‌ای نسبت به صدور چنین كارت‌هایی برای مشتریانشان اقدام كردند، اما استفاده از این كارتها به طور قابل ملاحظه‌ای پس از جنگ جهانی دوم و خروج از ركود اقتصادي گسترش یافت. اولين كارت اعتباري از نوع امروزي آن يعني كارتي كه بتوان با استفاده از آن در طيف وسيعي از فروشگاه ها و كسب و كارها پول مبادله كرد،در 1950 توسط Diners club inc. معرفي شد و هنوز هم يكي از كارت هاي اعتباري شناخته شده از اين نوع به شمار مي رود.
در 1958 نيز كارت اعتباري ديگري در همين رده توسط شركت American Express معرفي شد كه در حال حاضر يكي از معروفترين نوع كارت هاي اعتباري است. در اين سيستم كه امروزه نيز مورد استفاده است صادر كننده كارت اعتباري نزد بانك يك حساب دارند. هنگامي كه كالا يا خدماتي توسط دارنده كارت (مشتري) خريداري مي شود،اين پول بلافاصله به حساب فروشنده (كه خود نزد بانك حسابي دارد) واريز مي شود. بانك نيز به نوبه خود اين هزينه را به صورت ماهانه و يا در دوره هاي زماني معين ديگري به حساب مشتري منظور مي كند و صورت حساب برايش صادر مي كند و در صورتي كه به ميزان كافي در حساب مشتري پول نباشد، طي مهلت معيني از مشتري مي خواهد كه حساب خود را تكميل كند. مشتري مي تواند مبلغ مورد نظر را يك جا و يا با اقساطي كه بهره به آن تعلق مي گيرد، به بانك بپردازد. اولين سيستم بانكي از اين نوع در سال 1959 و از سوي Bank of America در كالفرنيا معرفي شد و Bank Americard نام داشت، اين سيستم تنها در همان ايالت كار مي كرد. اما بعدا” در سال 1966 در ايالت هاي ديگر نيز راه اندازي شد و صورت سراسري به خود گرفت. در سال 1976 اين سيستم بانكي به VISA تغيير نام داد. ويزا امروزه يك كنسرسيوم بين المللي است كه سيستم بانكي اغلب كشورهاي دنيا در آن مشاركت دارند. در همان سال 1966 اتحاديه كارت بين بانكي يا Interbank card Association شكل گرفت و بعدا” به Master card تغيير نام داد. ويژگي مستركارد اين بود كه هيچ بانك خاصي در آن نقش محوري نداشت، بلكه هر كدام از بانكهايي كه به صورت محلي اقدام به صدور كارت اعتباري براي مشتريان خود مي كردند مايل بودند روشي براي متصل كردن سيستم هاي مالي خود به يكديگر پيدا كنند. چنين سيستمي مي توانست در ميان مشتريان كوچك بانك ها كه مايل بودند از كارت خود براي كارهايي مثل خريد مايحتاج روزانه و يا خريد اتومبيل و مسكن استفاده كنند علاقه مندان زيادي داشته باشد. (سلطاني، 1383)
انواع كارت اعتباري
كارت هاي اعتباري را اساسا” مي توان به دو دسته كارت هاي بانكي و غير بانكي تقسيم كرد. كارت هاي اعتباري بانكي مثل ويزا و مستركارت از سيستم اعتباري بانك ها استفاده مي كنند. در حالي كه كارت هاي غير بانكي را شركت ها و موسسات دولتي و خصوصي به مقاصد مختلفي عرضه مي كنند. آمريكن اكسپرس و دينر كلاب نمونه كارت هاي اعتباري غير بانكي هستند. همچنين در برخي از كشورها شركتهاي مخابرات و تلفن و يا شركتهاي توزيعكننده نفت،گاز و بنزين و نيز فروشگاههاي زنجيرهاي و باشگاههاي تفريحي اقدام به صدور كارت اعتباري مي كنند. دامنه كاربرد اين كارت ها بستگي به دامنه فعاليت شركت مربوطه و يا اهداف مالي آنها دارد. در هر صورت فعاليت تمام اين موسسات صادر كننده كارت بايد زير نظر نهاد مالي رسمي آن كشور و داراي مجوز فعاليت باشد.
انواع كارت از نظر شيوه تسويه
1-كارت بدهكاري : انواع كارت هاي رايج دركشور: دراين نوع كارتها تراكنشها با حساب بانكي مشتري ارتباط دارند, دراين كارتها دريافت وجه يا خريد كالا و خدمات به اندازه موجودي حساب دارنده كارت مي باشد.
2-كارت اعتباري : كارت اعتباري وسيله اي مناسب براي خريد مشتريان مي باشد. هركارت داراي يك سقف اعتبار مي باشد. با داشتن اين كارت شما مي توانيد تا سقف اعتبار كارت خريد نموده و بعد ازدريافت صورتحساب آن را به صورت يكجا يا به صورت اقساط ماهانه به بانك بپردازيد. (ناظمی و ميرابي، 1384)
انواع كارت از نظر فن آوري ساخت
1-كارتهاي مغناطيسي : (انواع كارت هاي بانكي متداول در ايران), اطلاعات مربوط به دارنده كارت به صورت كدهاي مخصوص بر نوار مغناطيسي كه پشت كارت قرار دارد ضبط مي شود.
2-كارت هوشمند: اين كارت شامل يك تراشه (IC) جهت ذخيره سازي و پردازش اطلاعات به همراه دارد(تراشه مربوط يك قطعه فلزي شامل حافظه، پردازنده و نرم افزار مربوطه مي باشد و از نظر شكل ظاهري شبيه سيم كارت تلفن همراه مي باشد. ازمزاياي اين كارتها امكان استفاده از كارت در پايانه هاي فروش به صورت آفلاين و با امنيت بالا و نيز طول عمر بيشتر مي باشد. (ناظمی و همکاران، 1384)
Debit Card (كارت بدهی)
این نوع كارت، امكانی برای پرداخت وجه به جای ارائه پول نقد در بسیاری از خریدهای رایج است. بنابراین در مقایسه با كارت‌های اعتباری كه شیوه‌ای برای پرداخت در آینده هستند،کارت بدهی ابزار پرداخت در لحظه خرید است و در بسیاری از سوپرماركت‌ها، فروشگاه‌ها و رستوران‌ها مورد پذیرش است. از این رو کارت بدهی شیوه مناسبی برای كنترل و مدیریت هزینه‌هاست زیرا فقط می‌توان به اندازه‌ای پول داخل حساب، خرج كرد و برخـلاف كارت‌های اعتبـاری، نـمی‌توان پرداخت‌ها را به آخر ماه و یا ماه‌های بعد موكول كرد.
البته در بسیاری از كشورها، کارت بدهی یك كارت چندمنظوره است و به طور مثال، به عنوان كارت ATM برای دریافت پول از دستگاه‌های خودپرداز نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. در هر حال، انواع کارت بدهی مانند كارت‌های اعتباری از ابزارهای رایج پرداخت‌های اینترنتی هستند كه استفاده از آنها در سراسر دنیا از جمله ایران رو به گسترش است. (ناظمی و همکاران، 1384)
Gift Card (كارت هدیه)
این گونه كارتها مانند كارت‌های اعتباری و كارت‌های بدهی، نمونه‌ای از كارت‌های مغناطیسی هستند. كارت هدیه به صورت بی‌نام و با مبالغ معین از سوی بانك صادر می‌شود و ایده مناسبی جهت هدیه به اقوام و دوستان است.(ناظمی و همکاران، 1384)
ATM Card (كارت خود پرداز یا عابر بانك)
ATM Card كه به آن Cash Card نیز گفته می‌شود از جانب یك بانك یا موسسه مالی صادر می‌شود و فقط در دستگاه‌های خودپرداز قابل استفاده است. استفاده اصلی این كارتها برای برداشت و یا به حساب گذاشتن پول، مشاهده وضعیت حساب و تراكنش‌های مالی انجام شده (معمولاً 10 تراكنش آخر) شبكه بانكی است.
بـرخلاف كارت‌هـای بدهی، كارت‌های خـودپرداز فـقط بـرای تراكنش‌های حضـوری قابل استفاده هستـند، نه خـریدهای از طریق تلفن، فاكس و یا اینترنت كه نیاز به احراز هویت از طریق Personal Identification Number) PIN) دارند و این بدان معناست كه كارت‌های خـودپرداز توسط فـروشـندگان كالا و اجناس مختلف، قابل پذیرش و پشتیبانی نیستند. (ناظمی و همکاران، 1384)
Smart Card (كارت هوشمند)
كارت‌های هوشمند نسل جدید و پیشرفته‌تری از كارتها هستند كه در مقایسه با كارت‌های مغناطیسی، طیف استفاده وسیع‌تری دارند. كارت‌های هوشمند از دو دیدگاه قابل بـررسی و طبقه‌بندی هستند، یك دیدگاه بـر اساس ساخـتار كارت هـوشمند است و دیدگاه دیگر بر اساس نوع ارتباط كارت با دستگاه كارت‌خوان.
در دیدگاه اول كارتها به دو گروه تقسیم می‌شوند:
الف- كارت‌هایی كه دارای ریزپردازنده همراه با حافظه‌ای شبیه به RAM هستند كه به این‌گونه كارتها Microprocessor Chip Cards و یا Integrated Circuit Cards گفته می‌شود و در قیاس با كارت‌های
