ه تدريج جاي خود را به سرمايه مبتني بر دانش داده است و آگاهي نوعي سرمايه فرهنگي تلقي مي‌شود و بدين ترتيب، اهميتي كه دنياي گذشته براي سرمايه مالي قائل بود تقليل يافته و سرمايه‌هاي مبتني بر آگاهي از اهميت بيشتري برخوردار گرديده است.
از نخستين ويژگي‌هاي جوامع اطلاعاتي ايجاد تحول در ارزش‌هاي فرهنگي، اخلاقيات، و آداب و رسوم است. آنچه همزمان با پيدايش و توسعه جوامع اطلاعاتي در دنيا مطرح شده تحمل و مُداراي فرهنگي است كه ناشي از شناخت بيشتر است. با فزوني شناخت در حوزه آگاهي‌هاي فرهنگي، ساختار ارزشي و در نتيجه اخلاقيات و آداب و رسوم به گونه بارزي متحول مي‌شود. اينترنت نمونه روشني از فن‌آوري نوين اطلاعاتي است كه مي‌تواند حجم زيادي از اطلاعات گوناگون را به صورت متن، تصوير، صوت، و عدد و رقم با هر درجه از كميت و كيفيت و محتواي فرهنگي، بدون محدوديت و فارغ از مرزهاي سياسي، در زماني بسيار كوتاه انتقال دهد؛ و اين انتقال را در عرصه‌اي بدون عنايت به فضا و محتواي فرهنگي و در ساختارهاي متفاوت سياسي و اقتصادي و پيشينه‌هاي تاريخي صورت دهد، و از جهات گوناگون و در رابطه با ملت‌ها، دولت‌ها، گروه‌ها، خانواده‌ها، و افراد فرصت‌ها و تنگناهايي ايجاد كند.
جهاني شدن الزاماً نه به معني سقوط همه ديوارهاي سياسي، فرهنگي، و اقتصادي و نه مترادف با حذف هويت‌هاي فرهنگي است؛ بلكه پديده نوين ارتباطي است كه الگوهاي قبلي ارتباطي را به هم مي‌ريزد. در الگوهاي سنتي ارتباطات، كه عمدتاً ناظر بر جوامع محلي است، مخاطب يا گيرنده داراي نقش يا اهميت ويژه‌اي است و نظريه‌ها پيوسته به موضع مخاطب مي‌انديشد. به‌طور مثال، هنگام تأسيس مجله يا تأليف كتاب يا نشر مطبوعات غالباً اين پرسش اساسي مطرح مي‌گردد كه اين اثر براي چه كساني تهيه مي‌شود؛ و حال آنكه در ارتباطات نوين پيام در اختيار كساني قرار مي گيرد كه هدف توليد كننده پيام نبوده‌اند، چون اشخاص گوناگوني مي‌توانند در معرض اين ارتباطات قرار گيرند.24
در حقيقت آنچه در حال وقوع است توسعه و تعامل گسترده فرهنگ هاست و ناديده انگاشتن آثار بالقوه يكسويگي جريان جهاني اطلاعات ممكن است پيامدهاي ناگواري به دنبال داشته باشد.
2-4 عناصر و اصول جامعه اطلاعاتي
طبق يك سند موجود در سايت ITU كه تحت عنوان عناصر و اصول جامعه اطلاعاتي25 از سوي كلاديا ساروكو تهيه شده است، عناصر و اصول جامعه اطلاعاتي با محورهاي زير طبقه‌بندي و معرفي شده‌اند:
بينش26 مشتمل بر سرويس و دسترسي جهاني، برابري فرصت‌ها، تنوع محتوا، آزادي بيان و آزادي دسترسي
دسترسي: مطمئن، مقرون به صرفه و امن كه مشتمل بر اين مقولات است، ايجاد زير ساختهاي همگرا، مرتبط و قابل مديريت، تقويت برنامه‌هاي مرتبط با محيط زيست از نظر قانونگذاري، سرمايه‌گذاري خصوصي، همكاري منطقه‌اي، انتقال تكنولوژي، حمايت حقوقي از كاربران و اپراتورها از نظر حقوق مالكيت معنوي و حريم خصوصي و امنيت داده‌ها.
كاربردها: مشتمل بر تجارت الكترونيك، آموزش الكترونيك، بهداشت الكترونيك، حكومت الكترونيك و تكنولوژيهاي ارتباطي و اطلاعاتي چند منظوره.
ساختن جامعه آينده: كه در اين بخش بر ضرورت ايجاد بينش مشترك و درك مشترك پيرامون ضرورت نيل به جامعه اطلاعاتي بحث مي‌شود.
البته اتحاديه بين‌المللي ارتباطات دوربرد در مقدمه سند عناصر و اصول جامعه اطلاعاتي، به صراحت اعلام مي‌كند كه اين سند يك سند رسمي مربوط به فرايند برپايي اجلاس جهاني سران درباره جامعه اطلاعاتي نيست و با اين تصريح در واقع روشن مي‌شود كه مفهوم جامعه اطلاعاتي به مثابه يك مفهوم در حال گذار و چند معنايي مي‌تـواند براي هر كشور مفهوم ويژه‌اي داشته باشد، مفهومي كه در عين حال ممكن است اشتراكاتي نيز با مفاهيم مورد نظر ساير كشورها داشته باشد. برخي از ساز‌ه‌هاي جامعه اطلاعاتي كه تا حدودي در قبال آنها توافق نسبي وجود دارد مي‌تواند به گونه زير مطرح شود.
اطلاعات: عنصر ساختاري و حاوي نظام‌هاي اقتصادي، اجتماعي و…
شبكه اطلاع رساني27: ساختاري كه مناطق مختلف داراي اطلاعات را توسط ابزارهاي دوربرد ارتباطي به يكديگر مرتبط مي‌سازد و باعث پردازش، جابجايي و ذخيره اطلاعات مي‌شود.
نظام اطلاع رساني28: كه در واقع مجموعه‌اي سازمان يافته از مجموعه‌هاي ديگر است و قابليت‌هاي اجتماعي دارد و به عبارت بهتر اين قابليت از نظر بازدهي اجتماعي كاملاً قابل اندازه‌گيري است.
تكنولوژي اطلاعات29: اين نوع تكنولوژيها كه در اصل آميزه‌اي از سخت‌افزارها و همچنين نرم افزارهاي رسانه‌اي و شبكه‌اي هستند، اصلي‌ترين حامل‌هاي توليد، گردآوري، مخابره، نمايش و انباشت اطلاعات به حساب مي‌آيند.
تكنولوژي عصر اطلاعات30: اين هم يك مفهوم رايج ديگر است كه به طيف وسيعي از تكنولوژيهاي مستقلي اطلاق مي‌شود كه وقتي در ارتباط با يكديگر قرار مي‌گيرند يك شبكه اطلاعاتي ايجاد مي‌كنند و همانطور كه مي‌دانيد شبكه‌هاي اطلاع رساني بايد از يك زير ساخت اوليه مشتمل بر كامپيوتر، لينك‌هاي ارتباطي و هسته‌هاي سوئيچينگ و محتواي اطلاعاتي برخوردار باشند.
زيرساخت‌اطلاعاتي31: اين هم يكي ديگر از مفاهيم بزرگ و مطرح در مباحث مربوط به جامعه اطلاعاتي است. هرگاه در ادبيات جامعه اطلاعاتي بحث زيرساخت اطلاعاتي به ميان مي‌آيد به اين معناست كه بحث شبكه‌هاي ارتباطي دوربرد و همچنين نظام‌هاي اطلاع رسان در ميان است و در واقع مفهوم زيرساخت اطلاعاتي به آميزه شبكه‌هاي دوربرد ارتباطي و نظام‌هاي اطلاع‌رسان اشاره دارد. البته عده‌اي هم معتقدند كه اين آميزه مورد بحث بايد در يك سطح ملي شكل گرفته باشد يا اينكه آميزه‌اي از سيستم‌هاي داخلي باشد كه در ادغام با يكديگر يك زير ساخت ملي اطلاعاتي را ايجاد كرده باشند.32
اما به نظر مي‌رسد آنچه مي‌تواند يك نوع اختلال معنايي يا برداشت‌هاي متفاوتي بيافريند مربوط به مقولات پيش‌گفته نيست، مشكل هنگامي ايجاد مي‌شود كه بخواهيم تكنولوژيهاي عصر اطلاعات يا همان IAT را در فرايند‌هاي گوناگون توسعه به كار بگيريم. در اين حالات هر كشوري ممكن است به شيوه ويژه خود به دنبال كاربرد IAT در برنامه‌هاي ملي خود باشد.
2-5 زاويه ملي
ممكن است آنچه كه براي يك ملت رويايي شيرين است براي ملتي ديگر كابوسي هولناك باشد.
اينترنت يك مثال ملموس است. اين بزرگترين دستاورد ارتباطي بشر، قرار بود و هست كه فرصت‌هايي برابر بيافريند تا جامعه جهاني به جامعه‌اي علم پايه‌تر برسد، اما طليعه تجاري شدن زمين و زمان در اينترنت، جمع بي‌شماري را نگران ساخته است و اگر اينترنت را ستون فقرات جامعه اطلاعاتي به حساب‌آوريم شايد كليدي ترين پرسش به اين صورت مطرح شود: جامعه اطلاعاتي چه كساني؟
اين پرسش هنگامي جنبه جدي‌تري و حياتي‌تري به خود مي‌گيرد كه به ياد آوريم كه اجلاس جهاني سران درباره جامعه اطلاعاتي اصلي‌ترين هدف خود را ايجاد بينش و درك مشترك در قبال جامعه اطلاعاتي اعلام كرده است.
چه كساني به مفهوم جامعه اطلاعاتي شكل خواهند داد؟ چه كساني مفاهيم از پيش ساختهاي در اين باره دارند؟ چه كساني بازيگران فعال‌تر اين عرصه هستند؟ سرمايه و سوداگري در اين ميان چه سهمي از اين جامعه را مي‌خواهد؟ جهاني سازي يا تكثرگرايي كداميك بر فضاي جامعه اطلاعاتي غالب خواهند شد؟ جايگاه حقوق بشر، اخلاق و كرامت انساني در اين جامعه اطلاعاتي چگونه تعريف خواهد شد؟ مفهوم حقوق ارتباطي33 به مثابه جان مايه اكثر تئوري‌هاي ارتباطي چگونه تبيين و تأمين خواهند شد؟ چه كساني شبكه‌هاي اطلاع رساني را خواهند ساخت؟ چه كساني مالك اين شبكه‌ها خواهند شد؟ توزيع دانش چگونه و با چه نوع دروازه‌باني همراه خواهد شد؟ دانش برخاسته از پردازش اطلاعات چگونه در راستاي نيل به اهداف جوامع گوناگون به كار گرفته خواهد شد؟ محدوديت‌ها و تسهيلات چنين كاربرد‌‌هايي چيست؟
همانگونه كه مي‌بينيد هنوز پرسش‌هاي فراواني در مورد جامعه اطلاعاتي وجود دارد كه براي هر ملتي مي‌تواند متفاوت باشد و درعين حال پاسخ‌هاي ملي خاص خود را طلب كند.
2-6 اجلاس جهانی در رابطه با جامعه اطلاعاتی
اجلاس جهاني درمورد جامعه اطلاعات34 در دو مرحله برگزار شد، يكي در ژنو در سال 2003 و ديگري در تونس در سال 2005. اجلاس ژنو دو سند را تهيه كرد: بيانيه اصول ژنو و ديگري برنامه‌ي عمل ژنو. اجلاس تونس نيز دو سند را ارایه داد: پيمان تونس و دستورالعمل تونس براي جامعه اطلاعات. اين اسناد منابع كليدي براي ادامه كار و اجراي دستاوردهاي اجلاس هستند.
دستورالعمل تونس براي جامعه اطلاعات، دولت‌ها، سازمان‌هاي بين‌الملي، بخش خصوصي و جامعه مدني را موظف به ساخت يك جامعه اطلاعات مردم مدار، فراگير، توسعه محور و غيرتبعيض‌آميز مي‌كند. به وجود آوردن این جامعه از طریق فعالیت‌های زیر امکان پذیر می‌باشد35:
حفظ و همسو كردن استراتژي‌هاي ملي اينترنت در جهت اولويت‌هاي ملي توسعه.
برگزاري اجلاس مجمع زمامداري اينترنت36 فروم جديدي در جهت گفتگوي مبتني بر سياست سهام‌داري چندجانبه37 در مورد زمامداري اينترنت.
تدوين و توسعه‌ي سياست‌گذاري عمومي در مورد اينترنت از رهگذر همكاري فزاينده دولت‌ها در رايزني با تمامي سهام‌داران. كه اين شامل تدوين اصول قابل كاربرد در سطح جهاني است، اصول مرتبط با مباحث سياست‌گذارانه در مورد هماهنگي و مديريت منابع مهم اينترنتي.
توسعه‌ي استراتژي‌ها به منظور افزايش ارتباطات قابل دسترس در سطح جهاني، كه موجب تسهيل در دسترسي بهينه و برابر براي همگان مي‌شود. به عبارتي با بهينه‌سازي انتقال اينترنت و هزينه‌هاي ارتباطاتي، كه مي‌توان در محيط‌هاي تجاري و رقابتي در مورد آنها مذاكره و چانه‌زني كرد و به سمت پارامترهاي واقعي، شفاف و غيرتبعيض‌آميز جهت‌گيري‌شان كرد، و از سوي ديگر با تاسيس و ايجاد شبكه‌هاي كليدي و پرسرعت اينترنتي و نيز نقاط مبادله ملي، منطقه‌اي و نيمه‌منطقه‌اي.
بهبود و بهينه‌سازي مكانيسم‌هاي مالي موجود به منظور دسترسي جهاني به فناوری اطلاعات و ارتباطات در جهت توسعه، توانايي بخشي و برطرف‌كردن شکاف ديجيتالي.
استقبال از صندوق همبستگي ديجيتال كه در قالب يك مكانيسم نوآورانه‌ي مالي در در ژنو تاسيس شد. اين صندوق به روي تمامي سهام‌داران ذينفع داراي ماهيتي داوطلبانه گشوده است، كه اساساً بر نيازهاي خاص و ضروري در سطح بومي و نيز يافتن منابع داوطلبانه‌ي جديد براي تامين بودجه‌ي همبستگي متمركز است.
تدوين و اجراي سياست‌هاي اجرايي كه از يك سو منعكس‌كننده‌ي واقعيت‌هاي ملي باشد و از سوي ديگر فضاي حمايتي و بين‌الملي را افزايش دهد (كه اين شامل سرمايه‌گذاري‌هاي مستقيم خارجي و نيز بسيج منابع بومي است)، تا موجب ارتقا و پروش موسسات و بنگاه‌ها، به ويژه موسسات كوچك، متوسط و خُرد38 شود.
ايجاد ظرفيت‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات براي همگان و نيز ايجاد اطمينان در استفاده از آنها از جانب همگان ـ از جمله جوانان، مسن‌ترها، زنان، بوميان، معلولان، و جوامع دورافتاده و روستايي ـ از خلال بهبود و ارایه برنامه‌ها و سيستم‌هاي آموزش و پرورش شامل آموزش دائمي و آموزش از راه دور.
اجراي آموزش و پرورش موثر و مفيد به ويژه در علم و تكنولوژي كه موجب ترغيب و ارتقای مشاركت فعال دختران و زنان در فرآيند تصميم‌گيري ساخت جامعه اطلاعاتی شود.
توجه خاص به صورت بندي مفاهيم جهاني طراحي و استفاده از تكنولوژيهاي كمكي كه موجب افزايش دسترسي تمامي افراد و از آن جمله معلولان شود.
ارتقای سياست‌گذاري‌هاي همگاني در جهت دسترسي همگان در تمامي سطوح ـ از جمله جمعيت‌هاي مختلف ـ به سخت افزار، نرم افزار و نيز برقراري ارتباطات از طريق تلاقي فزاينده ميان محيط تكنولوژيك، توانمندسازي، و ماهيت بومي.
افزايش دسترسي به دانش جهاني در مورد سلامت و بهداشت و نيز دسترسي به خدمات پزشكي از راه دور (به ويژه در مناطقي در وضعيت اضطراري‌اند و براي كمك به آنها فراخوان جهاني براي همكاري اعلام شده‌است)، دسترسي به كارشناسان بهداشت و نيز برقرار كردن شبكه ميان آنها تا بتواند به افزايش كيفيت زندگي و
