…………………………………………………………………………………………………………………….81
19-2-3. اداشدن حقوق متقابل رهبر و مردم…………………………………………………………………………….. 83
20-2-3. مديريت صحيح ……………………………………………………………………………………………………………. 85
21-2-3. استوارى در بردبارى …………………………………………………………………………………………………….. 87
22-2-3. حفظ دین و مرزهای مسلمانان……………………………………………………………………………………. 88
23-2-3. شرکت مردم در همه امور مربوط به حاکمیت و اعتماد آنان به حاكميت………………….. 88
24-2-3. عزّت مندي ………………………………………………………………………………………………………………….. 91
فصل چهارم: آثار اجتماعي عدالت اقتصادي
1-4. عدالت اقتصادي از منظر امام علي عليه‌السلام…………………………………………………………………………. 93
2-4. آثار اجتماعي عدالت اقتصادي …………………………………………………………………………………………………. 95
1-2-4. كاهش فقر و فاصله طبقاتي بين مردم يك جامعه ……………………………………………………………… 95
1-1-2-4. آثار فقر در نگاه امام علي عليه‌السلام ……………………………………………………………………… 98
2-2-4. گشايش و توسعه ……………………………………………………………………………………………………………… 99
3-2-4. اصلاح و آبادانى شهرها ………………………………………………………………………………………………… 100
4-2-4. كمك به ستمديده ……………………………………………………………………………………………………….. 102
5-2-4. امنيت اقتصادي……………………………………………………………………………………………………………. 105
6-2-4. تساوي در توزيع امكانات براي نقاط مختلف كشور…………………………………………………….. 107
7-2-4. تعادل اجتماعي……………………………………………………………………………………………………………. 108
8-2-4. اصلاح مردم ………………………………………………………………………………………………………………….. 109
9-2-4. حفاظت از بيت المال و تقسيم عادلانه آن بين مردم جامعه ……………………………………… 110
10-2-4. رسيدگي به امور طبقه فرودست جامعه ……………………………………………………………………. 114
11-2-4. افزايش بركات ……………………………………………………………………………………………………………. 116
12-2-4.تأمين رفاه همه اقشار جامعه ……………………………………………………………………………………… 118
13-2-4. قوام اجتماعي جامعه …………………………………………………………………………………………………. 120
14-2-4. حفظ كرامت و انسانيت …………………………………………………………………………………………….. 122
15-2-4. آرامش و سعادت مردم………………………………………………………………………………………………. 124
16-2-4. بازگرداندن حقوق غصب شده ……………………………………………………………………………………. 126
فصل پنجم: آثار اجتماعي عدالت قضايي
1-5. عدالت قضایی از منظر امام علي عليه‌السلام………………………………………………………………………….. 129
2-5. آثار اجتماعي عدالت قضايي ……………………………………………………………………………………………………131
1-2-5. پرداخت حقوق هركس مطابق با عمل وي ………………………………………………………………….. 131
2-2-5. برابري طرفين دعوا در قضاوت ……………………………………………………………………………………. 132
3-2-5.برپايي حق و تساوي در رعايت حقوق مردم ……………………………………………………………….. 134
4-2-5.عدم طمع نزديكان قاضي و اميدواري سايرين به عدالت وي ………………………………………. 138
5-2-5. ايجاد امنيت اجتماعى ………………………………………………………………………………………………….. 139
6-2-5. عدم زورگويي و درازدستي يكي از طرفين دعوا بر ديگري …………………………………………. 141
7-2-5. سعادت و آرامش ………………………………………………………………………………………………………….. 141
8-2-5. حمايت از حقوق مردم و صاحبان حق………………………………………………………………………… 143
9-2-5. مهلت دادن به كسي كه شاهد غايبي دارد در مجلس قضاوت……………………………………. 145
10-2-5. پرهيز از قضاوت با ظن و گمان…………………………………………………………………………………. 145
نتيجه گيري ……………………………………………………………………………………………………………………………………. 148
فهرست منابع و مآخذ …………………………………………………………………………………………………………………….. 151
كلّيات و طرح تحقيق
مقدمه
بيان مساله
عدالت به‌عنوان یک اصل فطری، در نظام تکوین و تشریع نهاده شده است و مهم‌ترين خواسته‌ي انسان‌ها در طول تاريخ بوده است. طبق بیان امیرمؤمنان علی عليه‌السلام، عدل قرار دادن هر چیز در جای خود است. در نظام تکوین، این اصل در خلقت عالم قرار دارد، چنان‌چه پيامبر اكرم (صلي‌الله‌عليه‌و‌آله) مي‌فرمايد: «بالعدل قامت السموات والارض» (فيض كاشاني، 1415ق: ج5، 107). این مفهوم که در جان آدمی ریشه دارد، در زندگی اجتماعی نیز به اندازه‌ای با اهمیت است که خداوند به آن دستور داده است، به‌گونه‌ای که هدف از فرستادن انبیا و اولیاء و کتاب‌ها و شریعت‌ها، همه برای دست‌یابی به این امر بوده است. بنابراین، در صورتی که زوایا و مصادیق حقیقیاین مسئله روشن شود، جامعه به سوی کمال و سعادت رهنمون می‌شود و عدالت به‌عنوان واسطه و دلیل، راه سعادت بشری را هموار می‌سازد. تحقق این مسئله مهم در اجتماع، با توزیع مناسب قدرت سیاسی و ثروت و اعطای حق هرکس در شأن و توان او امکان‌پذیر است و ابزارهایی هم‌چون حکومت، حاکم، کارگزاران و خواص (علما، عباد، تجار، ملوک) می‌توانند با عمل به دستورات دین و وظیفه‌شناسی، زمینه ایجاد عدالت اجتماعی را فراهم آورند.
اجراي عدل و قسط در بردارنده آثار فردي و اجتماعي مي‌باشد، در اين پژوهش سعي بر آن است كه آثار اجتماعي عدالت در ابعاد مختلف سياسي، اقتصادي و قضايي با توجه به احاديث امام علي عليه‌السلام ذكر شود و مورد بررسي قرار گيرد.
پژوهش حاضر با نگاه متمركز به كتب حديثي نهج‌البلاغه، غررالحكم و دررالكلم، بحارالانوار، كافي و… ، و هم‌چنين شروح نهج البلاغه، شرح غررالحكم و ساير كتب مربوطه نوشته شده است.
اهمّيت موضوع
بشر از دير زمان به ضرورت و اهميّت اصل عدالت اجتماعی پى برده و آن‌را مايه خوشبختى، نيك زيستى و آرامش خود دانسته است. علاوه براين اجراي عدالت اثرات مثبتي را از خود در جامعه بر جاي مي‌گذارد كه موجب رفاه حال مردمي كه در آن جامعه زندگي مي‌كنند، مي‌گردد. به همين دليل است كه اجراي عدالت از اهميّت ويژه‌اي برخوردار است. پيامبرگرامى در رابطه با اهميت عدالت مى‌فرمايد:«عدل ساعة خير من عبادة سبعين سنة قيام ليلها و صيام نهارها: يك ساعت عدالت گسترى بهتر است از هفتاد سال عبادت است كه روزهايش را روزه بگيرد و شب‌هايش را نماز بخواند.» (مجلسى، 1403ق: ج75، 352)
امام علي عليه‌السلام كه خود مظهر عدالت هستند در مقام تبيين ارزش و جايگاه عدالت نسبت به ديگر ارزش‌هاي ديني مي‌فرمايد: «وَ مَا أَعْمَالُ اَلْبِرِّ كُلُّهَا وَ اَلْجِهَادُ فِي سَبِيلِ اَللَّهِ عِنْدَ اَلْأَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ وَ اَلنَّهْيِ عَنْ اَلْمُنْكَرِ إِلاَّ كَنَفْثَةٍ فِي بَحْرٍ لُجِّيٍّ وَ إِنَّ اَلْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ اَلنَّهْيَ عَنِ اَلْمُنْكَرِ لاَ يُقَرِّبَانِ مِنْ أَجَلٍ وَ لاَ يَنْقُصَانِ مِنْ رِزْقٍ وَ أَفْضَلُ مِنْ ذَلِكَ كَلِمَةُ عَدْلٍ عِنْدَ إِمَامٍ جَائِرٍ: تمام کارهاي نيکو و جهاد در راه خدا در برابر امر به معروف و نهي از منکر چونان قطره‌اي بر درياي موّاج پهناور است و همانا امر به معروف و نهي از منکر نه اجلي را نزديک مي‌کنند و نه از مقدار روزي مي‌کاهند. از همه اين‌ها برتر، سخن عدلي است در پيش روي حاکمي ستمکار.» (نهج‌البلاغه، حکمت374، ص542)
آن حضرت در نامه‌اش به مالك‌اشتر درباره لزوم رعایت عدالت مي‌فرمايد: «أَنْصِفِ اَللَّهَ وَ أَنْصِفِ اَلنَّاسَ مِنْ نَفْسِكَ وَ مِنْ خَاصَّةِ أَهْلِكَ وَ مَنْ لَكَ فِيهِ هَوًى مِنْ رَعِيَّتِكَ فَإِنَّكَ إِلاَّ تَفْعَلْ تَظْلِمْ وَ مَنْ ظَلَمَ عِبَادَ اَللَّهِ كَانَ اَللَّهُ خَصْمَهُ دُونَ عِبَادِهِ: با خدا و مردم و با خویشان نزدیك و افرادی از رعیت خود كه آنانرا دوست داری انصاف را رعایت كن كه اگر چنین نكنی، ستم روا داشته‌ای و كسی كه به بندگان خدا ستم روا دارد خدا به جای بندگانش دشمن او خواهد بود.» (نهج‌البلاغه، نامه53، ص428)
علاوه بر احاديثي كه از ائمه اطهار در مورد اهميّت عدالت روايت شده است، آياتي از قرآن كريم نيز بر اهميّت عدالت و قسط تأكيد مي‌نمايد، چنان‌چه خداوند متعال مي‌فرمايد: «اعْدِلُوا هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوى وَ اتَّقُوا اللَّه (مائده/8): عدالت كنيد، كه به پرهيزگارى نزديكتر است!»
از نظر قرآن كريم اهميّت عدالت به حدّى است كه خداوند متعال آن‌را به عنوان يكى از اصلى‌ترين اهداف رسالت انبياء دانسته و مى‌فرمايد: «لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَيِّنَاتِ وَأَنزَلْنَا مَعَهُمُ الْكِتَابَ وَالْمِيزَانَ لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ (حديد/25): ما رسولان خود را همراه معجزات روشن فرستاديم و با آن‌ها كتاب و ميزان نازل كرديم تا مردم قيام به عدالت كنند».و در آيه 47 سوره مباركه يونس نيز مي‌فرمايد: «وَ لِكُلِّ أُمَّةٍ رَسُولٌ فَإِذا جاءَ رَسُولُهُمْ قُضِيَ بَيْنَهُمْ بِالْقِسْطِ وَ هُمْ لا يُظْلَمُونَ: براى هرامّتى، رسولى است هنگامى كه رسول‌شان به سوى آنان بيايد، به عدالت در ميان آن‌ها داورى مىشود و ستمى به آن‌ها نخواهدشد!»
با توجه به آن‌چه در احاديث و آيات قرآن كري
