و ارتباطات ( راحت براى استفاده، آسانى رسيدن و حركت در آن)
فعاليت ها ( فراهم كردن دليلى براى حضور در آن، حياتى و واحد و يكتا )
راحت و تصوير ذهنى ( امن و پاكيزه، سبز و جذاب )
– معاشرت پذير ( پرورش روابط همسايگى، دوستى، روابط متقابل، تنوع و…) ( carmona,20008:12).
چهار مؤلفه قابليت پیادهروی (مطلوبيت و مطبوعيت، ايمني و امنيت، آسايش و راحتي و تسهيلات و دسترسي)
مؤلفههايي نظير مطبوعيت و مطلوبيت، آسايش و راحتي، ايمني و امنيت و تسهيلات و دسترسي عابر پياده مطبوعيت و مطلوبيت در اينجا منظور از مطلوبيت، جذابيت، دلپذيري و شاداب بودن فضا به منظور انجام فعاليت هاي تفريحي و ورزشي از جمله پیادهروی است.
دسترسي: دسترسي معياري است كه آسايش شهروندان در رسيدن به مكان مورد نظر را تامين مينمايد(چپمن، 1386: 156).
ايمني: منظور از ايمني مراقبت و رسيدگي سريع به مكان هاي مورد نظر و كاربران آن در برابر خطرات احتمالي است (پور محمدي،94:1385).
آسايش و راحتي: در مبحث فعلي توجه به مولفههايي از قبيل پيوستگي و هموار بودن سطوح، وجود مكان هاي مكث و استراحت، اختصاص عرض كافي به معابر پياده و در نظر گرفتن تمهيداتي براي پناه گرفتن از آفتاب و باران موجب آسايش و راحتي شهروندان هنگام فعاليت هاي پيادهروي ميگردد. آسایش (واکنش عاطفی مثبت به محیط خارجی، محیط پیادهروی و نسبت به موقعیت است که شامل واکنشهای فیزیولوژیکی، فیزیکی، اجتماعی و روانی است).
2-9-2- نیازهای اصلی پیادهها
برنامهریزی، طراحی و نگهداری مسیرهای پیاده باید با توجه به پنج عامل زیر انجام گیرد:
– پیوستگی
– کوتاهی
– زیبایی و امنیت
– ایمنی
– راحتی (وزارت مسکن و شهرسازی، معاونت شهرسازی و معماری،1375 ).
سرزندگی: شاید بتوان تنوع و فعالیتپذیری را به عنوان دو مؤلفه تأثیرگذار در سرزندگی فضاهای شهری دانست. یکی از راههای رسیدن به تنوع، به کار گرفتن نمادهای شهریاند که بر گرفته از کالبد موجود و ارزشهای بافت تعریف میگردند، که به خوانایی مسیر افزوده و آن را به نماد تبدیل میکند. از دیگر عوامل سرزندگی و تنوع پیادهراها، ایجاد کاربر یهای متنوع و متناسب با هر سکانس پیادهراه، استقرار کاربر یهای خدماتی که تداوم حضور شهروند را در پی دارد و همچنین استقرار کاربریهای اوقا ت فراغت ، تنوع مبلمان در طول مسیر و هماهنگی روشنایی مسیر بدنهها و تأ کید روشنایی روی عناصر و بناهای شاخص میباشد (پاکزاد،1386). از آنجایی که فعالیتها و کنشهای متفاوت به راحتی براساس نیاز، زمان و …تغییر میکنند، در طراحی پیاده بایستی از انعطاف مناسب برخوردار باشند. گوناگونی(تنوع) تجربه فضا دلالت بر ویژگیهای محیطی مکا هایی میکند که واجد فرمها، استفادهها و معانی گوناگون باشند؛ کاربریهای متنوع جاذب با تأمین و تولید جریانهای حرکت پیاده، در فضای پیادهراه این کیفیت را فراهم میآورند)بنتلی و همکاران،1382). در این راستا، فعالیتهای اختیاری و تفریحی، بخش قابل توجهی از فعالیتهای اجتماعی را باید در پیادهراها دربرگیرند که در شکلگیری این مفهوم در این فضا بایستی دقت لازم به عمل آید.
نفوذپذيري : فقط مكانهايي كه براي مردم قابل دسترسي باشند، به آنها حق انتخاب ميدهند. از آنجا كه نفوذپذيري یکی از عوامل اساسي در دستيابي به مطلوبيت است، بايد در اولين مراحل طراحي پیادهراه مورد توجه قرار گيرد(بنتلی و همکاران،1382 ). يك عنصر كليدي در مورد قلمروي عمومي، قابليت نفوذپذیری و دسترسي است .اين ماهيت نوعي قدرت از طريق كنترل فضا و دسترسي به آن ميباشد. نيروهاي مختلفي در جامعه به صورت هدفمند قابليت دسترسي را برای كنترل محيطهاي ويژه و اغلب براي محافظت از سرمايهگذاريها كاهش ميدهند. به منظور رسیدن به نفوذپذیری در مسیر پیادهراه، ایجاد امکان رابطه متقابل بصری بین مسیر و بدنه میباشد. محور پیاده باید تا حد امکان بدون اختلاف سطح و مانعی، کلیه فعالیتها و کاربریهای متنوعی که در مقطع خیابان یعنی نزدیکترین مکان در خط دید وجود دارند را به هم متصل کرده و با ایجاد تمایزات بصری، وحدت و پیوستگی مسیر را القا کند(تیبالدز، 1992 ). دسترسی را میتوان مهمترین عنصر، خصوصیت و اساسیترین عملکرد پیادهراها دانست .دسترسی در قالبهای مختلفی بیان میشود (مثل: دسترسی به افراد، دسترسی به فعالیتها، دسترسی به کالا ها و منابع، دسترسی به اماکن و اطلاعات (Echenique et al., 1972) . مقیاس پیاده از جمله شاخصههایی میباشد که فضا را مملوستر و قابل باورتر میسازد و زمینه را برای بروز تعاملات اجتماعی بیشتر فراهم میکند. این مهم در کنار رعایت اصل ارتباطات فضایی در پیادهراها امکان اتصال و ارتباط فضاها و فعالیتهای شهری را به یکدیگر فراهم میکند. فضاهای شهری دارای اتصال و ارتباط فضایی مستحکم و به نوعی زمینهساز و پشتیبان بروز فعالیتهای شهری مستمر در مقیاس عملکردی پیاده میباشند.
خوانايي :به طور معمول، بخشي از درجات حق انتخابي كه به وسيله يك مكان عرضه ميگردد با ميزان خوانايي آن ارتباط پيدا ميكند؛ يعني مردم تا چه حد ميتوانند به فهم يا درك آن مكان نائل شوند(بنتلی و همکاران،1382). پیادهروها عرصههایی عمومیاند که ميتوانند گزينههای متنوعي را براي ارتقای کیفیت زندگي مردم به آنها عرضه دارند .اما مردم موقعي ميتوانند از منافع گزينههايي كه آن کیفیت را عرضه ميدارند، بهره گيرند كه بتوانند سازمان فضايي و آنچه را كه در آنجا ميگذرد، درك كنند. پرداختن به وجه عینی منظر در پیادهراه آن را به محیطی خوانا و واجد کیفیت تبدیل خواهد کرد. پاکیزگی و زیبایی در محیط پیادهراه، امکان حضورپذیری و استفاده از فضای آن را افزایش خواهد داد و در انتها پیادهراه باید با ایجاد احساس نظم بین اجزا، آن را به عنوان فضایی متناسب به بیننده عرضه کند؛ به عبارت دیگر باید فضای پیادهراه واجد کیفیت تناسبات بصری باشد.
ایمنی و امنیت: حضور فعال مردم در شهر از عوامل افزایش ایمنی و امنیت در فضاهای شهری است که برای تداوم و بقای حیات آن، ایمنی و امنیت بسیار مؤثر است که در صورت نبود آن، کیفیت شهر افت کرده و معنای شهریت از بین میرود. در پیادهراها، شهروندان پیاده باید همواره در مقابل خودرو و موتور سیکلت ایمن بوده و تردد اینگونه وسایل شدیداً کنترل شود(مجتهد سیستانی، 1387).
انجمن شهرسازی آمریکا (1387) در رابطه با بحث امنیت، چنین متذکر شده است :انگارههای طراحی شهری به منظور تسهیل دیده شدن متجاوزان عمل میکنند. نظارت طبیعی با استفاده از وسایلی که نمایانی مردم، محوطههای پارکینگ و ورودیهای ساختمان را به حداکثر برساند (مثل پنجرههای مشرف به خیابان و خیابانهای مأنوس با پیادهها …) ارتقا خواهد یافت. جان لنگ در مدل نیازهای انسانی، سلسله مراتب و روابط بین نیازها را در قالب دستههای مشتمل بر نیازهای فیزیولوژیک، امنیت، وابستگی، عزت و اعتماد به نفس و… مورد بررسی قرار داده و امنیت را به عنوان یکی از نیازهای اساسی در مرتبه دوم این تقسیمبندی میگذارد. لئونارددهل13 واضع ایده شهر سالم در معرفی تیپولوژی نیازهای شهری، امنیت را در قالب اولین رده از نیازها به عنوان نیازهای اساسی و اولیه میشمارد، همچنین جان اشتون14 نیز از صاحبنظران بینالمللی شهرسالم، امنیت را یکی از کیفیتهای غیر قابل جایگزین در ایجاد یک شهر سالم مورد اشاره قرار میدهد. هفت ویژگی عام برای محیطهای ایمن و امن عبارتند از (صالحی ،1387 ).
• دسترسی و جابجایی آسان،
•ساختار مناسب برای فعالیتهای مختلف،
•امکان نظارت و اشراف برای عموم،
•موجد حس مالکیت، احترام و مسئولیت،
•دارای تسهیلات حفاظت فیزیکی و امنیتی و
•جاری بودن فعالیتهای انسانی(عباس زاده و تمری، 1392: 10-1)
دیاگرام (1-1): دیاگرام تحلیلی مؤلفه های تأثیرگذار بر کیفیات فضایی پیاده راه ها
(عباس زاده و تمری، 1392: 10-1)
جدول (2- 5): شاخص های مورد استفاده در این پژوهش جهت سنجش کیفیت محیط
سطح اول
سطح دوم
سطح سوم
منابع به کار رفته جهت تعیین شاخص ها
کیفیت محیط
شاخص کالبدی
دسترسی
برتولینی و دجیست (1999، 2003)، لاو و چیو (2003)، کلپور (1993)، هرنیک (2003)، تیبالدز (1992)، pss
تسهیلات شهری
اورنگ (1386)، pss
روشنایی
امین صالحی (1387)،pss
محیط زیست شهری
اورنگ (1386)، سعیدنیا (1387)،pss
معابر
عسگری زاده (1387)، امین صالحی (1387)
شاخص کارکردی- عملکردی
کارکردهای اجتماعی- فرهنگی
چپ من (1947)، تیبالدز (1992)،pss
پاکزاد (1385)، اورنگ (1386)
کارکردهای اقتصادی
Pss,URBED
کارکردهای تفریحی
URBED، تیبالدز (1992)
شاخص ادراک محیطی
سرزندگی
اسمیت و پیتر، پیرنیا
فلامکی، اورنگ (1386)، تیبالدز (1992)، چپ من (1947)، Pss,URBED
هویت
نظم
حس تعلق
خوانایی
مقیاس انسانی
رنجبر و رییس اسماعیلی، 1389: 93-83
جدول (2- 6): معیارهای ارائه شده درباره کیفیت پیاده راهها از دید صاحبنظران
صاحبنظران
مؤلفه های کیفیت
جین جکویز
توجه به فعالیت ها- اختلاط کاربری ها (تنوع استفاده و تنوع سنی ابنیه)- نفوذپذیری و قابلیت دسترسی- اختلاط اجتماعی و انعطاف پذیری
کویین لینچ
سرزندگی- مفهوم (حس)- سازگاری- دسترسی- کنترل و نظارت- کارایی- عدالت
کرمونا
دسترسی- ساخت فضا و نرم فضا- فضای همگانی- ایمنی و امنیت- منظر شهری- اختلاط و تراکم همه شمول بودن
جهانشاه پاکزاد
سرزندگی (تنوع در طول مسیر- نفوذپذیری)- انعطاف (در کالبد و عملکرد)- ایمنی (ایمنی پیاده در مقابل سواره- امنیت پیاده در محیط)
معینی
امنیت- دل پذیری- جذابیت- مطبوعیت- انتخاب نوع سفر- انتخاب نوع حمل و نقل- دسترسی- جابجایی- آموزش- سلامت عمومی- پیوستگی- ارتباط بین کاربری ها- حمل و نقل و عابرپیاده- دسترسی به ایستگاه های عبور و مرور- رفتار پیاده براساس معیارهای فرهنگی اجتماعی
با تركيب نظريات برنامهريزي و فعاليتهاي طراحي شهري، ميتوان گفت كه از نظر استفادهكنندگان مجموعهاي از عوامل زير در ارزيابي كيفيت فضاي عمومي مؤثرند:
نظافت و پاكيزگي :15آيا اين مكانها تميز هستند و به تميزي آنها رسيدگي ميشود؟
دسترسي: 16اين فضاها تا چه اندازه در دسترساند و قابليت تحرك در آنها وجود دارد؟
جذابيت17: تا چه اندازه چشم نوازند؟
راحتي18: آيا افراد در گذران اوقات فراغت در اين مكانها راحتاند؟
جامعيت19: تا چه اندازه اقشار مختلف جامعه را در برميگيرد؟
سرزندگي و پويايي20: تا چه حد از فضا استفاده شده است و امكان انجام فعاليتهاي شاد و زندگي بخش وجود دارد؟
عملكرد21: تا چه حد قابليت به مرحله اجرا درآمدن فعاليتهاي مختلف موجود در فضا وجود دارد؟
تمايز: آيا اين فضا يك مشخصه واضح و ممتاز دارد؟
ايمني و امنيت : آيا اين فضاها احساس امنيت را القاء ميكنند و فضاهاي امني هستند؟
نيرومندي و سلامتي : تا چه حد در طول زمان، جهت بهبود و سلامتي فضاها اقدام ميشود؟
خیابان
خیابانها مهمترین، حساسترین و بیشترین فضاهای عمومی یک شهر را تشکیل میدهند. اهمیت خیابانها را از چند جهت میتوان بررسی نمود:
– اختصاص درصد قابل ملاحظه ای از سطح شهرها به خیابان
– خیابان به عنوان عنصر اصلی فرم شهر
– خیابانها محل اتصال و ارتباط فضاها و فعالیتهای شهری به یکدیگر
– خیابانها به عنوان نماد فرهنگی
– خیابان مهمترین وسیله و ابزار طراحی شهری
خیابانها مسیر حرکت و عبور وسایل نقلیه و پیاده و عرصة بروز فعالیت های اقتصادی، اجتماعی، و کالبدی است. خيابان به عنوان يك فضاي شهري، عنصراصلي ساختار شهر در طول تاريخ مي باشد. آن چه از نام خیابان در قدم اول به یاد هر کس می آید، همان نقش بارز تردد جابهجایی یا یک راه عبوری است. در حالی که خیابان به عنوان یکی از عناصر مهم تشکیل دهنده فرم اصلی شهر، نماد فرهنگی و اجتماعی و برقرار کنندهی ارتباط فضایی و اتصال فعالیتهای
