(معادل 1/49 درصد) زن مي‌باشند و نسبت جنسي 9/103 بدست مي‌آيد (جدول 4 – 11) .
جدول (4-11 ) مقايسه نسبت جنسي در بافت قديم در مقايسه با كل شهر در سالهاي 65 و 75
سال 1365
سال 1375
كل جمعيت
تعداد مردان
تعداد زنان
نسبت جنسي
كل جمعيت
تعداد مردان
تعداد زنان
نسبت جنسي
كل شهر سبزوار
129103
66750
62353
1/107
170738
86789
83949
3/103
بافت قديم
14813
7548
7262
9/103
15480
7877
7603
6/103
قطعه يك
2421
1250
1171
7/106
2717
1383
1334
6/103
قطعه دو
1420
734
686
9/106
1600
812
778
103
قطعه سه
2325
1171
1151
7/101
2296
1122
1174
5/95
قطعه چهار
2712
1380
1332
6/103
2656
1411
1245
3/113
قطعه پنج
1213
613
600
1/102
777
447
330
4/135
قطعه شش
2093
1080
1013
6/106
1752
892
860
7/103
قطعه هفت
2629
1320
1209
1/109
3682
1810
1872
6/96
مأخذ : مركز آمار ايران، سرشماري عمومي نفوس و مسكن، سالهاي 65 و 75.
طبق جدول فوق؛ يكي از دلايل افزايش نسبت جنسي در قطعات چهار و پنج، وجود خوابگاههاي دانشجويان دانشگاه تربيت معلم و وجود كاروانسراهاي متعدد است كه باعث جذب مردان به عنوان نيروي كار شده‌اند و در قطعه سه و هفت كه در جنوب شرق بافت قرار دارد فرسوده بودن بافت مسكوني موجب مهاجرت بيشتر جوانان به نقاط ديگر و شهرهاي بزرگتر شده است.
4-7-4- وضعيت مهاجرت در بافت قديم
براساس اطلاعات مشخص شده از كل افراد سرشماري شده، 6/89 درصد افراد ساكن در بافت قديم متولد شهر سبزوار بوده‌اند در حدود 48/9 درصد از نقاط روستايي شهرستان سبزوار به اين محدوده مراجعه نموده‌اند و 92/0 درصد از ساير استانها مهاجرت داشته اند. از كل افرادي كه به محدودة مطالعاتي مهاجرت نموده‌اند سهم زنان بيشتر بوده است چنان كه در مجموع سهم افراد مهاجر زن برابر 4/16 درصد در مقابل مردان، 4 درصد بوده است و نشان از مهاجرت بيشتر زنان به دلايل ازدواج بوده است ( جدول 4 – 12) ، (مهندسين مشاور زيست كاوش، 1383، ص :58).
جدول ( 4-12 ) منشأ استاني مهاجران وارد شده به بافت قديم سبزوار در سال 1382
محل
زن
مرد
جمع
درصد
نسبت سني
تعداد
درصد
تعداد
درصد
متولد شهر سبزوار
59
6/83
53
96
104
6/89
3/10
نقاط روستايي شهرستان سبزوار
9
7/14
2
4
11
48/9
2/22
ساير شهرستانهاي استان
–
–
–
–
–
–
–
ساير استانها
1
7/1
–
–
1
92/0
10
جمع
61
100
55
100
116
100
–
مأخذ : برداشت نمونه‌اي توسط مهندسين مشاور زيست كاوش
از مقايسه ويژگي‌هاي مهاجرتي شهر سبزوار و بافت قديم مي‌توان دريافت كه بافت جديد شهر مهاجرپذيرتر از بافت قديم بوده است، و بافت قديم مهاجرفرست بوده است. بطور كلي مهمترين دلايل مهاجرت جمعيت بومي از بافت قديم به ساير نقاط شهر را مي‌توان ناشي از نارسايي شبكه دسترسي و ارتباطات و نامناسب بودن فضاهاي زيستي از جمله كمبود تسهيلات شهري در بافت قديم دانست فرسودگي فضاهاي كالبدي و منطبق نبودن آن با نيازهاي امروزي، زمينه مهاجرت‌هاي بيشتري را فراهم آورده است اين امر سبب تغيير كاركرد بعضي فضاها شده و اين امر مجدداً باعث بهم خوردن بيشتر بافت اجتماعي و فرهنگي شده و مشكلات را شدت بخشيده است.
4-7-5- تحولات جمعيتي بافت قديم
بررسي تغيير و تحولات ساختاري جمعيت مراكز شهري گوياي اين واقعيت است كه حضور اقشار جديد اجتماعي در بافت‌هاي كهن شهري ريخت شناسي اين مناطق را بر هم زده است (فرزام، 1376، ص : 671).
به تبع تحولات جمعيتي در استان، شهرستان و شهر سبزوار، بافت قديم نيز از اين تحولات عددي رشد جمعيت مصون نمانده است و طي چند دهة اخير دچار تغيير و تحولات قابل توجهي گرديده است. بنابراين لزوم توجه به خصوصيات اجتماعي و جمعيتي بافت قديم امري لازم و ضروري مي‌نمايد، چرا كه برخورد بي تفاوت با روند تحولات موجود سبب مي‌شود كه ساختار فضايي بافت در حال تغيير شده و تدريجاً ويژگي‌هاي نامطلوب بافت‌هاي جديد را در خود منعكس و در چارچوب خصوصيات ارگانيك، سيماي نابهنجاري را عرضه نمايد.
بافت قديم شهر سبزوار با مساحتي معادل 2/182 هكتار در قسمت مركزي شهر قرار گرفته و در سال 1365 معادل 14813 نفر و در سال 1375 معادل 15480 نفر و در سال 1385 معادل 15962 نفر جمعيت را در خوي جاي داده است.
اين تغييرات جمعيت در بافت قديم نشانگر آن است كه اگرچه جمعيت شهر با رشد 8/2 درصدي افزايش يافته اما جمعيت بافت قديم با رشد 4/0 درصدي افزايش ناچيزي داشته است اين امر حاكي از عدم جذابيت بافت قديم براي مردم بوده است و باعث حركت آنها به بافت‌هاي جديد شهري شده است اين روند موجب مي‌گردد تا در آينده‌اي نزديك، بافت قديم سبزوار نقش و جايگاه خود را در ساختار جمعيتي شهر به شدت از دست بدهد. همانطور كه 4/11 درصد جمعيت سال 65 به 06/9 درصد جمعيت سال 75 كاهش يافته است.
مقايسه درصد جمعيت و سهم بافت در ساختار جمعيتي شهر مشخص مي‌كند كه شهر سبزوار طي يك دهه، داراي رشد شتابان جمعيت بوده اما رشد در بافت قديم در مقايسه با بافت جديد بسيار كم بوده است و جمعيت بافت تغيير چنداني پيدا نكرده است. مشخصه اصلي تحولات جمعيتي در بافت قديم سبزوار، به هم خوردن تركيب اجتماعي جمعيت ساكن بافت مي‌باشد جمعيت بافت قديم كه تا دهة 55-45 تركيبي از ساكنين اصلي و بومي بوده و مدتها در اين بافت ساكن بوده اند. در سالهاي بعد بتدريج تحت تأثير عواملي كه ناشي از تحولات اجتماعي و اقتصادي (اجراي سياست‌هاي اصلاحات ارضي، افزايش سهم نفت در توليدات ملي و …) بوده، تغيير پيدا مي‌كند. به علت كمبود امكانات در اين مناطق از يكسو و فراهم بودن خدمات و امكانات در بيرون از بافت از سوي ديگر، اقشار اجتماعي اصيل و با درآمدهاي بالا اين بافت را ترك كرده و به جاي آن گروههاي مهاجر بومي يا غيربومي كه از گروههاي درآمدي پايين بوده‌اند به اين بافت مهاجرت كرده اند. اين امر باعث شده بافت داراي هويت اجتماعي سنتي، بتدريج به محل سكونت كارگران عادي و صنعتي و صاحبان مشاغل متفرقه، كاركنان عادي و جزء آن تبديل شود. جايگزيني اجتماعي جمعيت سبب كاهش كيفيت زندگي در محلات بافت قديم شده و در نهايت سبب فرو ريختن سازمان فضايي بافت قديم مي‌شود.
4-7-6- توزيع و تراكم جمعيت در بافت قديم
جهت بررسي و تحليل توزيع فضايي جمعيت در بافت قديم به مقايسه تحولات جمعيتي محلات بافت قديم (در قالب قطعات هفت گانه كه هر قطعه دو محله را شامل مي‌شود) مي‌پردازيم. قطعة شمارة هفت (محله رضوي يا سرسنگ) داراي بيشترين ميزان جمعيت مي‌باشد و قطعه شمارة پنج (محله الداغي و پادرخت) داراي كمترين ميزان جمعيت در بافت قديم مي‌باشد
(جدول4 – 13).
جدول ( 4-13 ) توزيع فضايي جمعيت در بافت قديم در سالهاي 65 و 75 و 85
شمارة قطعات
جمعيت سال 65
جمعيت سال 75
جمعيت سال 85
رشد به درصد نسبت به 65
رشد به درصد نسبت به سال 75
نام محلات واقع در هر قطعه
قطعه يك
2421
2717
2801
16/1
3/0
محله سرده و محله ارگ
قطعه دو
1420
1600
1649
2/1
3/0
محله كلاه فرنگي و شادراه
قطعه سه
2325
2296
2367
12/0-
3/0
محله نقابشك و مزار سبز
قطعه چهار
2712
2656
2738
20/0-
3/0
محله حمام آقا، حكيم و محله گودانبار
قطعه پنج
1231
777
801
3/4-
3/0
محله الداغي و پادرخت
قطع شش
2093
1752
1806
76/1-
3/0
محله سبريز و زرگرها
قطعه هفت
2629
3682
3796
42/3
3/0
محله رضوي (سرسنگ)
جمع
14813
15480
15962
44/0
1/2
مأخذ : آمار كامپيوتري اخذ شده از مركز آمار ايران سالهاي 65 تا 75 و محاسبات نگارنده
يكي از دلايل كاهش جمعيت در قطعه‌هاي سه، چهار، پنج و شش ناشي از خريد مساكن موجود آن و احداث بلوار مدرس بوده است اين امر موجب تخريب فضاي مسكوني در حاشيه خيابان شده است. بررسي پراكندگي جمعيت در سطح بافت نشان مي‌دهد كه جمعيت در بافت به طور نامتوازن توزيع شده است.
4-7-7- تراكم خالص و ناخالص شهري در بافت قديم
يكي ديگر از شاخص‌هاي جمعيتي كه تفاوت‌هاي بافت قديم و جديد شهر را روشن
مي‌كند، محاسبه ميزان تراكم ناخالص جمعيت است تراكم ناخالص محدودة مورد نظر از تعداد كل جمعيت تقسيم بر مساحت بافت قديم بدست مي‌آيد. تراكم ناخالص شهري در سال 1375 در شهر سبزوار 1/92 نفر در هكتار و در بافت قديم 5/142 نفر در هكتار مي‌باشد اين تراكم در سال 1365 براي بافت قديم 3/136 نفر در هكتار بوده است و در سال 1385 اين تراكم برابر با 6/87 نفر در هكتار بوده است.
در محدودة بافت قديم، تراكم خالص شهري 3/167 نفر در هكتار مي‌باشد، در حاليكه اين تراكم براي شهر سبزوار 153 نفر در هكتار مي‌باشد با توجه به محاسبه تراكم خالص براي محلات بافت قديم و مقايسه آن با تراكم ناخالص مشخص مي‌كند كه قطعه دو، سه، چهار و پنج كه شامل محلات كلاه فرنگي، نقابشك، مزارسبز، حمام حكيم، آقا و گودانبار، الداغي و پادرخت مي‌باشد تراكم خالص و ناخالص شان تفاوت چنداني ندارد و اين گوياي آن است كه فضاهاي باز شهري در اين محله‌ها به دليل برخورداري از شبكه گذرگاهي بسيار تنگ و باريك در مقايسه با ساير محلات بسيار كمتر است همچنين تراكم خالص مسكوني در سطح شهر سبزوار 291 نفر در هكتار مي‌باشد در حاليكه تراكم خالص مسكوني در بافت قديم 254 نفر در هكتار مي‌باشد كه نمايانگر پايين بودن تعداد جمعيت در بافت قديم نسبت به كاربري سكونتي در مقايسه با سطح شهر مي‌باشد(نقشه4-5)، (نقشه 4-6).
4-7-8- وضعيت سواد و آموزش در بافت قديم
طبق آمار سرشماري رسمي در سال 1365، حدود 69 درصد جمعيت بافت قديم باسواد بوده‌اند اين نسبت در سال 1375 به 6/73 درصد رسيده است كه نشان از رشد آموزش و سواد در بافت قديم دارد مقايسه درصد باسوادي شهر و بافت قديم حكايت از اين دارد كه درصد باسوادي در بافت قديم كمتر از شهر سبزوار مي‌باشد و اين امر تأييد مي‌كند كه جمعيت بومي و باسواد بافت بر اثر جدايي گزيني اكولوژيكي از بافت خارج شده و جاي آنرا افراد مهاجر و عموماً كم سوادتر گرفته‌اند از مهمترين دلايل افزايش نرخ باسوادي بافت قديم در سال 75 نسبت به سال 65 مي‌توان به چند نكته مهم اشاره كرد(جدول 4-14):
اول : توجه به سوادآموزي و توسعه امكانات آموزشي از سوي دولت و مردم ساكن در بافت قديم.
دوم : قرارگيري چند خوابگاه دانشجويي و چند حوزه علميه در داخل بافت كه سبب ورود افراد باسواد (عموماً دانشجويان) به بافت شده است.
سوم : كاهش نسبت افراد بي سواد در بافت نسبت به سال 65 در اثر مرگ و مير افراد كهنسال.
جدول (4-14) مقايسه درصد باسوادي شهر سبزوار و بافت قديم سال 65 و 75 و 85.
جمعيت 6 سال و بيشتر
تعداد باسوادان
درصد باسوادي
شهر سبزوار در سال 85
188115
166244
3/88
بافت قديم سبزوار سال 65
12360
8529
69
بافت قديم سبزوار سال 75
12632
9307
6/73
بافت جديد سال 75
134851
117635
3/87
مأخذ : آمار سرشماري نفوس و مسكن سال 65، 75 و 85 و نتايج كامپيوتري اخذ شده از مركز آمار ايران
4-7-8-1- بررسي درصد باسوادي در محلات بافت قديم
در سال 1365، قطعات يك، دو و سه داراي بالاترين درصد باسوادي در بافت قديم بوده‌اند و قطعات پنج و هفت كمترين درصد باسوادي را دارا هستند. در سال 75 قطعه يك با كاهش درصد باسوادي مواجه شده است كه يكي از دلايل آن مهاجرت افراد بومي و باسواد قبلي به خصوص جوانان از اين قطعه بوده است از سوي ديگر فضاهاي آموزشي در اين قطعه بسيار كمتر از ساير محلات بوده و اين قطعه بيشتر نقش تجاري بر عهده گرفته است مهمترين دليل بالا بودن درصد باسوادي در قطعه سه (محله نقابشك و مزار سبز) را مي‌توان ناشي از وجود مراكز آموزشي كافي در آن قطعه دانست.
