در نظر گرفت در سالهاي پيش از جنگ توسعه سكونت در اين منطقه بر خانه سازي لوكس متمركز بود ليكن طرح جامع بر توليد خانه‌هاي كوچكتر با اجاره بهاي كمتر در اين منطقه تأكيد داشت كه مناسب امكان خانواده‌هاي جواني بود كه در بازسازي مشاركت داشتند (تمدن، 1384، ص : 73).
2-4-4- تجارب كشور ژاپن
مداخله و برخورد در بافت‌هاي قديمي و فرسوده ي شهري در كشور ژاپن، تحت عنوان توزيع عادلانه ي زمين اجرا مي‌شود.
قدمت اجراي اين طرح‌ها به صورت يك سامانه ي منسجم، از بعد از جنگ جهاني دوم آغاز گرديد و عمده ي وسعت شهرهاي ژاپن، به وسيله ي اين سامانه، بازسازي و احيا شده است.
اساس و ايده‌هاي اصلي اين طرح‌ها شامل است از :
-جامعيت طرح‌هاي توسعه شهري
-رعايت انصاف با مالكان و ساكنان محل
-مشاركت مالكان و ساكنان در اجراي طرح
-حفظ هويت محل و بافت اجتماعي آن
-اجراي طرح‌ها بر اساس تحليل هزينه، درآمد
-تفكيك مجدد زمين و شكيل كردن پلاك ها
در اين روش، اصل بر تجميع و تفكيك است. مالكان، اراضي خود را به مجري طرح عرضه و قيمت آن مشخص مي‌شود. با تعريض معابر، ايجاد فضاهاي خدماتي عمومي، اصلاح تأسيسات زيربنايي، تخصيص بخشي از زمين به عنوان زمين ذخيره، پروژه اجرا مي‌شود. در اين روش، هزينه‌هاي اجراي طرح از سرماية حاصل از زمين ذخيره كه پس از اجراي طرح فروخته مي‌شود و نيز منابع شهرداري، يارانه‌هاي دولتي و تسهيلات بانكي تأمين مي‌شود. عمدة هزينة اجراي طرح كه همان زمين است، توسط خود مالكان و ساكنان عرضه مي‌شود.
نتايج طرح‌هاي بازسازي در ژاپن مطلوب بوده است ؛ از جمله :
-اصلاح محيط زندگي
-بالا رفتن ارزش زمين
-تثبيت هويت اجتماعي محل
-توسعه ي خدمات عمومي
-كاهش سرمايه گذاري دولتي
-تثبيت بافت اجتماعي
-افزايش درآمد حاصل از ماليات زمين
-اين شيوه و روش، ويژگي‌ها و محاسن بارزي داشته ؛ شامل :
-مردم محل مانند قبل از اجراي پروژه در محل باقي مي‌مانند.
-مالكين و ساكنين محلي هزينه‌هاي توسعه را متقبل مي‌شوند.
-كاربري‌هاي زمين بطور مؤثر اجرا مي‌شود و پلاك‌هاي زمين به صورت متناسب تفكيك مي‌شود.
-خدمات عمومي و تأسيسات شهري و معابر به شكل اصولي اجرا مي‌شود.
-پروژه‌هاي بازسازي براساس تحليل درآمد و هزينه، تهيه و اجرا مي‌شود (نريماني، 1379، صص :126-125).
2-5- تجربيات بهسازي و نوسازي بافت‌هاي قديم شهري در ايران
2-5-1- كرمان
فرسودگي بافت قديم كرمان و از هم پاشيدگي سازماندهي فضايي سيماي كالبدي آن باعث ايجاد مشكلاتي براي اين شهر گرديده است بهم ريختگي سيماي شهر بر اثر فرسودگي شديد و بيش از حد محلات قديمي آنچنان است كه شهر قديم چون توده‌اي از خرابه جلوه مي‌كند. رها كردن ساختمانها، متروك شدن بسياري از فضاها، از ميان رفتن فرهنگ حفظ و نگهداري و سست بودن زمين به آنجا رسيده است كه نزديك به 70 درصد كالبد فضايي شهر قديم نياز به نوسازي و بازسازي دارد. اقداماتي كه در اين مورد انجام گرديده به شرح زير بوده است :
1-طبقه بندي و دسته بندي بناها منطبق با كيفيت آثار و ابنيه و اجراي معادله احياء، ابقاء، تخريب
2-طبقه بندي دسترسي‌ها بر مبناي سلسله مراتب، منطبق بر الگوي طراحي چه در مقياس سواره و چه در مقياس پياده و طرح‌هاي اجرائي ارائه شده.
3-ساخت و ساز مجموعه‌هاي مركزي منطبق بر الگوي طراحي و طراحي اجرائي ارائه شده.
4-سازمان دادن فضايي محله بر مبناي كاربري زمين طراحي شده، آغاز دگرگوني در عملكرد بافت محله و پيدايش عملكردهاي جديد.
5-حفظ، مرمت، ايجاد شبكه تأسيسات زيربنايي منطبق بر كاربري‌هاي جديد و مبتني بر الگوي طراحي (محمدي، 1375، ص : 26).
2-5-2- شهر شوشتر
طرح جامع احياء بافت كهن شوشتر در سال 1371 از طرف دفتر نوسازي و بهسازي شهري وزارت مسكن و شهرسازي به مهندسين مشاور زيستا واگذار گرديد. از مهمترين ويژگي‌هاي اين طرح آنست كه چارچوب مطالعات آن براساس شناخت سازمان فضايي بافت و فرايند شكل گيري آن و شناخت مفاهيم و عناصر معماري شهري استوار مي‌باشد.
1-پيام عمومي اين برنامه عبارت است از دعوت به شروع تحولات در بافت كهن به مثابه ساختاري از نظام اجتماعي در قالب تأكيد بر پاسداري از هويت بافت كهن و حفاظت از اصيل ترين بخشهاي آن
2-استفاده از امكانات غيرمتمركز بخش خصوصي و عمومي غير مرتبط
3-احياء بافت كهن در چارچوب روند توسعه شهر نه در جهت خلاف آن
نحوه برخوردي كه با بافت قديم شوشتر مي‌شود نه از نوع موزه‌اي است و نه عملكرد گرايي بلكه بر اساس توانمندي و پتانسيل‌هاي بافت كهن (رشد شهر از درون) و در ارتباط با آمايش شهري است44.
2-5-3- قزوين
در ميان شهرهاي تاريخي ايران، قزوين جايگاهي ويژه دارد ؛ ضمن برخورداري از وضعيت جغرافيايي خاصي كه اجازه رشد به آن مي‌دهد، نتوانسته مشابه اصفهان، كرمان و تبريز گسترش كالبدي داشته باشد در واقع در طول 6 هزار سال پيشينه‌اي كه براي آن در نظر گرفته شده است هيچ گاه از درون حصارش بيرون نرفته مگر تا حدود دهه‌هاي نخستين قرن چهاردهم هجري خورشيدي. شهر قزوين اما، طي چهار، پنج دهة اخير، آرام آرام دگرگون مي‌شود و هجوم يا مداخلة ساختارهاي كالبدي – كاربردي جديد كه به شكلي نسنجيده به درون آورده مي‌شوند و بر پيكره اش اثرگذاري مي‌كنند داراي مسئله‌هايي شده است كه مرمت معماري شهري اش را به عنوان مهمترين معضل مطرح مي‌كنند. خيابان كشي‌هاي دست كم نيم قرني قزوين، به قصد و به شكل و با اندامي ديگر احداث شدند و با پيكرة مدني – شهري قزوين بيگانه بودند، چنان كه با بافت شهري نيز بي رابطه بودند ؛ خيابان‌هاي قزوين از نظر مفهومي، بيگانه با شهرزاده شدند و از ديدگاه شكلي نيز فاقد هماهنگي و همگني با آنچه نظام شكل گيري فضاي كالبدي شهر بود و اندام كارگزار ارتباطاتي آن به شمار مي‌آمد هستند.
مهمترين پيامد خيابان كشي نو در شهر قزوين خالي شدن تدريجي مركز محله‌ها از محتواي اجتماعي، مدني و فرهنگي شهرنشيني سنتي امري بس مهم در آسيب شناسي شهري به شمار مي‌آيد به ويژه آن گاه كه بديل يا آلترناتيو مقبولي براي آن عرضه نمي شود .
– وضعيت محله‌هاي مسكوني سنتي قزوين
در قرن پاياني زندگي سنتي شهر قزوين، تعداد 17 محله مسكوني در آن وجود داشت كه بوسيله شبكه راهيابي بسيار ظريف كه ريشه در فرهنگ شهري زيستن اهالي دارند به يكديگر پيوسته و وابسته مي‌شدند. مركز محله‌هاي قزوين طي نيم قرن اخير با اين پديده‌ها رو به رو شده‌اند :
كاسته شدن تعداد مراجعه كنندگان، محدودتر شدن گونه كالاهاي مورد نياز مردم، كاسته شدن گرمي جو اجتماعي و دگرگون شدن نوع رابطه‌هايي كه ساكنان قديمي از دكانها و از گرمابه‌ها و از كنج و كنارهاي مركز محله انتظار داشته اند. مهم ترين تدبيرها براي آيندة شهر قزوين و بويژه بافت شهري تاريخي اش، بايد در باب گسترة نفوذ و چگونگي‌هاي ارتباطاتي شهر با ساير استانها صورت گيرد. هر آينه شهر قزوين بخواهد خود را براي يك دوران جديد زندگي شهري برخوردار از رونق اقتصادي آماده كند بايد نه تنها با تهران، بلكه با شهرهاي شمالي و شمال غربي و همچنين با استانهاي مجاوري كه در غرب آن واقع اند رابطه‌هاي كاري برقرار كند. اين نكته به معناي لزوم بازنگري وضعيت بازار كنوني شهر است و شناخت توان واقعي و حقيقي شهر. بنابر آنچه در سطرهاي پيشين گفته شد بهسازي و نوسازي يا مرمت شهري شكلي فراگير مي‌يابد و در درجة اول در پي آن مي‌رود كه هم توانمندي‌هاي شهر را، از درون شهر توسعه دهد و هم امكانات فعاليت‌هايي بيشتر و سازنده تري را براي آيندة شهر به ميان آورد. در اين زمينه اقدامات ذيل بدون اولويت خاصي در طرح پيش بيني مي‌شوند :
-بازسازي بخش نوساز بازار شهر و تقويت ساختاري و كاربردي آن
-توسعه و نوسازي شبكه ارتباطاتي شهر به ويژه از سمت غرب آن
-افزايش توان‌هاي سكني پذيري بافت شهري موجود
چنان كه پيداست گسترش دادن و تقويت توان كارآيي هر يك از اين سه، با دو مورد ديگر مرتبط مي‌شود و هر گونه اقدامي كه بخواهد در باب طراحي شهري و مرمت شهري در زمينه سكونت يا توان ارتباطاتي زميني در بخش تاريخي قزوين صورت گيرد نمي تواند بر چگونگي‌هاي تجهيز شهر به فضاهاي تجاري و خدماتي و بر چگونگي سكونت درون شهر تاريخي تأثير گذاري نداشته باشد (فلامكي، 1384، صص : 154-145).
2-5-4- شهركرد
شهركرد مركز استان چهار محال و بختياري داراي بافت فرسوده‌اي در حدود 42 هكتار است. با اينكه عناصر تاريخي زيادي كه ارزش تاريخي داشته باشند در اين ناحيه ديده نمي شود ولي به هر حال در چند دهة گذشته تقريباً اقدام مؤثري در اين ناحيه صورت نگرفته و بافت به حالت متروك و فرسوده درآمده است. در حال حاضر بافت فرسوده و كهن شهري متعلق به افراد كم درآمد و متوسط به پايين اين شهر است.
طرح مداخله در بافت فرسوده شهركرد
با توجه به ويژگي‌هاي شهر و تغييرات كالبدي آن در دهه‌هاي گذشته، ناحيه كهن شهركرد با افت كالبدي، اجتماعي و اقتصادي همراه بوده است. اين وضعيت مديران شهري را به دخالت كردن در اين ناحيه مجبور ساخت. اين ناحيه در چند دهه گذشته با از سر گذراندن مراحل اكولوژيكي شهري از پويايي اجتماعي، اقتصادي بازماند و كالبد آن نيز بدين ترتيب فرسوده و متروكه شد. مديران شهري شهركرد، با تشخيص چالش‌هاي فراروي ناحيه، طرح راهبردي‌اي براي بهسازي و نوسازي بافت قديم شهركرد تدوين كرده اند. اهداف و اصول طرح راهبردي كه در قالب آن طرح معماري شكل گرفته عبارتست از ايجاد يك منطقه فعال شهري از نظر اجتماعي، فرهنگي و اقتصادي، پيوند دو عنصر امامزاده و مسجد جامع به عنوان مهم ترين عناصر فرهنگي، مذهبي – تاريخي شهر، توجه به هويت كالبدي بافت قديم شهر، اهميت دادن به هسته اوليه شهر، اهميت دادن به محورهاي پياده، حفظ و تقويت عملكرد غالب تجاري در محدوده طرح، جايگزيني فضاهاي تجاري سازمان يافته به جاي تجاري‌هاي فرسوده و نابسامان و نظاير اينها. اقدامات صورت گرفته بطور كلي در بافت فرسوده شهركرد كه اكنون در حال انجام است شامل موارد زير است :
1- احداث ميداني شبيه ميدان نقش جهان اصفهان
بطور كلي هدف، پيوستگي و هماهنگي در عملكرد تجاري، فرهنگي و مذهبي و تاريخي محدوده است. اين اقدام به طور محسوس باعث تغيير قيمت زمين در بافت فرسوده شده است، فضاهاي تجاري احداث شده در طرح از يكسو جايگزين واحدهاي تجاري نابسامان موجود در طرح مي‌شوند و از سوي ديگر بدنه‌هاي ميدان را هم تعريف كرده‌اند بنابراين اين ميدان از طريق محور فرهنگي و تاريخي، بافت قديم شهركرد را با مسجد جامع و دروازه فارسان و همچنين با كل شهر مرتبط مي‌سازد. هماهنگي اين فضاها در قالب احياي بازار و مراكز تجاري براي حضور هر چه بيشتر انسان در ناحيه تاريخي معنا پيدا كرده است. همين حضور انسان در ناحية فرسوده، رونق اقتصادي و در ادامة آن رونق اجتماعي را در پي داشته است ثمره نهايي اين مداخلات بازگرداندن زندگي اجتماعي به ناحيه فرسودة شهر است.
2-احداث بازار ميلاد و بازار شهرداري
3-پاركينگ طبقاتي
از آنجا كه با رونق بخش تجاري در بافت فرسوده شهركرد در آينده نزديك حجم ورود ماشين به اين ناحيه شهري زياد خواهد شد احداث پاركينگ در كنار بازار ميلاد و بين خيابان‌هاي 12 محرم و ملت ضروري است.
4-احياي محور فرهنگي در بافت فرسوده و قديمي
بافت قديمي شهركرد در گذشته و حتي تاكنون محور رفت و آمد روستائيان و عشاير شهرستان و استان براي برآورده كردن نيازهاي تجاري، فرهنگي و مذهبي بوده ليكن اين محور اكنون فعاليت خود را با توجه به فرسودگي كالبدي و اقتصادي از دست داده است بر اين اساس با نوسازي اين محور و ارتباط دادن دوباره عناصر تاريخي در آن (بازار، مسجد، حمام، امامزاده و مدرسه علميه) فعاليت گذشته آن مجدداً تقويت شده است.
نكات مثبت پروژه :
