. همچنین فرض شده است که همواره وسایل نقلیه گردشی نسبت به وسایل نقلیه ورودی حق تقدم دارند و کلیه مدل ها بر اساس این فرض اساسی شکل گرفته اند. همچنین کلیه ورودی ها در میدان های مورد مطالعه یک خطه و کلیه مسیرهای گردشی دو خطه فرض شده اند و به نوعی مدل ظرفیت برای کل مسیر ورودی میدان ها بدست آمده اند.
1-5- محدودیت ها
از مهمترین محدودیت های این تحقیق می توان به عدم طراحی هندسی صحیح میدان های شهر رشت اشاره نمود. در اغلب میدان ها از کل عرض مسیر گردشی و ورودی استفاده نمی گردید و فضای بلا استفاده زیادی وجود داشت به همین دلیل تنها از محدوده ای که وسایل نقلیه بیشتر تمایل به رفت و آمد داشتند استفاده شده است. عدم خط کشی مناسب میدان ها نیز موجب عدم پیروی صحیح وسایل نقلیه از خطوط مجزا می شد که همین امر باعث عدم جمع آوری داده های مجزا به هر خط می گردید. عدم فیلمبرداری به صورت عمود را نیز می توان نوعی محدودیت در جمع آوری داده هایی نظیر فواصل عبور دانست. از سایر محدودیت هندسی میدان ها نیز می توان به عدم وجود انحنای کافی و به عبارتی جزیره جداکننده در ورودی های مورد مطالعه اشاره نمود که باعث عدم رعایت حق تقدم وسایل نقلیه ورودی نسبت به وسایل نقلیه گردشی در برخی مواقع می گردید.
1-6- ساختار پایاننامه
در این پایان نامه در فصل اول کلیاتی در مورد موضوع، ضرورت مسئله، اهداف پژوهش، فرضیات و محدودیت های انجام تحقیق ارائه شد. در فصل دوم مروری بر ادبیات موضوعی و مبانی نظری میدان‌ها و هدف از ایجاد و تاریخچه آنها اشاره شده است. این مبانی هم در حوزه طراحی و هندسی و هم در حوزه ترافیکی میباشد. در فصل سوم به بحث در خصوص روشهای تعیین مشخصات عملکردی میدان و عوامل مؤثر بر تحلیل عملکردی ظرفیت تقاطعها و میدان‌ها پرداخته می‌شود. فصل چهارم در خصوص مطالعه موردی انجام‌شده بر روی محدوده مطالعاتی (کلان‌شهر رشت) و اطلاعات ترافیکی به دست آمده حاصل از فیلمبرداری از میدان هایی در سطح شهر میباشد. در فصل پنجم، به تجزیه و تحلیل ظرفیت میدان های مورد مطالعه در شهر رشت و نحوه تاثیر عوامل مورد بحث بر روی آن پرداخته شده است و در آخر، در فصل ششم نتایج حاصل از تحقیق صورت گرفته و ارائه راهکارها و پیشنهادات حول محور مطالعاتی پایاننامه را بیان مینماید.
فـصل دوم
2-1- مقدمه
میدان نوعی از تقاطع گردشی میباشد که در آن جریان ترافیک در جهت خلاف عقربه‌های ساعت حول یک جزیره مرکزی گردش می‌کند. در گذشته حق تقدم در میدان با وسایل نقلیه ورودی بوده ولی امروزه با دادن حق تقدم به وسایل نقلیه گردشی از آشفتگی میدان جلوگیری شده است. میدان ها یا به عبارتی تقاطع های دایروی انواع گوناگونی دارند که امروزه اکثرا از میدان هایی تحت عنوان میدان های مدرن در طراحی ها استفاده می شود. میدان های مدرن با سایر تقاطع های دایروی تفاوت های گوناگونی از لحاظ مشخصات فیزیکی و عملکردی دارند که در ادامه به شرح آنها خواهیم پرداخت.
همانطور که ذکر گردید تقسیم بندی میدان در کشورهای مختلف، متفاوت بوده و هر کشور براساس وسیله نقلیه طرح و مکان احداث میدان و سایر مشخصات عملکردی آن به تقسیم بندی میدان ها پرداخته است. هر میدان دارای مشخصات هندسی متفاوتی خواهد بود که در این بخش به طور خلاصه مشخصات هندسی استاندارد میدان های معادل میدان های مورد مطالعه شرح داده خواهد شد.
از مهمترین مشخصات عملکردی میدان ها نیز می توان به ظرفیت میدان ها اشاره نمود. ظرفیت که از مهمترین پارامترهای عملکردی هر شبکه شهری به شمار می رود به عوامل گوناگونی بستگی دارد که این عوامل در میدان شامل نرخ جریان گردشی و ورودی، نرخ تردد عابران پیاده، رفتار رانندگان در مواجه با میدان و همچنین مشخصات هندسی آن می باشد. تحقیقات زیادی بر توسط محققان و مراکز ترافیکی کشورهای مختلف بر روی ظرفیت میدان های مدرن انجام شده است و اساس مدل های ظرفیت آن کشورها را تشکیل داده است. در این فصل به طور خلاصه به تعریف ظرفیت و مبانی نظری آن پرداخته خواهد شد و در فصل بعدی به طور مفصل به روش شناسی و پیشینه تحقیقات صورت گرفته در مورد ظرفیت میدان ها بحث خواهد شد.
2-2- تاریخچه میدان
دوایر ترافیکی2 از سال 1905 میلادی، وقتی‌که اولین تقاطع دایره‌ای شکل معروف به کلومباس3 در شهر نیویورک که به‌وسیله ویلیام فلفس انو طراحی‌شده بود، به‌عنوان بخشی از سیستم حمل‌ونقل ایالات‌متحده، موردتوجه قرار گرفتند. طراحی‌های دوایر ترافیکی قدیمی به‌گونه‌ای بود که وسایل نقلیه می‌توانستند با سرعت زیاد وارد تقاطع شده و عمل همگرایی و تداخلی با جریان ترافیک گردشی داشته باشند. به همین دلیل در این دوایر، اولویت با جریان ورودی بود. تجربه تصادفات متعدد و همچنین شلوغ شدن دوایر منجر شد دوایر ترافیکی در اواسط 1950 میلادی از علایق آمریکایی‌ها خارج شود و همچنین در بسیاری از کشورها با افزایش حجم ترافیک، دوایر ترافیکی بد عمل کرده و شروع به قفل شدن کردند.[1]
میدان‌های مدرن به‌منظور حل مشکل دوایر ترافیکی در بریتانیا گسترش یافت. در سال 1966 میلادی، بریتانیا یک قانون در همه تقاطع‌های گردشی وضع کرد که در آن ترافیک ورودی ملزم به رعایت حق تقدم ترافیک گردشی بود.
این قانون به وسایل نقلیه ورودی تا زمانی که فاصله مناسبی برای عبور در مسیر گردشی ایجاد نشود، اجازه ورود به تقاطع را نمی‌دهد و با این عمل از بسته شدن تقاطع دایروی جلوگیری خواهد شد. به‌علاوه تقاطع‌های دایروی کوچک‌تر دارای انحنای مناسب برای دستیابی به‌سرعت‌های کمتر در ورودی و گردشی می‌باشند.[1]
این تغییرات خصوصیات ایمنی تقاطع‌های دایروی را، به‌وسیله کاهش تعداد و شدت تصادفات، بهبود بخشید. میدان‌های مدرن در دو بخش عملکردی و ایمنی در مقایسه با دیگر دوایر ترافیکی، بهبود قابل‌ملاحظه‌ای داشتند؛ بنابراین کشورهای زیادی خود را به میدان‌های مدرن به‌عنوان یک نوع از تقاطع متداول تجهیز نمودند و بسیاری از آنها روش‌ها و راهنماهای طراحی به‌منظور ارتقاء عملکرد میدان‌های مدرن به وجود آوردند.[2, 3]
2-2-1- انواع تقاطع‌های دایروی
حداقل 4 نوع تقاطع دایروی وجود دارد:[1]
میدان‌ها: زیرمجموعه‌ای از تقاطع‌های دایروی با طراحی و کنترل ترافیک ویژه می‌باشند. این ویژگی‌های شامل کنترل حق تقدم در همه ورودی‌ها، ورودی‌ها و خروجی‌های جداشده و انحناهای هندسی به‌منظور دستیابی به‌سرعت قابل‌قبول.
روتری ها4: نوع قدیمی تقاطع‌های دایروی با قطر بسیار بزرگ (اغلب بیش از 100 متر). دارای نواحی تداخلی بسیار طویل که باعث افزایش سرعت وسایل نقلیه گردشی می‌شود، همچنین در این تقاطع وسایل نقلیه گردشی ملزم به رعایت حق تقدم ترافیک ورودی می‌باشند که همین موضوع باعث شلوغی و بسته شدن مسیر گردشی می‌شود.
دوایر ترافیکی چراغ‌دار5: نوع قدیمی تقاطع‌های دایروی که چندین نقطه در ورودی و گردشی آن به‌وسیله چراغ راهنمایی کنترل می‌شود. در این تقاطعها باید برای مسیر گردشی طول صف در نظر گرفته می‌شد.
دوایر ترافیکی محلی: این نوع عموماً در تقاطع‌های خیابان‌های محلی به‌منظور آرام‌سازی جریان ترافیک و یا زیباسازی استفاده می‌شود. ورودی‌های آنها ممکن است کنترل نشده و یا کنترل‌شده با تابلوی ایست باشند. به‌منظور حرکت‌های گردش‌به‌چپ وسایل نقلیه سنگین عموماً جزیره مرکزی این نوع تقاطعها قابل‌عبور و کمی بالاآمده و گنبدی شکل ساخته می‌شوند.
2-2-2- مقایسه ویژگی‌های میدان‌ها و دیگر تقاطع‌های دایروی
در جدول 2-1 بسیاری از خصوصیات میدان‌های مدرن شناسایی‌شده و تفاوت آنها با دیگر دوایر ترافیکی ذکر گردیده است.[1]
جدول 2-1- مقایسه میدان‌ها با دوایر گردشی [1]
میدان‌ها
دوایـر تـرافیکی
کنتـرل تـرافیک
همه ورودی کنترل‌شده با تابلوی حق تقدم و مسیر گردشی بدون کنترل
کنترل‌شده با تابلوی ایست و یا بدون کنترل در یک یا چند ورودی
اولویـت وسایـل نـقلیه
اولویت با ترافیک گردشی
در بسیاری از دوایر ترافیکی وسایل نقلیه گردشی ملزم به رعایت حق تقدم ترافیک ورودی
جهـت گـردش
همه وسایل نقلیه در خلاف جهت عقربه‌های ساعت و از سمت راست جزیره مرکزی عبور می‌کنند
در بسیاری از دوایر ترافیکی محلی ممکن است وسایل نقلیه بزرگ از سمت چپ جزیره مرکزی عبور کنند
2-2-3- خصوصیات طراحی میدان‌ها
در میدان ترافیک ورودی ملزم به رعایت حق تقدم ترافیک گردشی میباشد. در شکل 2-1، یک نوع میدان به همراه خصوصیات مهم آن نشان داده‌شده است.[1]
شکل 2-1- خصوصیات مهم میدان [1]
از ویژگی‌های مهم میدان می‌توان به شکل دایره‌ای میدان، کنترل حق تقدم ترافیک ورودی، انحنای هندسی برای کم کردن سرعت وسایل نقلیه در حال ورود به میدان نام برد. جزایر جداکننده نیز در میدان‌ها چندین نقش را ایفا می‌کنند: جدا کردن ترافیک ورودی و خروجی، تغییر مسیر و کم کردن سرعت ترافیک ورودی و همچنین ایجاد یک پناهگاه برای عابرین پیاده.[1]
علاوه بر خصوصیات ذکرشده ، میدان‌ها دارای ویژگی‌های دیگری نیز می‌باشند که باعث افزایش ایمنی و ظرفیت آنها می‌شود. این خصوصیات در جدول 2-2 گردآورده شده است.[1]
جدول 2-2- ویژگی‌های متداول طراحی میدان[1]
کاهـش منـاسب سـرعت
برخی از میدان‌های به جریان ورود به‌عنوان حرکت اصلی اجازه سرعت‌بالا می‌دهند؛ که باعث افزایش خطر تصادفات برای وسایل نقلیه، دوچرخه و عابر پیاده می‌شود.
میدان‌هایی که خوب طراحی‌شده باشند باعث کاهش سرعت وسایل نقلیه ورودی می‌گردند. در داخل مسیر گردشی، مسیر وسیله نقلیه به‌وسیله جزیره مرکزی تغییر داده می‌شود
وسـیله نـقلیه طـرح
برخی از میدان‌ها ممکن است برای وسایل نقلیه بزرگ که برخی مواقع از میدان عبور می‌کنند طراحی نشده باشند
میدان‌هایی که خوب طراحی‌شده باشند اجازه عبور وسایل نقلیه بزرگ را با ایجاد یک پیش‌آمدگی در جزیره مرکزی فراهم می‌کنند
ادامه جدول 2-2- ویژگی‌های متداول میدان‌های مدرن
جزیـره جداکننده
بازشدگی ورودی
همه میدان‌ها به‌جز میدان‌های کوچک دارای جزایر جداکننده می‌باشند. نقش این جزایر، جدا کردن ترافیک ورودی و خروجی، انحراف مسیر ورودی برای کاهش سرعت و نیز پناهگاهی برای عابران میباشد. در میدان‌های کوچک این جزایر تنها با خط‌کشی مشخص می‌شود.
بازشدگی به معنی تعریض ورودی میدان و ایجاد خطوط اضافی به‌منظور افزایش ظرفیت و ذخیره خط ورودی میدان میباشد.
پـارکـینگ
گـذرگاه عابـر پیاده
هیچ‌گونه پارکینگ در مسیر گردشی و در ورودی‌های میدان وجود ندارد. در دوایر ترافیکی پارک در مسیر گردشی وجود داشت که با تقابل مسیر گردشی باعث ایجاد موقعیت‌های خطرناک می‌شد.
محل عبور عابر پیاده تنها در پایه‌های میدان میباشد و به‌طورمعمول از مسیر گردشی جداشده و به‌اندازه یک وسیله نقلیه با آن فاصله دارد.
2-3- انواع میدان‌ها
میدان‌ها در کشورهای مختلف دارای طبقه‌بندی‌های گوناگونی می‌باشند ولی در مبحث طراحی اکثراً دارای اشتراک هستند. در این پژوهش به طبقه‌بندی میدان‌ها در آیین‌نامه کشورهای امریکا، انگلستان و همچنین ایران اشاره خواهد شد.
2-3-1- آیین‌نامه امریکا
میدان‌های با توجه به‌اندازه، تعداد خطوط و خصوصیات عملکردی به 3 نوع طبقه‌بندی می‌شوند: میدان‌های کوچک، میدان‌های یک‌خطه و میدان‌های چند خطه.[1, 4]
میدان‌ها در نواحی شهری با توجه به‌وسیله نقلیه طرح کوچک‌تر و محدودیت‌های حق تقدم ممکن است نیاز به قطر دایره محاطی کوچک‌تری داشته باشند. آنها همچنین ممکن است شامل ویژگی‌های گسترده‌تری در مورد عابران پیاده و دوچرخه‌سواران داشته باشند. میدان‌ها در نواحی برون‌شهری عموماً دارای سرعت‌های بالا در ورودی‌ها می‌باشند، بنابراین ممکن است نیاز به توجهات ویژه‌ای در مورد فاصله دید، امتداد مسیرها و جزئیات مقاطع عرضی داشته باشند. میدان‌های حومه شهری ممکن است ترکیبی از ویژگی‌های محیط‌های شهری و برون‌شهری داشته باشند. در جدول 2-3 خلاصه‌ای از خصوصیات
