معینی را در طول یک دوره بررسی نمود. شاخص را می‌توان به عنوان یک توصیف آماری معرفی کرد که خلاصه‌ای از تغییرات نسبی را در گروه‌های اصلی متغیرها ارائه می‌دهد. شاخص قیمت به عنوان یک کمیت عددی، تغییرات قیمت سهام موجود در بازار مالی را اندازه‌گیری و تحولات را منعکس می‌کند. شاخص یک نماینده از کمیتهای همگن متعدد است که اندازه و جهت نوسانات را براساس یک عدد پایه و در یک زمان معین نشان می‌دهد.
بررسی روند پارامتری برای یک متغیر، به راحتی و با در نظر گرفتن مقدار پارامتر در طول زمان امکانپذیر است، اما زمانی که گروهی از متغیرها مورد بررسی قرار گیرند، نماگری مورد نیاز است که نشاندهنده سطح عمومی پارامتر برای گروه مورد نظر باشد. به عنوان مثال؛ بررسی تغییرات قیمت سهام یک شرکت مشخص به راحتی و با در نظر گرفتن روند قیمت سهام مزبور صورت می‌گیرد، بررسی روند سطح عمومی قیمت سهام کلیۀ شرکت‌ها در بورس به وسیله شاخص کل قیمت انجام می‌شود. بنابراین؛ می‌توان شاخص را نماگری دانست که بیانگر روند عمومی پارامتر مورد نظر در میان گروهی از متغیرهای مورد بررسی است که تغییرات آن در مقایسه با تاریخ مبدأ، عدد مبنا است. عدد مبنا به طور معمول 100 در نظر گرفته می‌شود و در این صورت از تقسیم میزان شاخص در هر زمان بر عدد مزبور می‌توان مقدار رشد پارامتر را در میان گروهی از متغیرهای مورد بررسی ا به دست آورد. به عنوان مثال، در صورتی که شاخص کل قیمت بورس تهران در تاریخ 30/2/1382، 11517 باشد، مشخص است که سطح عمومی قیمت شرکت‌های بورس نسبت به فروردین 1369 که تاریخ مبدأ شاخص کل قیمت است، 17/115 برابر شده است، بدین ترتیب مشخص است که اجزای بنیادین هر شاخص را عوامل زیر را تشکیل میدهند:
گروه متغیرهای مورد بررسی مزبور؛
پارامتر مورد نظر ( به طور معمول قیمت ) ؛
تاریخ مبدأ؛
عدد مبنا؛
البته باید توجه داشت که شاخص‌ها با فرمول‌های متفاوتی محاسبه می‌شوند که در طول زمان روشهای محاسباتی آنها نیز دستخوش اصطلاحاتی شده است. بنابراین می‌توان کارایی شاخص‌های متفاوت را به چالش طلبید و دقت آنها را مورد بررسی قرار داد.
2-3-2 کاربردهای شاخص
کاربرد اساسی شاخص‌ها محاسبه عایدی کل یا عایدی بخش‌هایی از بازار سرمایه در طی یک دوره معین است، تا بتوان از آن به عنوان استانداری جهت ارزیابی عملکرد مدیران سرمایه‌گذاری استفاده نمود. امروزه از عمده کاربردهای شاخص می‌توان به استفاده از آنها برای ایجاد پرتفوی‌های شخصی نام برد. به بیان دیگر از آنجایی که، برای اکثر سرمایه‌گذاران تا حدودی غیر ممکن است که به طور مداوم بهتر از بازار یا در حد بازار عمل نمایند، ایده توسعه و ایجاد صندوق‌های سرمایه‌گذاری شکل گرفت که هدف از تأسیس آنها اندازه‌گیری عملکرد شاخص‌های مشخصی از بازار در طول زمان می‌باشد. کاربرد دیگر شاخص استفاده از آنها برای شناسایی عوامل حرکتی قیمت‌های سهام توسط تحلیل‌گران و متخصصین مالی است که، به بررسی رابطه شاخص‌ها در بخش‌ها، صنایع، کشورها و انواع طبقات دارایی پرداختهاند. از دیگر کاربردهای بسیار رایج این روش‌ها می‌توان به تکنیک‌های مورد استفاده توسط تحلیل‌گران فنی و حرف‌های اشاره نمود که با بررسی روشهای حرکتی شاخص‌ها به پیشبینی تغییرات قیمت سهام پرداختهاند و در نهایت طبق نظریه نوین پرتفوی، ریسک غیر قابل اجتناب42 مرتبط با یک دارایی ریسکدار، ریسک سیستماتیک آن می‌باشد و از آنجایی که، اندازه‌گیری ریسک سیستماتیک مرتبط ساختن نرخ بازده داراییها یا پرتفوی به شاخص‌های مناسب بازار است که می‌توان استنباط نمود که اندازه‌گیری شاخص‌ها و بکارگیری وجود شاخص‌های مناسب و برخوردار از کارایی لازم و متناسب با اهداف موردنظرضروری به نظر میرسد می‌باشد (ریلی و برو43 2004). كاربرد شاخص نشاندهنده سطح عمومی قیمت یا بازدهی کل در میان تمام یا گروهی از شرکت‌های پذیرفته شده در بورس است. به بیان دیگر، شاخص شرایط عمومی شرکت‌های مورد بررسی را نشان می‌دهد و معیاری برای سنجش وضعیت کلی اوراق بهادار یا وضعیت بخش یا صنعت خاصی در بازار بورس و اوراق بهادار است. برای مثال، شاخص کل قیمت نشان می‌دهد که سطح عمومی قیمت سهام شرکت‌های بورس در چه وضعیتی قرار دارد. این نکته نیز حائز اهمیت است که، شاخص سطح عمومی قیمت‌ها یا بازدهی را نشان می‌دهد و کاهش یا افزایش آن لزوماً بیانگر صعود یا نزول تمامی شرکت‌ها نیست و چه بسا بخشی از شرکت‌ها با افزایش قیمت سهام همراه باشند اما نزول قیمت سهام تعداد بیشتری از شرکت‌ها یا شرکت‌هایی با حجم بیشتر سهام، سطح عمومی قیمت‌ها و در نتیجه میزان شاخص را کاهش داده است.
از جنبه دیگر، هر چند پرتفویها متشکل از سهام مختلفی هستند، سرمایه‌گذاران خواهان اطلاع از وضعیت کلی بازار میباشند. علت اصلی چنین پرسشی آن است که محاسبه عملکرد تکتک اوراق بهادار موجود در پرتفوی هر سهامدار کاری سخت و پرهزینه است. از همین رو بر طبق منطق عقلایی تجربی فرض بر آن است که، اکثر اوراق بهادار هم راستا با کل بازار حرکت می‌کنند. اگر ارزش کل بازار افزایش یافته است. در همین راستا و به منظور ارائه گزارشی کلی در خصوص عملکرد بازارها، بعضی از مؤسسات و نهادهای مالی اقدام به طراحی و انتشار شاخص‌هایی برای بازارهای اوراق بهادار نموده‌اند.
بطور خلاصه کاربردهای شاخص عبارتند از:
* اعداد شاخص بیان اطلاعات عمومی و کلی در مورد ساختار بازار است. در واقع شاخص مانند یک دماسنج وضعیت کلی اقتصاد و بازار را نشان می‌دهد. معمولاً از کاهش شاخص به معنای رکود اقتصادی و پیش از آن به مفهوم رونق اقتصادی تعبیر می‌شود.
* شاخص ابزاری است برای مقایسه تغییرات یک پدیده در دو زمان متفاوت.
* از بررسی اعداد شاخص می‌توان تغییرات احتمالی قیمت‌ها را در آینده دنبال کرد.
* شاخص ابزاری است برای مقایسه تغییرات گروهی، چند پدیده با یکدیگر است. با استفاده از شاخص قیمت می‌توان صنایع مختلف را با یکدیگر مقایسه کرد.
2-3-3 طبقه‌بندی شاخص‌های بورس
شاخص‌های طراحی شده توسط بورس‌های معتبر جهان را می‌توان با شیوه‌های متفاوتی طبقه‌بندی کرد و مورد بررسی قرار داد. شاید بتوان عمدهای تفکیک میان شاخص‌ها را مربوط به دامنه‌ی شمولشان و نیز پارامتر مورد بررسی آنها دانست، که هر دو در ذیل به تفصیل بیان می‌شوند:
2-3-3-1 دامنه‌ی شمول شاخص
همانگونه که بیشتر اشاره شد از اجزای بنیادین هر شاخص، گروه متغیرهای مورد بررسی آن است که، دامنۀ شمول آن شاخص را تشکیل می‌دهد. شاخص‌ها بر حسب اهداف خود، نماگری قیمت سهام گروهی از شرکت‌ها را عهدهدار هستند و به همین ترتیب قابل تفکیک‌اند. شاخص‌های بخشی44، شاخص شرکت‌های منتخب، شاخص‌های مرکب45 و دیگر شاخص‌ها هر یک روند عمومی قیمت سهام گروه خاصی از شرکت‌ها را نشان می دهند.
الف) شاخص‌های بخشی: بورس اوراق بهادار هر یک براساس طبقه‌بندی صنایع مورد نظر خود، اقدام به محاسبه شاخص قیمت و در مواردی شاخص بازدۀ کل46 برای هر صنعت یا بخش می‌کنند. شیوۀ محاسبه این شاخص‌ها همانند شاخص‌های کل است که در ادامه توضیح داده شده است. چگونگی انتخاب شرکت‌ها برای محاسبۀ شاخص‌های بخشی نیز با شیوه‌های متفاوتی صورت می‌گیرد به عنوان مثال؛ بورس نیویورک 100 شرکت بزرگ
