آن پرداختیم. در ادامه به مفاهیم داده، اطلاعات و دانش و هم‌چنین رابطه بین آن‌ها اشاره نمودیم. طبقه‌بندی انواع دانش از دیگر موارد بحث شده در این فصل می‌باشد. پس از بررسی جامع مدیریت دانش، مفاهیم مدیریت زنجیره تأمین و زنجیره خدمات مورد بحث و بررسی قرار گرفت، علاوه بر موارد مذکور مفاهیم تجارت الکترونیکی، تجارت الکترونیکی و دولت الکترونیکی را تعریف نمودیم. در ادامه به بیان ضرورت‌های مدیریت دانش در بخش خدمات دولتی و به خصوص خدمات دولت الکترونیکی پرداخته شد، اصول مدیریت دانش، عوامل موفقیت مدیریت دانش، موانع مدیریت دانش و اهداف مدیریت دانش از دیگر مباحث مطرح شده در این فصل می‌باشد. در راستای تکمیل پژوهش‌های پیشین چرخه‌های مدیریت دانش ویگ، مه‌یر و زاک، مک‌الوری، بیکوویتز و ویلیامز و دالکر مورد بررسی قرار گرفتند در همین راستا 30 مدل از مدل‌های مدیریت دانش مطرح گردید، در ادامه به بیان فناوری‌های مدیریت دانش پرداخته شد و در پایان فصل مفاهیم بهره‌وری، عوامل مؤثر بر آن، ساختار اساسی مربوط به بهره‌وری، روش‌های اصلی بهبود بهره‌وری و عناصر اصلی برنامه‌های بهبود بهره‌وری مورد تحلیل قرار گرفتند.
فصل سوم
روش پژوهش
فصل سوم: روش تحقیق
3-1- مقدمه
استفاده از روش‌های علمی مناسب برای دستیابی به نتایج درست و قابل‌اطمینان در پژوهش‌ها، امری ضروری محسوب می‌گردد و بدون وجود یک روش تحقیق مناسب، نتایج و تحلیل‌های مربوطه معتبر و قابل‌تعمیم نخواهند بود. ازاین‌رو روش تحقیق ازجمله معیارهای رایج جهت ارزیابی تحقیقات علمی تلقی می‌گردد.
3-2- انتخاب پارادایم تحقیق
هر معرفت علمی بر اساس هستی‌شناسی و معرفت‌شناسی علم از روش‌شناسی خاصی برخوردار است. روش‌شناسی در معرفت علمی مسئولیت روایی و پایائی معرفت را به عهده دارد. در روش‌شناسی تحقیق اصول کلی، تمرینات، مراحل و قوانینی وجود دارند که متکی بر آن‌ها معرفت علمی تولید می‌شود. از نظر اندیشمندان، روش‌شناسی مدلی است که در آن اصول نظری و چارچوبی که یک تحقیق علمی چگونه باید در یک بستر پارادایمی خاصی انجام شود ارائه می‌گردد (لاتر 1992، هاردینگ 1987، کوک و فونو 1990) بنابراین نباید روش‌شناسی را با روشی که صرفاً به تکنیک‌ها و ابزارهای جمع‌آوری مربوط است، معادل گرفت. مرور ادبیات با بیان دیدگاه‌های غالب علمی به‌عنوان پارادایم شناختی آغاز می‌گردد به همین علت در پژوهش جاری جهت آشنایی چالش‌ها و فرصت‌های این حوزه از علم به مرور ادبیات محققان و اندیشمندان این حوزه از فناوری پرداخته‌ایم. روش‌های تحقیق راهبر مواجهه‌ي روشمند پژوهشگران با کیفیت‌ها و کمیت‌ها و رویدادهای پیرامونی و تبدیل مشکل به مسئله و سپس ارائه راهکار است. در تحقیق‌های علمی این فرایند یک مسیر حرکت از نظریه‌ي کلان به نظریه‌ي واسطه و نظریات خرد و تجویزی می‌تواند باشد و یا بر مبنای فرضیه‌سازی استوار شود و یا حرکتی اکتشافی و داده بنیاد تلقی گردد. باید توجه کنیم در پژوهش جاری محقق پس از بررسی ادبیات مروری و آشنایی با نظریه‌های مختلف در حوزه پژوهشی با استفاده از مدل تحقیقی گراندد تئوری به تدوین نظریه و ارائه مدل در این حوزه از علم می‌پردازد. آنچه در پارادایم به عنوان حد واسط فلسفه و علم دنبال می‌شود اولاً معرفتی و آن هم معرفت علمی است. به لحاظ فلسفی محققان دنبال این ادعا هستند که چه چیزی علم است (هستی‌شناسی)، چگونه ما آن را می‌شناسیم (معرفت‌شناسی)، چه ارزش‌هایی به آن وارد می‌شود (ارزش‌شناسی)، چگونه درباره آن می‌نویسیم (معانی بیان) و فرایندی که برای آن به کار می‌گیریم، چیست (روش‌شناسی). محقق سعی نموده تمامی موارد مذکور را با حفظ اعتدال در روند پژوهش به کار گیرد. [60] [61]
جدول (3-1) مؤلفه‌های پژوهش در تحقیقات کمی و کیفی
ردیف
عناصر
کمی
کیفی
1
نقش محقق
جدا و ناظر در میدان تحقیق، استفاده از ابزار جمع‌آوری اطلاعات
غوطه‌ور در میدان تحقیق، جزئی از تحقیق، ابزار جمع‌آوری اطلاعات
2
رابطه بین محقق و مورد مطالعه
دور
نزدیک
3
موضع محقق در قبال مورد مطالعه
بیگانه
همدلی و آشنایی
4
رابطه بین نظریه و تحقیق
تائید یا ابطال
ظهور یابنده
5
راهبرد تحقیق
ساختارمند
غیرساختارمند
6
دامنه یافته‌ها
عام گرائی
تفریدی
7
تصویر واقعیت اجتماعی
ایستا و خارجی نسبت به کنشگر
فرایندی و ساخته دست کنشگر
8
ماهیت داده‌ها
سطحی و ساخت یافته با روایی بالا
پرمایه و عمیق
9
هدف تحلیل داده‌ها
آزمون نظریه
نظریه‌سازی
10
طرح تحقیق
قبل از جمع‌آوری اطلاعات طراحی می‌شود
با انجام تحقیق ظهور می‌یابد
11
اهداف
کنترل و پیش‌بینی
فهم، توصیف و کشف
12
پارادایم
اثباتی
تفسیری، انتقادی
13
تمرکز
کمیت (چه مقدار)
کیفیت، ماهیت
14
نمونه
وسیع-تصادفی-نمایانگر
محدود، هدفمند و انتخابی
15
جمع‌آوری داده
مقیاس‌ها، آزمون‌ها. پیمایش
مصاحبه، مشاهده و گزارش‌های میدانی
16
تحلیل داده
منظم – آماری
مقولات و مفاهیم
3-3- انتخاب روش تحقیق
به اعتقاد بازرگان، سرمد و حجازی (1383) اتخاذ راهبرد تحقیق مبتنی بر پارادایم انتخاب شده توسط محقق است. در حقیقت، روش تحقیق راهبردی است که در برگیرنده پیش فرض‌های فلسفی طرح تحقیق و نیز چگونگی جمع‌آوری داده‌ها است. بر مبنای پارادایم تفسیرگرایی، انواع مختلفی از راهبردهای تحقیق ارائه‌شده است که اغلب به دلیل تفاوت در شیوه جمع‌آوری و تحلیل داده‌ها با یکدیگر تفاوت‌هایی دارند. یکی از انواع مختلف راهبردهای کیفی تحقیق، روش گراندد تئوری است که به واسطه برخی ویژگی‌های خاص آن در این تحقیق مورد استفاده قرار می‌گیرد. در ادامه با اتکا به این ویژگی‌ها به دلایل انتخاب راهبرد مذکور اشاره می‌شود. از دید برخی محققان توسعه چارچوبی نظری برای مدیریت دانش نیازمند رویکردی یکپارچه و مبتنی بر تکنیک‌های استقرائی است. در این میان گراندد تئوری با بررسی عمیق درون و بیرون سازمان، روشی استقرائی را برای خلق نظریه‌های یکپارچه ارائه می‌دهد. با تعمق در دنیای روزمره مدیران دانشی و ارزیابی تفکرات، احساسات و رفتارهایی که آنان هنگام حل مسائل از خود بروز می‌دهند، می‌توان در قبال ابعاد اجتماعی مدیریت دانش به بینشی مناسب دست یافت. در این خصوص پیرز-دیاز139 (2003) بحث می‌کند که برای فهم یک پدیده باید به مشاهده مستقیم رفتارها، ارزش‌ها و معیارهای افراد پرداخت و با استفاده از مصاحبه سعی در ثبت و تعریف دیدگاه‌های عمیق افراد نسبت به پدیده‌ي مورد نظر داشت (به نقل از دل پیلار پونرتا فرانکوز1402008 و برگرفته از رحیم فوکردی، 1390). این در حالی است که تأکید بر فرایندهای پایه‌ای اجتماعی و کسب بینش عمیق نسبت به این پدیده‌ها یکی از عمده‌ترین نقاط قوت روش گراندد تئوری به‌حساب می‌آید. به اعتقاد بازرگان (1387)، “وقتی برای تبیین فرایندی نیازمند نظریه باشیم، تحقق این امر مستلزم استفاده از راهبردی است که متضمن ساخت نظریه باشد. تحت این شرایط استفاده از روش گراندد تئوری توسط محققین پیشنهاد شده است. به‌ویژه زمانی که نظریه‌های موجود به‌خوبی قادر به تبیین چنین فرایندی نباشند، به کمک گراندد تئوری می‌توان درباره وقوع این فرایند یا مشکل یا افراد مورد مشاهده نظریه‌ای را صورت‌بندی کرد”.141 ازآنجاکه مرور تحقیقات پیشین حکایت از ضعف نظریه‌های موجود در تبیین مدل مدیریت دانش زنجیره تأمین خدمات در حوزه تجارت الکترونیکی دارد، روش گراندد تئوری توجیه‌پذیر به نظر می‌رسد.
3-4- مفروضات تحقیق
در پژوهش‌های حاضر فرض کلیدی روش‌شناسی گراندد تئوری در مورد ماهیت واقعیت مبنای طرح تحقیق حاضر قرار می‌گیرد. هم چون پژوهش‌های کیفی دیگر، در این پژوهش فرض می‌شود که واقعیت چیزی نیست جز محصول ادراک مشارکت‌کنندگان در مطالعه. بنابراین این تحقیق واقعیت را واحد قلمداد نمی‌کند و خود را ملزم به پیروی از این موضوع می‌داند که برای پدیده‌ای واحد به تعداد مشارکت‌کنندگان در تحقیق واقعیت وجود دارد. فرض چندگانه بودن واقعیت محقق را در شناسایی چگونگی درک و نگرش افراد از واقعیت موردمطالعه یاری می‌کند. درنتیجه این فرض ادراکات، دیدگاه‌ها، جهت‌گیری‌ها و مفروضات محقق را در قبال صحت / سقم یک موضوع به چالش می‌کشد. البته این موضوع بدان معنی نیست که محقق باید به تجربیات یا اعتقادات خود شک کن. بلکه بدان معنی است که محقق باید با پدیده به شیوه‌ای برخورد کند که از واقعیت مورد نظر مشارکت‌کنندگان در تحقیق صیانت شود. واقعیت از دید یک شرکت‌کننده بینش تنها و تنها همان مشارکت‌کننده را در مورد پدیده مورد مطالعه ارائه می‌دهد. با این وجود این دیدگاه‌های منحصربه‌فرد و کاملاً شخصی از جهان اغلب دارای وجوه مشترک و هم‌پوشانی‌هایی هستند که درنهایت امکان شکل‌گیری یک نظریه را فراهم می‌سازند (جئوفری142، 2006).143 در این پژوهش دیدگاه‌های فردی مشارکت‌کنندگان در پژوهش منجر به پایه‌ریزی مبنایی برای فهم و ارائه مدل مفهومی مدیریت دانش زنجیره تأمین خدمات در حوزه تجارت الکترونیکی G2C می‌شود.
3-5- شرحی بر مرور ادبیات تحقیق
با بیان مجدد این نکته که “مرور ادبیات با بیان دیدگاه‌های غالب علمی به عنوان پارادایم شناختی آغاز می‌گردد”، در پژوهش جاری جهت آشنایی با چالش‌ها و فرصت‌های این حوزه از علم به مرور ادبیات محققان و اندیشمندان این حوزه از فناوری پرداخته‌ایم. ادبیات مروری پژوهش جاری به چند بخش تقسیم می‌گردد که در ذیل به تشریح هریک از بخش‌ها می‌پردازیم:
مرور ادبیات مدل‌ها، چرخه‌ها و ابزارهای مدیریت دانش: در این بخش 27 مدل از پرکاربردترین و معروف‌ترین مدل‌های مدیریت دانش مورد بررسی قرار گرفت. در این بخش مزایا، معایب، ساختار و رویه‌های هر مدل به طور کامل تشریح گردیدند، هم‌چنین به بررسی چرخه‌ها و ابزارهای مدیریت دانش پرداخته شد.
مرور ادبیات مدیریت دانش زنجیره تأمین: در این بخش 57 نظریه در خصوص مدیریت دانش زنجیره تأمین مورد بررسی قرار گرفت که تنها 30 نظریه از 57 نظریه در این پژوهش مورد استفاده قرار گرفت.
مرور ادبیات مدیریت دانش در سازمان ثبت احوال به عنوان یکی از ارکان ارائه کننده خدمات دولت الکترونیکی: در این بخش به بررسی مقالات و پایان‌نامه‌های مرتبط با حوزه پژوهش در سازمان ثبت احوال پرداخته و نقاط قوت و ضعف آن‌ها را مورد بررسی قرار داده‌ایم.
3-6- شرحی بر گراندد تئوری (نظریه برخاسته از داده‌ها)
گراندد تئوری روش‌شناسی نسبتاً جدید است که نخستین بار در سال 1967 توسط گلاسر و اشتراوس در کتاب کشف گراندد تئوری ارائه شد. اشتراوس و کوربین (1998) راهبرد گراندد تئوری را چنین تعریف می‌کنند (به نقال از ایگان144 2002 و برگرفته از رساله دکتری رحیم فوکردی، 1390):
” نظریه برخاسته از داده‌ها عبارت است از آنچه به صورت استقرائی از مطالعه یک پدیده حاصل می‌شود و نمایانگر آن پدیده است. بدین معنی که طی آن از نظریه کشف می‌شود، صورت‌بندی می‌شود و صحت‌وسقم آن از طریق جمع‌آوری نظام‌یافته و تحلیل داده‌های مربوط به آن پدیده مورد بررسی قرار می‌گیرد. بنابراین در این راهبرد جمع‌آوری و تجزیه و تحلیل داده‌ها و صورت‌بندی نظریه در یک رابطه متقابل و دوسویه با یکدیگر قرار دارند.”
هدف نهایی گراندد تئوری ارائه تبیین‌های جامع نظری در مورد پدیده‌ای خاص است. به طور کلی این راهبرد داده‌های حاصل از منابع اطلاعاتی را به مجموعه‌ای از کدها، کدهای مشترک را به مقوله‌ها و آنگاه مقوله‌ها را به نظریه تبدیل می‌کند. بر این اساس اشتراوس و کوربین (1998) نظریه حاصل از چنین فرایندی را محصول رویکردی استقرائی می‌دانند که از مطالعه یک پدید حاصل شده است. در واقع در گراندد تئوری به جای آنکه پژوهشگر از همان ابتدای تحقیق با در اختیار داشتن یک نظریه به دنبال تائید آن باشد، این اجازه را می‌دهد تا نظریه حاکم بر رفتار پدیده‌ي مورد بررسی در حین گردآوری و تحلیل داده‌ها خود از درون داده‌ها نمایان گردد (اشتراوس و کوربین 1998). راهبرد گراندد تئوری علاوه بر این که با روش‌های مرسوم فرضی – قیاسی اثبات گرایانه متفاوت است، از برخی جهات با
