منبع پایان نامه با موضوع فارسی باستان، فارسی میانه، هند و اروپایی، فعل مضارع

سي نو: دادن: “نهادن، قرار دادن، آفريدن”.
[YHBWN-t] d¦d: “داد”. فعل ماضي سوم شخص مفرد. 2، 132، 14
[d’t HWE-m] d¦d h§m: “دادم”. فعل ماضي اول شخص مفرد. 2
[YHBWN-yt] dah§d: “دهد، بدهد”. فعل مضارع اخباري سوم شخص مفرد. 43
[d’t’l] d¦d¦r: آفریننده، دادار
صفت فاعلی: d¦d- (ماده‏ی ماضی) + -¦r (پسوند صفت فاعلی‏ساز)
اوستایی: d¦tar-: “دادار، آفریننده” (بارتولومه، 1904: 727). فارسی نو: دادار: “آفریننده”. در مورد ریشه‏ی این واژه نک. d¦dan.

[10] dah: ده
عدد
سنسكريت: dasa- (هرن، 1974: 131). اوستایی: dah- (بارتولومه، 1904: 701). فارسي ميانه: dÿ‡a- (بويس، 1977: 34). فارسي نو: ده. 30
[dhøn] dahiøn: آفرينش
اسم مصدر: dah- (ماده‌ي مضارع از مصدر d¦dan) + -iøn (پسوند اسم مصدرساز)
پهلوي اشكاني ترفاني: dahiøn (رضايي باغ‌بيدي، 1385: 182). پازند: dahiøn (نيبرگ، 1974: 56). فارسي نو: دهش، در مورد ريشه‌ي اين واژه نك. d¦dan. 37

[d’m] d¦m: آفريده، مخلوق
اسم
اوستایی: d¦mi-,d¦man-: “آفريده” (بارتولومه، 1904: 734، 736). فارسي ميانه ترفاني و پهلوي اشکاني ترفاني: d¦m (بويس، 1977: 33). پهلوي: d¦m- (هرن، 1974: 117). پازند: d¿m (نيبرگ، 1974: 57). فارسي نو: دام: آفريده. در مورد ريشه‌ي اين واژه نك. d¦dan. 37

[d’øtn’ YHSNN-tn’] d¦øtan: داشتن
مصدر. ماده‏ی ماضی: d¦øt- و ماده مضارع: d¦r-.
ایرانی باستان: ریشه‏ی: dar-: “نگهداشتن” مشتق است از هند و اروپایی: ریشه‏ی *dher- در کنار *dherÆ: “نگه داشتن، محکم نگه داشتن، حفظ کردن” (پوکرنی، 1959: 252). سنسکریت: ریشه‏ی dhñ-: “نگه داشتن، حفظ کردن” (ویتنی، 1945: 84؛ مایرهوفر، 1992: 100). فارسی باستان: ریشه‏ی: dar-: “نگه داشتن” (کنت، 1953: 189). اوستایی: ریشه‏ی dar-: “نگه داشتن، محکم گرفتن” (بارتولومه، 1904: 690). فارسي ميانه کتیبه‏ای: d¦øtan- (مصدر): “داشتن” ماده‏ی ماضی: d¦øt- (ژینیو، 1972: 37). فارسی میانه مانوی: d¦r-: “نگه داشتن” (هنینگ، 1977: 193؛ بویس، 1977: 33). پهلوی اشکانی: d¦r-: “نگه داشتن”، ماده‏ی ماضی: dird- (گیلن، 1966: 74؛ بویس، 1977: 33). پازند: d¦r-, d¦øtan (نيبرگ، 1974: 60). فارسي نو: داشتن. 1
[YHSNN-d] d¦r§nd: “دارند”. فعل مضارع اخباری سوم شخص جمع. 1

[dyn’] d§n: دين؛ گاه‌نما: نام بيست و چهارمين روز ماه
اسم
اوستایی: da§n¦- (بارتولومه، 1904: 662). فارسي ميانه ترفاني و پهلوي اشکاني ترفاني: d§n (بويس، 1977: 38). فارسي ميانه كتيبه‌اي و پهلوي اشکاني كتيبه‌اي: d§n (ژينيو، 1972: 22، 51). پازند: dīn (نيبرگ، 1974: 62). فارسي نو: دين. 25، 26، 29، 302

[øDYK] d§w: دیو
اسم
اوستایی: da§va- (بارتولومه، 1904: 667). فارسی باستان: daiva- (کنت، 1953: 188). پهلوی: d§v (هُرن، 1974: 133). فارسی میانه مانوی و پهلوی اشکانی: d§w (بويس، 1977: 39). 17، 352

[TWB] did: ديگر، بعلاوه، پس، دوباره
قيد
ایرانی باستان: *dvitīya-. فارسي باستان: duvitīya- (كنت، 1953: 192). اوستای متأخر: bitya- (بارتولومه، 1904: 964). پهلوي اشکاني: dudī←dwdy- (نيبرگ، 1974: 63، 64). فارسي ميانه مانوي: dudī (بويس، 1977: 36). فارسي ميانه كتيبه‌اي: did/twB/؛ پهلوي اشکاني كتيبه‌اي: bid/twB/ (ژينيو، 1972: 35، 65). پازند: didi-, dud, didو فارسي نو: به صورت ديگر، دُديگر (نيبرگ، 1974: 63). 46

[dytn’ HZYTWN-tn’] d¨dan: ديدن، نگريستن
مصدر. dīd- (ماده‌ي ماضي) + -an (پسوند مصدرساز). ماده‌ي ماضي: dīd- و ماده‌ي مضارع: w§n-. ماده‌ي ماضي و مضارع اين فعل از دو ريشه‌ي جداگانه هستند.
ایرانی باستان: ریشه‏ی: *day-/*di-: “ديدن” (بيلي، 1979: 164). هند و اروپایی: ریشه‏ی *dhī-: “ديدن” (پوکرنی، 1959: 243). سنسکریت: ریشه‏ی dhay-1: “انديشيدن” (مایرهوفر، 1986: 777). فارسی باستان: ريشه‌ي dī-1: “ديدن” (کنت، 1953: 191). اوستایی: ریشه‏ی dī-2: “ديدن” (بارتولومه، 1904: 724). فارسي ميانه ترفاني: dīd- (ماده‌ي ماضي) (بويس، 1977: 38)؛ پهلوي اشکاني ترفاني: dīd- (ماده‌ي ماضي)، dīdan (مصدر) (گيلن، 1966: 96). فارسي ميانه كتيبه‌اي: dīd- (ماده‌ي ماضي)؛ پهلوي اشکاني كتيبه‌اي: dīd (ماده‌ي ماضي) (ژينيو، 1972: 29). فارسي نو: ديدن، ديد. 11
[HZYTWN-t] dīd: “ديد، نگريست”. فعل ماضي سوم شخص مفرد. 11، 46

[dyt’l] dīd¦r: با واژه pad به معني پديدار
اسم
d¨d¦r: ديدار
اسم: dīd (ماده‌ي ماضي) + -¦r (پسوند)
فارسي نو. ديدار. نك. dīdan. 31

[dlwnd] druwand: بد، ناپاک، دروند، گناهکار
اسم
فارسی باستان: draujana- (کنت، 1953: 192). اوستایی: drÆgvant-,drvant (بارتولومه، 1904: 774، 783). فارسي ميانه: drwnd-. پهلوي اشکاني: dr©¹ (بويس، 1977: 35). پازند: darvand, daruand (نيبرگ، 1974: 67). 8

[dwøhw] duøox: دوزخ
اسم: duø (پیشوند: “بد”، “بی”) + ah- (ریشه: “بودن، هستن”)
اوستایی: dao¹ahuua- (بارتولومه، 1904: 675). فارسي ميانه ترفاني: duøox؛ پهلوي اشکاني ترفاني: d©¹ax (بويس، 1977: 37). فارسی میانه کتیبه‏ای: duøox (ژينيو، 1972: 22). پازند: d©¹ax (نيبرگ، 1974: 65). فارسي نو: d§zax: “دوزخ”. 10، 38

[dwhtl] duxtar: دختر
اسم
اوستایی: dugÆdar-/dußÛar-: “دختر” (بارتولومه، 1904: 748). فارسي ميانه: duxt- (هرن، 1974: 119). فارسي ميانه مانوي: duxt (بويس، 1977: 37). فارسي نو: duxt, duxtar (نيبرگ، 1974: 69). 30

[dwb’l-ytn’] dw¦r¨dan: دويدن، حركت كردن (اهريمني)
مصدر جعلی. dw¦r- (ماده‏ی مضارع) + -ist (جعلی‏ساز) + -an (پسوند مصدرساز). ماده‏ی ماضی (جعلی): dw¦rist- و ماده‏ی مضارع: dw¦r-.
ایرانی باستان: ریشه‏ی: *dvar-“دویدن” (بیلی، 1979: 454). هند و اروپایی: ریشه‏ی *dreu-: “دویدن” (پوکرنی، 1959: 205). سنسکریت: ریشه‏ی drav-: “دویدن” (مایرهوفر، 1992: 755). اوستایی: ریشه‏ی duuar-: “دویدن” (کلنز، 1995: 31). فارسي ميانه ترفاني: dw¦r- (ماده‏ی مضارع) (هنینگ، 1977: 193). پازند: du¦restan, dv¦restan.
[dwb’lst] dw¦rist: “تاخت، گریخت”. فعل ماضي سوم شخص مفرد. 38

e-§
[‘ywk] §k: يك
عدد. در اصل §v از §v-d¦t-, §v-b¦r, §vak
فارسي باستان: aiva- (كنت، 1953: 164). اوستایی: a§va- (بارتولومه، 1904: 22). پهلوي اشکاني: §w (بويس، 1977: 25). پهلوي: §v-, §vak-. پهلوي- پازند: yak (هرن، 1974: 252). پازند: § (نيبرگ، 1974: 7). 46

[ZNE] §n: این
ضمیر اشاره
سنسکریت: ena-. فارسی īn (نيبرگ، 1974: 71). فارسی میانه ترفانی: §n (بويس، 1977: 24). فارسی نو: īn (نيبرگ، 1974: 71). پازند: īn (هرن، 1974: 33). 39

[‘yl’nøtr’] Er¦n-øahr: ايرانشهر (سرزمين آرياها) اسم رسمي امپراطوري ساسانيان
اسم
فارسي ميانه كتيبه‌اي: §r¦nøahr؛ پهلوي اشکاني كتيبه‌اي: ary¦nøahr (ژينيو، 1972: 18، 47).
Er¦n: §r”آريايي، ايران”.
فارسي باستان: ariya- (كنت، 1950: 170). اوستايي: ariya-, airya- (بارتولومه، 1904: 198). فارسي ميانه مانوي: ary¦n-ø¦: “نام خاص” (بويس، 1977: 15). پهلوي اشكاني: ary¦n-، پازند: §r¿-، فارسي نو: ايران (نيبرگ، 1974: 71).
øahr: از ريشه‌ي xøay- (در مورد اين ريشه نك. p¦dixøay).
فارسی باستان: xøa‡a: “پادشاهي” (کنت، 1953: 181). اوستایی: xøaθra-: “پادشاهي، نيرو، پتانسيل” (بارتولومه، 1904: 542). فارسي ميانه ترفاني و پهلوي اشکاني ترفاني: øahr- (بويس، 1977: 84). پهلوي: øatr§st¦n, øatr (هرن، 1974: 177). فارسي ميانه كتيبه‌اي: øahr: “قلمرو”؛ پهلوي اشکاني كتيبه‌اي: øahr: “قلمرو” (ژينيو، 1972: 34، 53). پازند: øahar (نيبرگ، 1974: 183). فارسي نو: شهر. 13، 29

[‘ylø] §reø: آرش
اسم خاص
اوستايي: ÆrÆxøa- (بارتولومه، 1904: 349). پهلوي: §raø (يوستي، 1963: 89-88). 22

[‘dl-yc] §r-iz: آریایی نیز
§r: آریایی، ایرانی و iz: هم، نیز (از ادات متصل قیدی) (نيبرگ، 1378: 92).
اوستایی: airya- (بارتولومه، 1904: 198). فارسی باستان: ariya- (کنت، 1953: 170). فارسی میانه: ary¦n (بويس، 1977: 15). پازند: §r¿. فارسی نو: Īr¦n (نيبرگ، 1974: 71). 3

[‘ylyc] §riz/iz§r: ايرج
اسم خاص
پهلوي: Ērīz/Ø، از پادشاهان نامدار پيشدادي، نام ايرج در اوستا (يشت 13، بند 131) به صورت airy¦va آمده (يوستي، ص II، كريستنسن، نخستين انسان و نخستين شهريار، ج2، ص 150)، كه مركب است از دو جزء airya به معني “ايران” و ava (از ريشه‌ي av) به معني “ياري رساننده”، در مجموع يعني “ياري رساننده‌ي ايران” (نك. بارتولومه، ستون 199). [فردوسي و شاهنامه‌سرايي، 1390: 423]. 13، 15، 162
[‘ywb’l] §w-b¦r: يكبار
اسم مرکب
پازند: §b¦r (نيبرگ، 1974: 73).
§w: يك (عدد)
فارسي باستان: aiva- (كنت، 1953: 164). اوستايي: a§va- (بارتولومه، 1904: 22). فارسي ميانه و پهلوي اشکاني: §w (بويس، 1977: 25). فارسي ميانه كتيبه‌اي: §wb¦rī (ژينيو، 1972: 18). 30

f

[plmwtn’] framªdan: فرمودن، دستور دادن
مصدر. ماده‏ی ماضی: framªd- و ماده‏ی مضارع: fram¦y-.
فارسی باستان: ریشه‏ی: m¦-: “اندازه گرفتن” با پیشوند fr¦-: “فرمان دادن” (کنت، 1953: 201). اوستایی: ریشه‏ی m¦ (y)-: “اندازه گرفتن”. فارسي ميانه مانوی و پهلوي اشکاني: fram¦y-: “فرمان دادن، دستور دادن” (بارتولومه، 1904: 1097). ماده‏ی ماضی: fram¦d- (بويس، 1977: 39؛ هنینگ، 1977: 203). فارسي نو: دادن.
[plmwt] framªd: “فرمود، دستور داد”. فعل ماضي سوم شخص مفرد. 11

[plmwtk] framªdag: فرموده
اسم: framud- (فعل) + -ag (اسم‌ساز). 11

[pl’sy’k] Fr¦siy¦g: افراسياب
اسم خاص
از پيشوند fra- + ريشه اوستايي θrah-: “ترساندن”، معني تحت‌اللفظي اين واژه: “كسي كه ديگران را مي‌ترساند”، اوستايي: fra¥rasiian- (بارتولومه، 1904: 802، 986). پازند: Fr¦sy¦ (نيبرگ، 1974: 76). فارسي نو: افراسياب. 20، ‌22

[plwltyn] Frawardīn: فروردین، گاه نما: اولین ماه سال و نوزدهمین روز ماه
اسم
از صورت باستانی: *fravartin¦m (نيبرگ، 1974: 77)، fravarti- (همان، 1974: 77). اوستایی: fravaøin¦m- (بارتولومه، 1904: 995). در بیشتر بندها این واژه وجود دارد.

[pr’Ø] fr¦z: فراز، جلو
پيشوند فعلي، صفت، به صورت قيد هم گاهي به كار مي‌رود.
ایرانی باستان: *fr¦nk-. سنسکریت: pr¦¤c-pr¦c-. اوستایی: fraØa”قيد” (بارتولومه، 1904: 978). فارسي ميانه: fr¦z، پهلوي اشکاني: fr¦¹ (بويس، 1977: 38). پازند: fr¦z، فارسي نو: far¦z (نيبرگ، 1974: 74). 6

[prznd] frazand: فرزند
اسم
اوستایی: frazanti- (بارتولومه، 1904: 1004). فارسي ميانه و پهلوي اشكاني: frazend (بويس، 1977: 41). پهلوي: farzand- (هرن، 1974: 181). پازند: frazand-,farzand- و فارسي نو: farzand- (نيبرگ، 1974: 78). 44، 45، 46

[plytwn] Fr§d©n: فريدون
اسم خاص
اوستايي: θra§taona- (بارتولومه، 1904: 799). 12

g

[g’s] g¦h: گاه، زمان
اسم
فارسی باستان: g¦θu- (کنت، 1953: 183). اوستایی: g¦tu- (بارتولومه، 1904: 518). فارسي ميانه مانوي و پهلوي اشکاني: g¦h (بويس، 1977: 41). پهلوي: g¦s (هرن، 1974: 199). پازند و فارسي نو: g¦h (نيبرگ، 1974: 80). 47

[gn’k’mynwk] gan (n)¦g m§n©g: مينوي بد، مينوي زننده (لقبي براي اهريمن)
اسم مركب: gan- (ريشه: “زدن”) + -¦g (پسوند سازنده‌ي صفت فاعلي) + m§n©g (اسم)
نك. m§n©g و در مورد ريشه gan- نك. zad§d.
اوستايي: m§n©ī-, mainyu-, mainyava- (هرن، 1974: 227). 37

[KNgdc] gang-diz: گنگدز
اسم خاص. پهلوي: kang diz.
gang:
اوستایی: kangha- (بارتولومه، 1904: 437).
diz:
سنسکریت: dhī-: “ديوار” (كنت، 1953: 191)؛ diz: قلعه (بويس، 1977: 39). فارسی باستان: did¦- (کنت، 1953: 191). اوستایی: da§z- (بارتولومه، 1904: 673)؛ daeza- (هرن، 1974: 125). فارسي ميانه و پهلوي