حل اختلافات از طريق صلح‌آميز تصريح و تصديق شده بود.50 هيات ايراني به اين متن پيش‌نويس بيانيه اعتراض كرد و سرانجام متن اصلاح‌شده به صورت زير مورد توافق وزرا قرار گرفت كه تحت بند شماره بيست‌وشش در بيانية نهايي درج گرديد: «كنفرانس ضمن ابراز تاسف عميق نسبت به جنگ پنج‌ماهة عراق و ايران و خسارات جاني و مالي كه به هر دو ملت وارد شده است همچنين تهديدهايي كه از اين بابت متوجه جنبش عدم تعهد مي‌شود اصول جنبش كشورهاي غيرمتعهد را مورد تاكيد و تصريح مجدد قرار داده هيچ دولتي نبايد از راه توسل به زور اراضي ديگري را صاحب شود يا اشغال كند. اراضي كه از اين طريق تصرف مي‌شود بايد مسترد گردد. هيچ عمل تجاوزي نبايد عليه دولت ديگري صورت گيرد و تماميت ارضي و حاكميت كلية دولتها بايد مورد احترام قرار گيرد. هيچ دولتي نبايد در امور داخلي دول ديگر دخالت نمايد و كلية اختلافات و دعاوي كه ممكن است بين دول وجود داشته باشد بايد از طرق صلح‌آميز و به منظور برقراري روابط صلح‌آميز بين دول عضو حل‌وفصل شود. كنفرانس از وزراي خارجه كوبا، هند، زامبيا و رئيس دفتر سياسي سازمان آزاديبخش فلسطين مي‌خواهد كه كليه مساعي خود را جهت كمك به اجراي اصول مذكور به كار گيرند.»
هيات نمايندگي ايران نسبت به آخرين بند بيانيه اعتراض و اعلام كرد: «اولا، هيات نمايندگي دولت جمهوري اسلامي ايران كماكان بر پيشنهادهاي خود در مورد جنگ تحميلي پنج‌ماهة عراق تاكيد داشته و آنچه را كه به تصويب رسيده تنها جزء كوچكي از تصميماتي مي‌داند كه مي‌بايست براي دفع تجاوز اتخاذ شود و از جنبش مصرانه مي‌خواهد با بررسي كامل مساله و كسب اطلاعات كافي دربارة آن موضع قطعي در قبال تجاوز و محكوم‌كردن متجاوز و تعليق عضويت تجاوزكار اتخاذ و اعلام كند ثانيا رفع تجاوز و خروج بدون‌قيدوشرط قواي تجاوزگر بايد اساسي‌ترين و اولين شرط آغاز هر تلاشي براي خاتمة جنگ باشد ثالثا دولت جمهوري اسلامي ايران پيش از رفع تجاوز و خروج كامل ارتش تجاوزگر از سرزمينهاي اشغالي همچنان كه بارها اعلام كرده است تنها هياتهايي را خواهد پذيرفت كه از مواضع طرفين جنگ مطلع باشند و براي بررسي تجاوز به ايران سفر كنند51.«متعاقب اجلاس مزبور هياتهايي از طرف جنبش به تهران و بغداد سفر كردند و از آخرين مواضع جمهوري اسلامي ايران و عراق و از موارد نقض مقررات بين‌المللي اطلاع يافتند. در اجلاس ششم در هاوانا در سال 1979 بغداد به‌عنوان محل كنفرانس هفتم سران جنبش عدم تعهد تعيين شده بود. ايران و سوريه در روز پنجم سپتامبر 1981 رسماً خواستار تغيير محل كنفرانس هفتم سران از بغداد شدند. ايران تصريح كرد در صورت برگزاري اجلاس هفتم سران جنبش در بغداد، نه‌تنها در آن شركت نمي‌كند بلكه مصوبات آن را هم به رسميت نمي‌شناسد. اجلاس وزراي دفتر هماهنگي جنبش عدم تعهد در هاوانا در سي‌ويكم ماه مه تا پنجم ژوئن 1982 تشكيل شد و در روز هفدهم سپتامبر 1982 اجماع نظر اعضاي جنبش درباره تغيير محل كنفرانس هفتم سران از بغداد به دهلي نو اعلام شد. در اين اجلاس كميتة حسن نيت بعد از ملاقات با وزراي خارجه دو كشور درگير جنگ به اين نتيجه رسيد كه شرايط مناسب براي اجراي صلح و ابتكار جديد وجود ندارد. 52 اجلاس وزراي خارجه عضو دفتر هماهنگي در نيويورك در اكتبر 1982 تشكيل شد و در آن گزارش پيشرفت كار كميتة حسن نيت جنبش عدم تعهد متشكل از نمايندگان كوبا، اندونزي، زيمبابوه و رئيس دفتر سياسي ساف در مورد جنگ ايران و عراق تسليم سرپرست اجلاس گرديد. اين گزارش دربرگيرندة فعاليت كميتة حسن نيت و نتايج ملاقاتها با مقامات ايران و عراق از ژوئن تا اكتبر 1982 بود و در آن نتيجه‌گيري شده بود كه گرچه مواضع دو طرف هنوز فاصله زيادي از همديگر دارد اما تلاشها در جهت حل‌وفصل فوري بايد ادامه يابد. در بيانية پاياني اجلاس دفتر هماهنگي جنبش و در بند بيست‌ويكم به ايران ، عراق و ساير كشورها توصيه شده بود از اعمالي كه باعث بروز و گسترش جنگ مي‌شود خودداري كنند.53
با آغاز پيروزيهاي ايران در جبهه‌هاي جنگ، به‌ويژه پس از عمليات فتح‌المبين و آزادسازي خرمشهر در سوم خرداد 1363، بنا به درخواست عراق مبني‌براينكه اين كشور هر راي داوري را كه از طرف جنبش غيرمتعهدها يا شوراي امنيت صادر شود خواهد پذيرفت كميته منتخب جنبش عدم تعهد رايزنيهاي گسترده‌اي را براي توقف جنگ انجام داد كه به دليل ناديده‌گرفتن حقوق جمهوري اسلامي ايران ناكام ماند.54
اجلاس هفتم سران جنبش عدم تعهد در روزهاي هفتم الي دوازدهم مارس 1983 در دهلي نو برگزار شد. در كميته سياسي اين كنفرانس، جنگ ايران و عراق در محور اصلي مباحث قرار گرفت اما ازآنجاكه در خصوص چگونگي و علل بروز جنگ، نحوه برقراري صلح و متن اعلاميه نهايي توافق حاصل نشد. اينديرا گاندي نخست‌وزير هند و رئيس كنفرانس، طي سخناني نگراني عميق اعضاء جنبش و جامعه جهاني را از جنگ سي‌ماهة ايران و عراق و تلفات جاني و خسارات مالي متوجه دو ملت ايران و عراق، اظهار داشت. وي تصريح كرد ايران و عراق هر دو عضو جنبش عدم تعهد هستند كه يكي از اصولش اين است كه تمام اختلافات ميان كشورهاي عضو بايد از طرق صلح‌آميز حل شود. او خاطرنشان ساخت پايان مناقشة ايران و عراق موجب تحكيم وحدت و همبستگي جنبش خواهد شد و سپس از ايران و عراق خواست به جنگ خاتمه دهند و تاكيد كرد اين تمايل جهاني است كه جنگ فوراً متوقف شود و دو طرف به يك صلح عادلانه پايدار و شرافتمندانه از طريق مذاكره و به طرق مسالمت‌آميز دست يابند. در اين اجلاس جمهوري اسلامي ايران اعلام كرد كه صلح عادلانه، واقعي و شرافتمندانه زماني متحقق مي‌شود كه نيروهاي اشغالگر از تمامي نقاط تحت اشغال خارج شوند خسارات ناشي از تجاوز تاديه شود و متجاوز محكوم و مجازات گردد.55
پس از كنفرانس دهلي نو خانم گاندي نخست‌وزير هند و رئيس جنبش در مواقع مختلف پيامهايي را براي روساي دو كشور ايران و عراق ارسال نمود و فرستادگاني را به تهران و بغداد گسيل داشت و خواستار پايان جنگ شد. به‌ويژه با تشديد جنگ شهرها در سال 1984(1363) خانم گاندي از دو كشور خواست از حمله به مناطق مسكوني خودداري كنند و به جنگ پايان دهند.56 اجلاس بعدي وزراي خارجه جنبش در رواندا پايتخت آنگولا از چهارم تا هفتم سپتامبر 1985 برگزار شد. در اين اجلاس موضوع جنگ ايران و عراق كه در پيش‌نويس بيانية سياسي به‌طورمختصر توسط دولت آنگولا ميزبان اجلاس تهيه شده بود در آخرين ساعات پس از بحثهاي زياد در كميته سياسي به علت فقدان توافق در خصوص تهيه يك متن قابل‌قبول براي طرفين درگير جنگ از دستور كار جنبش حذف گرديد. در اجلاس دفتر هماهنگي غير متعهدها در دهلي نو (شانزدهم تا نوزدهم آوريل1986) نيز جنگ ايران و عراق بار ديگر مورد بحث و بررسي قرار گرفت. در آغاز رئيس كنفرانس طي نطقي از ايران و عراق خواست به جنگ خاتمه دهند و تصريح كرد تمايل جهاني اين است كه جنگ بايد يك‌باره متوقف گردد و دو طرف از طريق مذاكره و روشهاي صلح‌آميز به يك صلح آبرومندانه، عادلانه و پايدار دست يابند. سپس نمايندگان ايران و عراق با ايراد نطقهايي شرايط دولت خود را براي پايان‌دادن به جنگ بيان داشتند. علي‌اكبر ولايتي، وزير امورخارجه وقت ايران در اين اجلاس گفت: «پنج سال پس از تجاوز رژيم بعث عراق به قلمرو جمهوري اسلامي ايران، نهضت عدم تعهد هنوز نتوانسته است موضع صحيح و عادلانه‌اي در قبال اين تجاوز اتخاذ نمايد. براي مردم ايران عجيب نبود كه سازمان ملل متحد با نفوذي كه كشورهاي قدرتمند در آن دارند دست به موضع‌گيري يك‌طرفه و كاملا غيرمنطقي و غيرعادلانه بزند ولي در مورد نهضت عدم تعهد انتظارات به نحو ديگري بود57.«اجلاس هشتم سران جنبش عدم تعهد در حراره پايتخت زيمباوه از اول تا ششم سپتامبر 1986 (شهريور 1365 )همزمان با عمليات كربلاي 1 و كربلاي 3 نيروهاي ايران برگزار شد. در اين اجلاس آيت‌الله سيدعلي خامنه‌اي، رئيس‌جمهور وقت ايران در نطقي صريح به بررسي مواضع ايران در قبال مسائل جاري جهاني و نيز جنگ پرداخت و تاكيد كرد: «از جنبش البته توقع نيست كه مانند يك پيمان نظامي وارد معركه شود ليكن اين انتظار است كه شجاعانه و صادقانه از حق و از مظلوم و قرباني تجاوز و سلطه‌طلبي دفاع كند. صلح به‌طوركلي و به‌ويژه براي منطقة حساس ما يك انتخاب نيست يك ضرورت حياتي است. ما چاره‌اي جز اين نداريم كه با مجازات قطعي رژيم متجاوز، جنگ‌افروز و باج‌گير عراق، برقراري و استحكام چنين صلحي را در منطقه تضمين كنيم.» در بيانية پاياني اجلاس سران، بندهاي 146 تا 148 به جنگ ايران و عراق اختصاص يافته بود. در بند 146 روساي كشورها بر اصل عدم استفاده از زور در روابط بين‌المللي در رابطه با جنگ جمهوري اسلامي ايران و عراق تاکید كردند. در بند 147 از آغاز و ادامة خصومتها بين دو كشور كه هر دو از اعضاي مهم جنبش عدم تعهد هستند، ابراز نگراني عميق شد و در بند 148 سران كشورها يك بار ديگر از جمهوري اسلامي ايران و عراق خواستند تا خصومتهاي خود را به منظور اجتناب از خسارتهاي مالي و تلفات جاني خاتمه دهند. سران كشورهاي عدم تعهد يك بار ديگر خود را متعهد كردند كه براي خاتمة سريع اين درگيري وحشتناك كوشش كنند. ايران در واكنش به بيانية جنبش اعلام كرد كه در اين بيانيه به مسئوليت عراق در آغاز و ادامة جنگ اشاره نشده و به عنوان مسئول اين جنايت بزرگ بين‌المللي محكوم نگرديده است، دعوت به اتخاذ سياست مماشات با متجاوز در شأن جنبش عدم تعهد نيست، به نقض مقررات متعدد بين‌المللي از جانب عراق از جمله كاربرد مكرر سلاح شيميايي اشاره‌اي نشده است و بيانيه كميته سياسي به‌هيچ‌وجه بيانگر واقعيت جنگ نيست و بنابراين از نظر جمهوري اسلامي ايران قابل پذيرش نمي‌باشد.58
به دنبال اجلاس حراره جنبش عدم تعهد، همگام و در چارچوب حركت سازمان ملل متحد به اقداماتي در جهت خاتمة جنگ ايران و عراق دست زد. با تصويب قطعنامه 598 جنبش غيرمتعهدها حمايت خود را از قطعنامه اعلام و خواستار اجرا و پيگيري آن شد. در اواخر شهريور 1366 (1987) راجيو گاندي نخست‌وزير وقت هند در نامه‌اي به پارلمان كشورش خواستار خاتمه سريع جنگ از طريق مسالمت‌آميز شد. وي در اين نامه خاطرنشان كرد كشور متبوعش با رابرت موگابه رئيس جنبش عدم تعهد در تماس دائم است تا اين جنبش به تلاشهاي جديدي در زمينة پايان‌يافتن جنگ ايران و عراق دست بزند. وي تاكيد كرد: جنبش عدم تعهد جهت پايان‌دادن به اين جنگ تمامي گامهاي ضروري خود را برداشته است. به عقيده هند خاتمه‌يافتن سريع جنگ ايران و عراق مي‌تواند به تقويت جنبش عدم تعهد و نيز به سرعت‌بخشيدن به تلاشهاي اين جنبش در جهت پيشرفت اجتماعي و برقراري صلح در جهان كمك كند. در همين چارچوب رابرت موگابه نخست وزير زيمباوه و رئيس جنبش عدم تعهد در ديدار با علي‌محمد بشارتي قائم‌مقام وقت وزارت امورخارجه ايران در حراره، حضور نيروهاي نظامي خارجي را در خليج‌فارس به بهانه حفاظت از نفتكشها و مين‌روبي آبهاي منطقه محكوم كرد.59
اجلاس وزراي امورخارجه و سرپرستان هياتهاي نمايندگي جنبش غيرمتعهد كه در حاشيه اجلاس چهل‌ودوم مجمع عمومي سازمان ملل متحد در نيويورك از پنجم تا هفتم اكتبر1987 برگزار شد در بيانية نهايي خود با تاكيد بر «اصل عدم به‌كارگيري زور در روابط بين‌المللي» و اظهار نگراني عميق از آغاز و ادامه خصومتها بين ايران و عراق، يك بار ديگر از هر دو كشور درگير خواستند كه به منظور اجتناب از تلفات جاني و خسارات مالي بيشتر به مناقشات خود خاتمه دهند. همچنين خواستار به‌كارگيري هر تلاشي براي خاتمة سريع جنگ شدند. در بند شصت‌وپنجم بيانية وزيران و روساي هياتهاي نمايندگي از كوششهاي شوراي امنيت سازمان ملل متحد براي ارائه يك راه‌حل جامع، عادلانه و آبرومندانه و مورد قبول هر دو كشور ايران و عراق و نيز تصويب قطعنامه 598، تقدير به‌عمل آمده و از آن شورا خواسته شده بود كه كوششهاي خود را براي صلح دو چندان نمايد.60 از اين پس، جنبش عدم تعهد تمام هم خود را در چارچوب قطعنامه 598 و تلاشهاي شوراي امنيت معطوف كرد و بارها از طرفين خواست با پذيرش آن به جنگ پايان دهند. با پذيرش قطعنامة
