اقتصادی-اجتماعی و همکاری در شکل هنجارهای کنش متقابل و شبکههای مشارکت، امکان دستیابی به اهداف مشخص را فراهم میکند.
تحقیقات در این زمینه نشان داده که در سالهای اخیر تحولاتی در نهاد خانواده در رابطه با سرمایه اجتماعی رخ داده است. در درون خانواده سرمایه انسانی رشد یافته ولی به موازات این رشد، سرمایه اجتماعی رشد نیافته است. در این راستا پیامدهای مثبت سرمایه اجتماعی، مانند جامعهپذیری، رعایت نظم اجتماعی، فراهم کردن فرصتهای برابر؛ و پیامدهای منفی آن از جمله تبعیض علیه افراد قابل توجه است. بوردیو سرمایه اجتماعی را در شکل حمایت خانوادگی، منبع سرمایه فرهنگی میداند و منظورش از سرمایه اجتماعی، منافع و منابعی است که افراد به واسطة عضویت در شبکهها به دست میآورند. پاتنام اعتماد را بنیان سرمایه اجتماعی میداند که شرایط را برای عمل متقابل فراهم میکند. کلمن سرمایه اجتماعی را در اعتماد، اطلاعات، هنجارها و ضمانتهای موثر، روابط اقتدار و میزان تعهدات در گروه میبیند.
سرمایهی اجتماعی به عنوان یک پدیده جامعهشناختی در سطح فردی فراهم کنندهی کالای شخصی است که برای سود اقتصادی، یاریگر منافع شخصی مانند موفقیتهای تحصیلی استفاده میشود. در سطوح بالاتر، سرمایه اجتماعی همچون کالایی عمومی است که اعضای نهاد خانواده و یا تمامی اعضای جامعه میتوانند از آن بهرهبرداری کنند. مانند امنیت اجتماعی در جامعه که حاصل سرمایهی اجتماعی است. ( کلدی، 1384، صص 180-179)
13-2-2- اهمیت و جایگاه تلویزیون
تلويزيون يكى از رسانههاى قدرتمند ارتباط جمعى به شمار مىآيد . اين ابزار، به دليل ويژگيهاى منحصر به فرد خود قادر است پيامهاى تصويرى را به دورترين نقاط منتقل كند و تعداد بيشمارى از افراد را در سراسر دنيا مورد خطاب قرار دهد . تلويزيون به عنوان يك ابزار مهم ارتباطى مىتواند در هشيارسازى، سازماندهى، سياسىگرى و تكنيكدهى نقش مهمى داشته باشد . تأثير پيام اين ابزار قدرتمند بر افكار عمومى و عملكرد آن را، بويژه از نظر تربيتى و جامعهپذيرى نبايد از نظر دور داشت
قرن بیستم، قرن اختراع پدیده های شگفت انگیز بشری است. و بدون شک یکی از شگفت انگیزترین پدیده های این عصر نوظهور صنعت سینما و به دنبال آن تلویزیون است. پرده سینما به تصاویر جان بخشید و تلویزیون این تصاویر متحرک را به عمق اجتماع و کانون های خانوادگی انتقال داد. جاذبه و گیرایی تلویزیون آنچنان بود که جعبه اسرارآمیز و جادویی لقبش دادند و با گذشت زمان این جعبه جادویی همه مرزها را پشت سر نهاد و سراسر جهان را تسخیر کرد، به گونهای که امروز در اقصی نقاط عالم کمتر جایی را میتوان یافت که مردم از چشم دوختن به صفحه شیشهای تلویزیون لذت نبرند و ساعاتی از زندگی خود را با دیدن برنامههای آن سپری نکنند. نفوذ و جاذبه تلویزیون در دنیای کنونی امری بدیهی است، و نقش آن در آموزش، هدایت، جهتدهی و قالبسازی افکار عمومی جامعه انکارناپذیر است؛ به همین دلیل تلویزیون به عنوان یکی از ابزارهای اصلی نفوذ در افکار عمومی مورد استفاده قرار گرفته و توسط دولتها یا بخش خصوصی در جهت اهداف مورد نظر بکار برده میشود. اختراع ماهوارههای مخابراتی تاثیرگذاری تلویزیون را از مرزهای ملی عبور داده و به امری فراملی و جهانی تبدیل کرده است. کشورهای قدرتمند با تکیه بر امکانات قوی ارتباطی و ماهوارهای درصددند تا سراسر جهان را به عرصه تاخت وتاز امواج تصویری خود تبدیل کرده و به طور یکجانبه و یکسویه افکار جهانیان را در جهت اهداف و امیال خود سوق دهند، و بدینگونه این کشورها برآنند که از تلویزیون به عنوان جعبه جادویی برای یکسان سازی افکار عمومی جهانیان و تشکیل دهکده واحد جهانی بهره برداری نمایند. در این شرایط کشورهایی که به حفظ فرهنگ ملی خود میاندیشند، وظیفهای سخت دشوار و مشکل در پیش رو دارند. برای مقابله با این توطئه باید با تمام قوا و هوشیاری کامل و استفاده بهینه از سرمایههای مادی و انسانی دست بکار شده و به مصون سازی جامعه خویش در برابر این امواج بپردازند. آگاه کردن جامعه به اهداف تبلیغاتی غرب از طریق صدا و تصویر، گامی اساسی در جهت مصونیت بخشیدن جامعه و پاسداری از هویت ملی محسوب میشود.
تلویزیون یکی از رسانههای همگانی است. این وسیله، در جنگ ایدئولوژیک که در دنیای امروز میان نیروهای پیشرو و نیروهای واپسگرا در جریان است، هم به منزله عرصه کازار است و هم به مثابه جنگ افزار. تلویزیون، میلیونها نفر از مردم قاره ها را درگیر نبردهای ایدئولوژیک میکند و آنان را وا میدارد، هر چند غیرمستقیم، در جدالها و مناظرههای سیاسی با اهمیت عصر حاظر شرکت جویند.
تلویزیون دارای خصوصیاتی است که آن را از سایر رسانهها و روشهای اطلاعاتی متمایز می کند:
اول: تلویزیون همزمان، دو حس بینایی و شنوایی را متاثر میکند و همین ویژگی، آن را در جایگاهی برتر از رادیو و مطیوعات قرار میدهد.
دوم: تلویزیون قادر است اخبار داغ را با سرعت نور به اطلاع بینندگانش برساند. از این نظرتنها رادیو میتواند با این رسانه به رقابت برخیزد، زیرا این دو وسیله، اطلاعات را توسط امواج الکترو مغناطیس پخش میکنند.
سوم: یک برنامه تلویزیونی برای رسیدن به نظر مخاطب خود نیازی به «واسطه» ندارد. مطبوعات احتیاج به خدمات پستی دارند؛ فیلم مستلزم سالن نمایش(سینما) است و… اما تلویزیون، مانند رادیو، برنامههایش را بدون واسطه به خانه مخاطبین خود میبرد.
چهارم: تلویزیون قادر است همزمان، تعداد کثیری بیننده را «و در برخی کشورها به مراتب بیشتر از خوانندگان مطبوعات و یا شنوندگان رادیو» زیر پوشش قرار دهد.
پنجم: تلویزیون به علت ارتباط مستقیم و فوری با بیننده و نشان دادن رویدادها به هنگام وقوع، رسانه ای است غیر قابل رقابت. (بیریوکوف، 1372، صص 14-11)
14-2-2- پیدایش تلویزیون در ایران و جهان
تلویزیون یکی از وسیعترین شکلهای رسانههای ارتباط جمعی است که از نیمه دوم قرن بیستم میلادی با سرعت جوامع انسانی را تحت تاثیر قدرتهای شگفتانگیز خود درآورده است. شروع کار تلویزیون از سال 1936 میلادی در انگلستان آغاز گردیده است. اما این وسیله ارتباطی در اوایل نیمه دوم قرن بیستم مورد توجه و بحث پژوهشگران ارتباطی آمریکا و علاقمندان حوزه اثرات رسانهها قرار میگیرد. مککوایل ظهور تلویزیون و گسترش آن را شروع مرحله سوم توجه به تاثیرات رسانهها یا مرحله بازگشت به رسانههای قدرتمند مینامد. ( مککوایل، 1382، ص 356)
با آغاز به كار تلويزيون در يازدهم مهرماه 1337 ، 54 سال از تاسيس اين رسانه در ايران مي‌گذرد و امروز در هر خانه‌اي كه چشم مي‌گردانيم، گوشه‌اي از آن را تلويزيون اشغال كرده است و گزافه نگفته‌ايم كه اين جعبه‌ي جادويي هم‌چنان جزو ضروري‌ترين وسايل خانگي به شمار مي‌آيد.
حدود نيم قرن از پيدايش تلويزيون در ايران مي‌گذرد و امروز اين جعبه جادويي هم‌چنان يكي از مهمترین و تأثیرگذارترین رسانههای ارتباط جمعی در جهان به حساب میآید. فکر راه‌اندازي تلويزيون در ايران، به سال 1335 برمي‌گردد. نخستين بار در سال 1335 فردي به نام کازروني، پيشنهاد تأسيس تلويزيون را داد که رد شد. در سال 1337، مجلس وقت قانوني تصويب کرد که دولت با نظارت وزارت پست و تلگراف، مي‌تواند فرستنده‌هايي در تهران نصب کند که اين فرستنده‌ها در 11 مهرماه 1337 در ساعت پنج بعد از ظهر افتتاح و تلويزيون در ايران تأسيس شد. پخش برنامهها به صورت زنده از ساعت 18 تا 22 انجام مي‌گرفت. پس از اين تاريخ، در سال 1342 دولت وقت تصميم به راه اندازي تلويزيون دولتي گرفت و رسما با فرانسوي‌ها قرارداد بست که تلويزيون را در ايران راه‌اندازي کنند. سرانجام در تاريخ 29 اسفندماه سال 1345، تلويزيون ملي افتتاح شد.
سيماي جمهوري اسلامي ايران در دهه 80 و با گذشت نيم قرن، با بيش از ده‌ها شبكه سراسري و برون‌مرزي در كنار ده‌ها تلويزيون محلي، درصدد رفع نياز رسانه‌يي مخاطبان خود در هر گروه سني و با هر تحصيلات برآمده است كه اين روزها بايد از پس رقيب‌هاي ماهواره‌يي خود نيز برآيد.
«شبكه اول سيما» با نام نهادن «شبكه ملي» بر خود سعي دارد با قايل شدن وظيفه‌اي خطيرتر نسبت به سایر شبکهها برای خود منعکسکننده هویت ملی و خواستههای مردم باشد. «شبكه دوم سيما» مدتهاست كه تلاش مي كند به عنوان شبكه كودك نزديك شود. «شبكه سه سيما: شبكه جوان» نيز براي طرح، بررسي و پاسخگويي به نيازهاي اجتماعي، فرهنگي و ورزشي گروه سني جوان كشور با رويكرد اطلاع‌رساني، آموزشي، سرگرمي و تفريح به تهيه و پخش برنامه در قالب‌هاي مختلف و به صورت سراسری میپردازد. در فروردين 1375 شبكه چهار سيما با شعار «شبكه چهار، شبكه علمي» بر اساس تصميمات اتخاذشده در سازمان صدا و سيما نسبت به مخاطبان خاص راه‌اندازي شد، اهدافي چون گسترش روحيه دانش‌دوستي، تفكر، مطالعه، پژوهش، گسترش نگاه ديني به علم، گسترش دین باوری در مخاطبان، با هفت گروه برنامهساط در این شبکه دنبال میشود. شبكه تهران نيز كه در زمره‌ي شبكه‌هاي محلي سيما قرار مي‌گيرد، با پوشش قرار دادن استان تهران برنامه‌هايي را با موضوعات اجتماعي، فرهنگي، دینی، و سیاسی تهیه و پخش میکند. «شبكه قرآن» به عنوان نخستين شبكه تلويزيوني قرآني در جهان اسلام در سال 1378 آغاز به كار كرد. اين شبكه
تلاش میکند برنامههایی با موضوعات قرآنی تولید و پخش کند. شبكه جام جم نيز با سه شبكه جهاني، سعي دارد ايرانيان مقيم قاره‌هاي اروپا، آمريكا، آسيا و اقيانوسيه را هرچه بهتر و بيشتر در جريان اخبار داخلي كشور قرار داده و با فرهنگ و مذهب ايراني و اسلامي آشنا كند. شبکههای العالم، کوثرو سحر به زبان عربی در جهت ارضای نیازهای مخاطبان عربطبان تلاش میکنند و شبکه پرس تی وی نیز در راستای ارائه اخبار جهان و ایران یه زبان انگلیسی گام بر میدارد.
شبكه آموزش با شعار «شبكه آموزش، شبكه فرصت‌هاي برابر آموزشي» به منظور توسعه و بهبود كيفيت آموزش‌هاي مختلف از طريق امكان دسترسي جامعه به آموزش‌هاي عمومي و فني و حرفه‌يي و ترويجي و آموزش‌هاي عالي تاسيس شده است. اين شبكه گامي در راه تكميل شبكه‌هاي تلويزيوني
و پاسخهای تخصصی به نیازهای متنوع مخاطبان این رسانه محسوب میشود. «شبكه پيام» ( تله تکست )نيز رسانه‌اي تازه در عرصه اطلاع‌رساني به شمار مي‌آيد كه به بيننده امكان مي‌دهد اطلاعات نوشتاري را روي گيرنده تلويزيون دريافت كند. در اين شبكه سعي بر اين است تا زمينه‌اي فراهم شود كه مطالب، شامل اخبار، نيازمندي‌ها، مطالب متنوع ورزشي، اقتصادي، علمي، ادبي و تازه‌هاي
کتاب به مخاطب انتقال شود. شبكه خبر سيماي جمهوري اسلامي ايران نيز كه براي ايرانيان خارج از كشور نيز قابل دريافت است با هدف اطلاع رساني و تنوير افكار عمومي در دوم آبان ماه سال 78 به صورت آزمايشي فعاليت رسانه‌يي خود را آغاز كرد و پس از يك ماه فعاليت آزمايشي در راستاي تحقق اهداف و سياستهاي تعيين شده رسما به ادامه فعاليت پرداخت.
اخیراً نیز شبکه های آیفیلم، نمایش، مستند، شما، ورزش، بازار و پویا با هدق تخخصی کردن برنامهها،جذب مخاطب بیشتر و توجه به نیازها،علایق و سلایق بیننده احداث گردیدهاند. شبکههای استانی نیز به پوشش اخبار و رویدادهای استان خود میپردازند.
15-2-2- دو نگرش متضاد درباره تلویزیون
دو نگرش کاملاً متضاد با یکدیگر، در بین اندیشمندان و پژوهشگران این رسانه به چشم میخورد. نگاهی خوشبینانه که تلویزیون را در دانشاندوزی، افزایش لغات خزانة کودکان، افزایش مهارت گفت و شنود، آشنایی با سرزمینهای دور، هدایت افکار به سمتوسوی برنامهریزی شده و ایجاد جریانات فکری مثبت در بین مخاطبین، ایجاد سرگرمی و رهایی از خستگی روزمره و … مفید و موثر میداند. ( پوپر و کندری، 1374، ص 29) و نگاهی بدبینانه که تلویزیون را عامل اصلی ترویج خشونت، بیاعتمادی، عدممشارکت و ابتذال فرهنگی میداند. تلویزیون بر خلاف رسانههای چاپی توانایی تاثیرگذاری کمی در بعد معرفتی یا شناختی دارد. تماشای تلویزیون به دو مفهوم عملی انفعالی است: اول اینکه به کوشش و سرمایهگذاری
