از راه دور بایستی توجه کافی مبذول داشت.
کتابخانه مشتری مدار نه فقط به کاربران خدمت می رساند،بلکه در فراهم آوری مراجع و مدارک، و دسترسی به نیاز دقیق کاربران بسیار مفید است. در چنین کتابخانه ای حتی کاربران بالقوه و احتمالی نیز در نظر گرفته
می شوند.گرچه نیازها همیشه بیان نمی شوند. در چنین شرایطی کتابخانه ای بهتر است که هدفش ارائه خدمات رضایتبخش باشد.در واقع اغلب کتابخانه ها با چنین مشکلی مواجه اند بنابراین یکی از وظایف آنها ، کشف نیازهاست.از یک سو کشف نیازها و از سوی دیگر سنجش میزان برآورده کردن آنها، مسئله است. کشف این نیازها یکی از دشوارترین فعالیت ها ست. بطور کلی ، نیازهای اطلاعاتی جامعه دانشگاهی قابل درک است. وجود یک حساسیت همیشگی نسبت به کاربران در کتابخانه لازم است. این بدان معناست که کارکنان کتابخانه احتیاج به یک تماس اجتماعی و حرفه ای با آنها دارند.
بسیاری از کتابخانه های دانشگاهی اولویت اصلی را به نیازهای پژوهشی می دهند در حالی که بسیاری از نیازهای دانشجویان بی پاسخ باقی می مانند. شاید بتوان دلیل این کار را اینگونه عنوان کرد که پژوهش نسبت به منابع مورد نیاز دانشجویان دائمی تر است. زیرا توجه به نیاز آنی دانشجویان پرهزینه و انرژی بر است . اما به نظر بسیاری از صاحب نظران علم کتابداری این کار اشتباه محض است زیرا توجه به نیازهای ناشناخته آینده در حالی که نیازهای شناخته شده فعلی مرتفع نمی شوند، خارج از از اهداف کتابخانه هاست. البته نمی توان گفت که کاربران آتی باید نادیده انگاشته شوند. در عین حال ، از کجا معلوم که فراهم آوری منابع مورد نیاز کاربران فعلی ، برای آینده مثمرثمر نباشد.
بطور کلی کتابخانه دانشگاهی نوین دارای ویژ گی های زیر است :
مشتری مدار
توجه به کارکنان
کارآمد در استفاده از منابع
استفاده خلاقانه از فناوری
دارای مدیریت کیفی
آگاهی از شرایط جدید
همیشه قابل تغییر وایستا نبودن (یغمایی،1384).
2ـ7. کتابخانه های دانشگاهی در آینده
هیچ کس شک ندارد که کتابخانه های دانشکده ها و دانشگاه ها در حال پشت سر گذاشتن تغییر و تحولات پرشتابی هستند. بودجه ای که سابق براین، جهت خرید کتاب و نشریات چاپی صرف می شد امروزه به سوی تهیه مجموعه ها و بانک های اطلاعاتی پیوسته هدایت می شود. افزون بر این، این منابع جدید الکترونیک بطور فزاینده ای برای استفاده کنندگان و مراجعین کتابخانه از راه دور قابل دسترسی است و این دلیلی برای استفاده هرچه بیشتر دانشجویان و اعضای هیأت علمی دانشگاه ها ، از کتابخانه ها با روشهای مدرن است. بررسیهای انجام گرفته در این زمینه نشان می دهد امروزه تعداد زیادی از دانشجویان و اعضا هیأت علمی به ندرت به کتابخانه مراجعه می کنند و ازطریق دنیای وب به جستجوی نیاز اطلاعاتی خود می پردازند. یقیناً دوران در حال تغییر است و شکی نیست که کتابخانه های دانشگاهی در آینده نه چندان دوربسیار متفاوت از آن چیزی خواهد بود که امروزه ما می شناسیم.(مومنی،1388).
2-8. کتابخانه های دانشگاهی نوین :
این که در آینده کتابخانه نوین چه ترکیبی خواهد داشت؟ چه خدماتی ارائه خواهد کرد؟ کم نیستند افرادی که پیش بینی می کنند حجم بسیار زیاد اطلاعات قابل دسترس در اینترنت و هم چنین وجود کتابهای الکترونیک در آینده، مرگ کتابخانه های امروزی را رقم خواهد زد. ماموریت امروزه کتابداران سازماندهی ، تحلیل ، طبقه بندی و نگهداری اطلاعات به ترتیبی است که این اطلاعات محفوظ بماندو برای عموم قابل دسترس خواهدمانند. تا کنون واکنشی که، کتابداران به کتابخانه های نوین داشته اند این بوده است که در این جهت تمرکز داشته باشند تا بتوانند امکان دسترسی از راه دور به منابع کتابخانه را برای کاربران راه دور طوری فراهم ساخته که نه تنهاخدمات برای مراجعین در محل کتابخانه ارائه شودبلکه شرایطی مهیا شود تا بتوان در هر زمان و در هر مکان این نیاز مرتفع شود.امروزه بحث اساسی این است که کتابخانه دانشگاهی آینده باتمام توانایی هایش در جمع آوری و تهیه اطلاعات، و ارائه آموزش در زمینه روشها و تکنیکهای تحقیق و بکارگیری اطلاعات،چگونه شناخته خواهند شد و موقعیت فیزیکی آن آیابه شکلی خواهد بود که نیازی به مراجعه فیزیکی مراجعه کنندگان وجود نخواهد داشت.به عبارت دیگر ، کتابخانه دانشگاهی آینده بوسیله عملکردش و نه مکانش شناخته می شود (اسدی،1379).
به هر حال به نظر نگارنده کتابداران در جهت شناخت محیط متغیر، نیاز دارند تا مراقب الگوهای جدید تهیه منابع، ارائه خدمات و شیوه های آموزش جدیدباشند و آنها رانیز بکار گیرند. زیرا که امروزه صحبت در مورد مرجع مجازی و دسترسی از راه دور به عنوان راهی برای بهره مند ساختن اعضای هیأت علمی و دانشجویانی که بطور فیزیکی در کتابخانه حضور ندارند،می باشد. پس به نظرمی رسد استفاده فناوری های جدیدراهی است برای ایجاد کتابخانه ای ، که در مکانی ویژه مستقر شده لیکن دسترسی های گسترده و فراوانی را ارائه خواهد داد.
2ـ9. اهمیت استاندارد
فرهنگ های لغت برای واژه استاندارد تعریف ها و تعبیرهای مختلفی ارائه می کنند. تعاریف برخی از آن ها عبارت است از : قاعده، قانون، معیار، ملاک، میزان، حدمطلوب، مقیاس، ضابطه، و نظایر اینها.
فرهنگ وبستر در تعریف این واژه آورده است :” استاندارد به قاعده، اصل، یا معیار معتبر و موثقی اطلاق
می شود که برای تعیین کمّیت، وزن، یا اندازه، یا برای تعیین کیفیت، ارزش، سطح، یا درجه چیزی بکار رود”. و سرانجام موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی آن را به عنوان “ویژگی های لازم در تولید یک فراورده یا انجام یک خدمت” تعریف می کند ( تعاونی،1381).
دایره المعارف کتابداری و اطلاع رسانی در بیان و تعریف استاندادرهای کتابخانه ای آورده است :
استانداردهای کتابخانه ای ضوابطی است که با استفاده از آن می توان خدمات کتابخانه را سنجش و ارزیابی کرد. استانداردها توسط کتابداران متخصص تدوین می شود تا کار دستیابی به هدف های تعیین شده از سوی آنان را میسّر سازد. استانداردهای کتابخانه ای را می توان به عنوان الگویی مطلوب، راهکارهای نمونه، ملاک ارزشیابی، انگیزه ای برای توسعه و پیشرفت آتی، و نیز به عنوان ابزارهای ضرروی برای کمک به تصمیم گیری و عمل، نه تنها برای کتابداران بلکه برای عموم افراد غیر کتابداری که بطور غیر مستقیم با مقوله برنامه ریزی و مدیریت کتابخانه ها و خدمات کتابخانه ای سر و کار دارند، توصیف کرد ( تعاونی،1381).
طبق تعريف سازمان بين‌المللي استاندارد (ايزو)14 ، هر استاندارد نتيجه تلاش خاصي است كه براي هماهنگ كردن جريان يا محصولي معيّن پديد آمده و به‌تصويب مقام صالحي رسيده باشد و ممكن است به يكي از شكل‌هاي زير باشد: الف) نوشته‌اي حاوي يك سلسله شرايط لازم؛ ب) واحدي اساسي يا كميّتي ثابت مانند آمپر، صفر مطلق، و جز آن؛ و ج) ابزاري مادي براي سنجش، مانند متر ( اكبري حقيقي، ]بي‌تا[ ).
2ـ9ـ1. نقش استاندارد ها در کتابداری و اطلاع رسانی
استاندارد در حقیقت، مجموعه‌اي از قوانين و مقررات است كه توسط برخي نهادهاي ذیصلاح جهت استفاده سازمان‌ها و مؤسسات در مقياس ملي و بين‌المللي وضع و تصويب مي‌شود و ممكن است توسط دولت‌ها يا نهادهاي علمي، از جمله برخي انجمن‌هاي حرفه‌اي، اجرا گردد. بعضي از استانداردها به‌صورت دستورالعمل ارائه مي‌گردد و سازمان‌ها مجازند خود در مورد شيوه به‌كارگيري آنها تصميم بگيرند يا فقط از بخشي از آنها استفاده كنند. نوع ديگر استاندارد حاصل توافق است نه ناشي از قانون‌گذاري، و غالباً روش ساده انجام كار را با درجه‌اي از كارآيي و حداقل هزينه ارائه مي‌كند. نمونه اين نوع استاندارد در كتابداري مربوط به چگونگي تدوين فهرست سرعنوان موضوعي است (ويليامسون15، 1377).
از عوامل مؤثر در استانداردسازي،این عوامل را می توان گزینش کرد:ايجاد نظم در آنچه مي‌تواند در وضعيت ديگري هرج و مرج تلقي شود، تضمين ثبات، نيل به درجه قابل قبولي از تعالي، و ارتقاي خدمات مؤثر. تمايل به بهبود كيفيت، احساس ضرورت و شناخت نيازها براي ايجاد و به‌كارگيري استانداردها (دایره المعارف علوم کتابداری و اطلاع رسانی، 1381).
وجود استاندارد هزينه‌ها را كاهش مي‌دهد و هماهنگي با آن مي‌تواند از دوباره‌كاري‌ها بكاهد. به‌طور مثال، تحليل موضوعي مدارك به‌صورت استاندارد مي‌تواند كار هماهنگي ميان مراكز مختلف را تسهيل كند. همچنين استانداردسازي، ثبات و سازگاري در استفاده از نظام‌هاي واژگان يا رده‌بندي را ارتقا مي‌دهد. رعايت استانداردها در آموزش اطلاع‌رساني نيز حائز اهميت است؛ و در واقع، اصول و روشها به دانشجويان تدريس مي‌شود تا آنها قادر باشند در سازمان‌هاي گوناگون اطلاع‌رساني به‌طور مؤثر فعاليت كنند(مومنی ،1388).
هيچ استانداردي را نمي‌توان براي همه، بدون درنظرگرفتن نيازها و شرايط، مناسب دانست. استانداردها بر اساس تناسبشان با وضعيت ويژه، به‌كار مي‌روند. چراکه به همان دلايلي براي ضرورت وجود و استفاده استانداردها قابل ارائه است، عللي نيز براي نداشتن، يا حداقل، به كار نبردن آنها وجود دارد. هر استاندارد لزوماً بهترين خدمات را براي كليه استفاده‌كنندگان فراهم نمي‌كند، جويندگان اطلاعات داراي نيازها و شرايط بسيار متفاوت هستند. از اين رو، ممكن است برخي استانداردها براي گروهي از استفاده‌كنندگان سودمند تلقي شود، ولي در محيط اطلاعاتي ديگري، مناسب نباشد؛ يا در سازماني، معتبر و در سازمان ديگري كم‌اعتبار ارزيابي شود.
2ـ9ـ2. استاندارد های رایج در کتابداری و اطلاع رسانی
تدوين استانداردهاي كتابخانه‌اي در حرفه كتابداري داراي سابقه‌اي طولاني است و تاكنون سه نوع استاندارد تدوين و ترويج شده است :
1. استانداردهايي كه خدمات كتابخانه‌ها با آنها مقايسه مي‌شود. استانداردهاي متفاوتي كه انجمن كتابداران آمريكا و ساير مؤسسات حرفه‌اي جهان منتشر كرده‌اند از اين نوع هستند. دو نمونه از اين نوع استانداردها عبارتند از: “استانداردهاي ايفلا براي كتابخانه‌هاي دانشگاهي”16 و “رهنمودهايي براي آموزش و استفاده كتابداران، اطلاع‌رسانان، و آرشيوداران”17 .
تدوين استاندارد كتابخانه‌هاي دانشكده‌اي در آمريكا از تلاش‌هاي اوليه مربوط به تعيين اعتبار مؤسسه‌هاي آموزشي نشأت مي‌گيرد. اين مؤسسه‌ها راهنماها يا استانداردهايي براي ارزيابي و تعيين اعتبار سازمان‌هاي آموزشي تدوين كردند.در سال 1932 ويليام رندال18 كتاب ” كتابخانه دانشكده‌اي19″ را كه تحليلي از حدود دويست‌وچهار سال آموزش علوم انساني در دانشگاه‌هاي آمريكا بود منتشر كرد. در دهه 1930، به‌دنبال برنامه كتابخانه دانشكده‌اي “بنياد كارنگي20″، شوراي كتابخانه‌هاي دانشكده‌اي به رياست بيشاپ 21 استانداردهاي كتابخانه دانشكده‌اي را تدوين كرد. گروه ديگري نيزاستانداردهاي كتابخانه‌هاي مدارس عالي را فراهم كردند.درسي‌وپنجمين جلسه
ايفلا ـ كپنهاگ22، در سال 1969، دكتر كي.دبليو.هامفريز23 انگليسي خلاصه‌اي را از استانداردهاي جهاني متفاوت براي كتابخانه‌هاي دانشگاهي ارائه داد.وي بر آن بود كه از ميان استانداردهاي موجود در برخي كشورها به معيارهاي بنيادي دست يابد و اعتقاد داشت كه بيشترين استانداردهاي كتابخانه‌هاي دانشگاهی تهيه شده در كشورهاي مختلف، در خارج از محيطي كه در آن تدوين شده‌اند بي‌اعتبارند يا اعتبار اندكي دارند و نمي‌توانند به‌عنوان معياربین‌المللي مورد استفاده قرار گيرند(لینج24،1376).
در سال 1965 در هند نيز استانداردهايي توسط رانگاناتان تدوين و منتشر شد. كتابداران هندي از اجماع متخصصان، براي دستيابي به توافق درباره محتواي استانداردها، استفاده مي‌كنند. اين تلاش‌ها رويكرد آمريكايي را در تدوين استانداردهاي كتابخانه‌هاي دانشكده‌اي منعكس مي‌كند و به توصيه‌هايي درباره مقدار بودجه سازماني و تعداد و كيفيت كاركنان، تسهيلات، امكانات پرداخته است (گوپتا25،1376).
كميسيون دانشگاهي در سال 1975
