وردی نیا،98:1389). برخی از پژوهشگران، حمایت اجتماعی را میزان برخورداری از محبت، همراهی، توجه و کمک دریافت شده توسط فرد از سوی افراد یا گروه های دیگر نظیر اعضای خانواده، دوستان و دیگران مهم تعریف کرده اند (ریاحی و وردی نیا، به نقل از سارافینو، 1998).برخی، حمایت اجتماعی را واقعیتی اجتماعی و برخی دیگر، آن را ناشی از ادراک وتصور فرد می- دانند.
ساراسون (1988) حمایت اجتماعی را مفهومی چند بعدی می داند که هر دو بعد واقعی و تصوری را در بر می‌گیرد (همان، به نقل از علی پور،1385). درمجموع شاید بتوان گفت که حمایت اجتماعی یعنی این احساس که شخص مورد توجه دیگران است و دیگران برای او ارزش قائل‌اند و اینکه او به یک شبکه اجتماعی متعلق است (چلبی و امیر کافی،1383، به نقل از گاچل و دیگران،1999).
جهت سنجش متغیر حمایت اجتماعی، از سوالات پرسشنامه حمایت اجتماعی فیلیپس و همکارانش استفاده کرده ایم؛ این پرسشنامه توسط واکس85، فیلیپس86، هالی87، تامپسون88، ویلیامز89 و استوارت90، در سال 1986 بر مبنای تعریف کوب91 از حمایت اجتماعی ساخته شد. بنا به تعریف کوب، حمایت اجتماعی به میزان برخورداری از محبت، مساعدت و توجه اعضای خانواده، دوستان و سایر افراد اشاره دارد. این پرسشنامه دارای 23 ماده است. ابراهیمی قوام (1370) در پژوهش پایان نامه ای خود که به راهنمایی دلاور انجام شده، سیستم نمره گذاری این پرسشنامه را به صفر و یک تغییر داده و دلیل این کار را استفاده از آلفای کرونباخ ذکر کرده است (همتی راد و سپاه منصور، 1387). این پرسشنامه سه خرده مؤلفه دارد: حمایت خانواده، حمایت دوستان و حمایت دیگران؛ که با دیدن سوالات به سادگی متوجه می شوید کدام سؤال مربوط به کدام خرده مقیاس است.
گویه های بعد حمایتی خانواده:
احساس مي‌كنم با اعضاي خانواده‌ام نزديك و صميمي نيستم.
خانواده‌ام بسيار مرا مورد مراقبت قرار مي‌دهند.
خانواده‌ام براي من حرمت فراواني قائل هستند.
خانواده‌ام صميمانه به من عشق مي‌ورزند.
اعضاء خانواده‌ام به من متكي هستند.
نمي‌توانم به حمايت و مساعدت افراد خانواده‌ام متكي باشم.
كاملا مورد تحسين خانواده‌ام هستم.
گویه های بعد حمایتی دوستان:
دوستانم هوی مرا دارند.
دوستانم به من احترام مي‌گذارند.
مي‌توانم به دوستانم اتكاء كنم.
دوستانم نسبت به سعادت و بهروزي من اعتنايي ندارند.
ديگران براي من ارزش قائل هستند.
رابطه من و دوستانم برايم بسيار مهم است.
من و دوستانم در روزهاي دشوار و سختي به درد همديگر مي‌خوريم.
احساس مي‌كنم به دوستانم علاقه زيادي دارم.
گویه های بعد حمایتی دیگران:
ديگران براي من اهميت قائل نيستند.
خيلي محبوب هستم.
ديگران به من اعتنا مي‌كنند.
از احترام زيادي برخوردار هستم.
مردم مرا تحسين و ستايش مي‌كنند.
خواهان دلبستگي به ديگران هستم.
اگر فردا بميرم افراد اندكي براي من احساس دلتنگي مي‌كنند.
جدول شماره 2 ابعاد و مؤلفه‌های سنجش حمایت اجتماعی
مقوله (متغیر)
ابعاد (مؤلفه)
معرف (شاخص)
حمایت
اجتماعی
حمایت خانواده
حمایت روحی، حمایت ابزاری، حمایت مالی
حمایت دوستان
حمایت روحی، حمایت ابزاری، حمایت مالی
حمایت دیگران
حمایت روحی، حمایت ابزاری، حمایت مالی
3-9-1-3 مفهوم برداشت از خود92
تعریف نظری و عملیاتی
از دﯾﺪﮔﺎه روزﻧﺒﺮگ، برداشت از خود، ﻫﻤﺎن «ﻫﻮﯾﺖ ﻓﺮد» ﻣﯽ باشد ﮐﻪ ﻋﺒﺎرت ﺍﺳﺖ ﺍز، ﺟﺎﻣﻌﯿﺖ ﺍﻧﺪﯾﺸﻪ ﻫﺎ و ﺍﺣﺴﺎﺳﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﻓﺮد در ﺍرﺟﺎع ﺧﻮدش به‌عنوان ﯾﮏ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻋﯿﻨﯽ دﺍرد. رﯾﭽﺎرد ﺟﻨﮑﯿﻨﺰ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺍﺳﺖ «ﺧﻮد» در ﻓﺮﺍﯾﻨﺪ ﺍﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﺮآﯾﻨﺪ دﯾﺎﻟﮑﺘﯿﮏ درون و ﺑﺮون و ﯾﺎ ﻓﺮد و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺍﺳﺖ و ﻫﻮﯾﺖ ﻓﺮد در ﺍﯾﻦ رﺍﺑﻄﻪ دوﮔﺎﻧﻪ ﺷﮑﻞﮔﯿﺮیﺧﻮد، ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ (جوشن لو و قائدی،15:1387). جهت سنجش متغیر برداشت از خود، از مقیاس عزت‌نفس93 روزنبرگ94 استفاده شده و نیز سوالاتی مربوط به رضایت از شکل ظاهری و موقعیت خانوادگی خود به این مقیاس، به صورت محقق ساخته اضافه گردیده است.
مقیاس عزت نفس روزنبرگ (1965)، عزت‌نفس کلی و ارزش شخصی را اندازه می‌گیرد. این مقیاس شامل 10 عبارت کلی است که میزان رضایت از زندگی و داشتن احساس خوب در مورد خود را می سنجد (جوشن لو و قائدی،17:1387). به نظر بورنت و رایت (2000) مقیاس عزت‌نفس روزنبرگ (SES) یکی از رایج ترین مقیاس‌های اندازه گیری عزت نفس بوده و مقیاس معتبری در نظر گرفته می‌شود زیرا برای عزت نفس از مفهومی مشابه با مفهوم ارائه شده در نظریه های روان‌شناختی درباره «خود» استفاده می‌کند. SES به منظور ارائه یک تصویر کلی از نگرشهای مثبت و منفی درباره خود به وجود آمده است. این مقیاس ضرایب همبستگی قوی تری نسبت به پرسشنامه عزت‌نفس کوپر اسمیت95 (SEI) دارد و در سنجش سطوح عزت‌نفس دارای روایی بالاتری می باشد (همان:18).
گویه های بعد عزت‌نفس کلی:
به‌طور کلی از خودم راضی هستم.
احساس می کنم که آدم خوبی نیستم.
روی هم رفته، احساس میکنم فردی شکست خورده هستم.
از لحاظ خانوادگی موقعیت خوبی دارم.
همیشه آرزو داشتم جایگاه خانوادگی بهتری داشتم.
نزدیکان و اطرافیانم به من افتخار می‌کنند.
گویه های بعد عزت‌نفس شخصی:
از شکل ظاهری خودم راضی هستم.
کاش می‌توانستم احترام بیش تری نسبت به خودم قائل باشم.
شخص ارزشمندی هستم، حداقل هم سطح دیگرانم.
احساس می کنم چیز زیادی ندارم تا به آن افتخار کنم.
قادرم به خوبی اکثر مردم از عهده کارها برآیم.
احساس می کنم دارای تعدادی خصلت خوب هستم.
بعضی اوقات واقعا احساس می کنم که بدرد نخورهستم.
جدول شماره 3 ابعاد و مؤلفه‌های سنجش متغیر برداشت از خود
مقوله (متغیر)
ابعاد (مؤلفه)
معرف (شاخص)
برداشت از خود
عزت‌نفس کلی
ایمان به توانایی‌های خود
عزت‌نفس شخصی
تصورات مثبت یا منفی راجع به ویژگی های ظاهری و روانی خود، رضایت از موقعیت خانوادگی خود
3-9-1-4 مفهوم عرف و سنت96
تعریف نظری و عملیاتی
مفهوم «عرف» در جامعه شناسى يكى از مفاهيم بنيادينى است كه مى تواند به صورت قواعد هنجارى عمل نموده و منجر به تنظيم رفتار اجتماعى افراد گردد. در صورت تخلف از آن، فرد به نوعى هنجارشكن و در قالب «منحرف اجتماعى» از جامعه طرد مى شود. همچنين يكى از منابع اصلى كه حقوق دانان آن را به‌عنوان منابع حقوقى نام برده اند، «قاعده عرف» است. منابع حقوقى ديگرى همانند «قانون» و «رويه قضايی» در كنار قواعد عرفى وجود دارد. در محاكم قضايى گاهى به قاعده عرف استناد مى شود و فرد يا افرادى را به جرم و يا كج روى منسوب مى كنند، در حالى كه جرم، نوعى قانون شكنى محسوب شده ولى كج روى، تخلف از هنجارهاى اجتماعى به حساب مى آيد (ثلاثی،1374:39).
سنت، در متون جامعه‌شناختی، به انحای گوناگون بکار برده شده است. برای نمونه چند مورد را ذکر خواهیم کرد:
منظور ماکس وبر97 از سنت، احساسات و باورهایی است که ازنسلی به نسل دیگرمنتقل می‌شود. از این رو راهنمای جوامع سنتی گذشته آن‌هاست. اعضای این جوامع (درست) یا (معقول) بودن اعمال ورفتارشان رابراساس طولانی بودن زمانی ارزیابی می‌کنندکه آن اعمال مورد قبول جامعه بوده است.درصورتی که جوامع اعمال خود را بر اساس عقل ارزیابی می‌کنند. سنت از دیدگاه وبرتنها به باورهایی اشاره می‌کند که از نسلی به نسل دیگر قابل انتقال است. درصورتی که دردیدگاه گیدنز، سنت دارای چهار ویژگی مهم است.اول: درگیر رسوم است. دوم: سنت جمعی است. سوم: سنت می‌تواند برای مردم همانندکاهنی باشد که مسایل رمزآلود را توضیح دهد. چهارم: سنت باهویت افراد درگیر است. می‌توان گفت در نظر وبر قابل انتقال از نسلی به نسل دیگر، به جمعی بودن آن اشاره می‌کند.در نظرگیدنز بعضی سنت ها تاریخ خیلی طولانی ندارند؛ درصورتی که وبر به مدت زمان طولانی اشاره می‌کند (عضدانلو،369:1384).
در این پژوهش، عرف و سنت را در قالب دو فرضیه مجزا و در دو بخش تصورات خانواده و خویشاوندان و تصورات و باورهای رایج در جامعه، در قالب سوالات محقق ساخته سنجیده شده است ؛ بدین صورت که 3 گویه مربوط به تصور خانواده و خویشاوندان و 6 گویه مربوط به تصورات و باورهای رایج در جامعه آورده شده است. ابعاد باورهای رایج در جامعه عبارت بوده‌اند از:1-باور کلی، 2- رفتار های عملی و مراوده ای با دختر مجرد که 3 گویه مربوط به باورکلی در شهر یزد نسبت دختران مجرد بالای سی سال و 3 گویه دیگر، مربوط به رفتارهای عملی و مراوده ای با دختران مجرد بالای سی سال است.
گویه های سنت خانواده و خویشاوندان:
خانواده مرتب بر من فشار وارد مي‌کنند که بايد ازدواج کنيد.
حس مي‌کنم، به‌عنوان يک دختر، خانواده‌ام مراقب رفت و آمدهاي من هستند.
اطرافيان و خويشاوندان نگاهي منفي به تجرد من دارند.
گویه های دیدگاه عرف جامعه:
در هر جمعي که مي‌روم با استقبال گرم حضار در آنجا مواجه مي‌شوم.
فکر مي‌کنم شهر يزد محيط پرتنش و نامناسبي براي دختران مجرد است.
هرچه سن دختر مجرد در يزد بالاتر رود از ديد مردم، کمتر بايد با او مراوده داشت.
تنها چيزي که گهگاه من را آزار مي‌دهد ديد بسته و غير قابل انعطاف مردم يزد نسبت به مجرد ماندن من است.
به‌عنوان يک دختر مجرد، احساس مي‌کنم زنان متأهل يزدي رابطه‌شان را روزبه روز با من محدودتر مي‌کنند.
جدول شماره 4 ابعاد و مؤلفه‌های سنجش عرف و سنت
مقوله (متغیر)
ابعاد (مؤلفه)
معرف (شاخص)
عرف و سنت
تصورات خانواده و خویشاوندان
رفتارهای عملی خانواده و خویشاوندان، تصورات ذهنی خانواده و خویشاوندان
تصورات و باورهای
رایج در جامعه
رفتارهای عملی مردم در جامعه، تصورات ذهنی مردم در جامعه
3-9-1-5 مفهوم استقلال مالی98
تعریف نظری وعملیاتی
دکتر باقر ساروخانی و دکتر طاهره میرساردو، در جلد دوم فرهنگ لغت جامعه‌شناسی خود، self supporting را به معنای «متکی به خود، خود کفا ازنظر مالی» معنا کرده اند (میر ساردو و ساروخانی،1400:1379). این به معنای شخصی است که از لحاظ مالی می‌تواند زندگی خود را خودش شخصا تأمین نماید.
در این پژوهش، این متغیر، یک متغیر تک بعدی است. جهت سنجش این متغیر، از گویه های زیر بهره گرفته شده است:
حس مي‌کنم خانواده‌ام به‌عنوان يک دختر، مرتب بر دخل وخرج من نظارت دارند.
پول توجيبي يا درآمدي را که به من تعلق دارد هرطور ميلم باشد مي‌توانم خرج کنم.
آزادم که سر و لباس و زينت و آرايشم را با هر نرخي تهيه کنم.
مي‌توانم از لحاظ اقتصادي کاملا روي پاي خودم بايستم و به کس خاصي تکيه ندارم.
3-9-1-6 مفهوم پایگاه اجتماعی- اقتصادی99
تعریف نظری و عملیاتی
پایگاه اجتماعی- اقتصادی را براساس مفهوم طبقه تشریح می‌کنند. امروزه بر سر تعريف واحدي از واژه طبقه اجتماعي اختلاف ديدگاه وجود دارد. طبق نظر بروس كوئن100 طبقه اجتماعي به بخشي از جامعه اطلاق ميشود كه به لحاظ داشتن ارزشهاي مشترك، منزلت اجتماعي معين، فعاليتهاي دسته جمعي، ميزان ثروت و ديگر داراييهاي شخصي و نيز آداب معاشرت، با ديگر بخشهاي همسان جامعه متفاوت باشد (ثلاثی، 1370: 296 ).
جهت سنجش پایگاه طبقاتی در این پژوهش از سوالات زیر استفاده شده است:
ميزان تحصيلات خودتان: 1) زيرديپلم( 2) ديپلم( 3) فوق ديپلم( 4) ليسانس( 5) فوق ليسانس( 6) دکترا(
ميزان تحصيلات مادر: 1) بيسواد( 2) ابتدايي( 3) راهنمايي( 4) متوسطه و ديپلم( 5) فوق ديپلم و ليسانس( 6) فوق‌ليسانس‌و‌دکترا(
ميزان تحصيلات پدر: 1) بيسواد( 2) ابتدايي( 3) راهنمايي( 4) متوسطه و ديپلم( 5) فوق ديپلم و ليسانس( 6) فوق‌ليسانس‌و‌دکترا(
ميزان درآمد ماهيانه‌تان حدودا چقدر است؟
1) درآمدي ندارم( 2) کمتر از 300 هزار تومان( 3) بين 300هزارتومان تا 600 هزارتومان( 4) بين 601 هزار تا 900 هزارتومان(
5) بين 901 هزار تا يک ميليون و سيصدهزارتومان*( 6) بالاتر از يک ميليون و سيصدهزار تومان(
مجموع درآمد ماهيانه ساير اعضاي خانواده که با هم زندگي مي‌کنيد حدودا چقدر است؟
1) زير 300 هزار تومان( 2) بين
