كلمبيا، نمونه خوبي است. انصافاً اين منطق قوي و تسلط بر نفس- يعني روحيه خوب، اعتماد به نفس- و اعتماد به اين منطق كار خودش را كرد» (فیروزآبادی و فیروزی 1391، 90).
سخنراني احمدي‌نژاد در كنفرانس بين‌المللي سازمان ملل عليه نژادپرستي (موسوم به دوربان 2) در 20 آوريل 2009 در مقر سازمان ملل در ژنو نيز نمونه ديگري است. در اين سخنراني وي اسرائيل را «پرچم‌دار نژادپرستي» توصيف كرده و اعلام مي‌دارد كه حكومت اسرائيل «بي‌رحم‌ترين و نژادپرست‌ترين رژيم» به شمار مي‌آيد، از آن لحاظ كه «يك ملت را به بهانه قرباني شدن يهوديان از سرزمين محروم كرد». اگرچه اين سخنان موجب خروج 23 نماينده حاضر از كشورهاي عضو اتحاديه اروپا از سالن كنفرانس شد، ولي بازتاب مثبتي در افكار عمومي جهان اسلام و عرب داشت (دهشيري 1390، 54).
احمدي‌نژاد در مصاحبه با شبكه خبر، درباره اهميت سخنراني در ميان نخبگان و توده‌هاي مردم كشورهاي مختلف بيان داشت: «اصلاً پيام اصلي ملت ما فرهنگي است و هويت اصلي ايران، فرهنگي است، جاذبه… دارد و حرف ملت ايران شنوا دارد و گوش‌هاي فراواني منتظر شنيدن پيام ملت ايران هستند و من هم پيش‌بيني مي‌كردم و پارسال به دوستان گفتم كه دولت آمريكا اجازه برپايي چنين مراسمي را نخواهد داد. آنها گفتند چطور؟ گفتم صبر كنيد، خواهيد ديد، مي‌دانستم كه تحمل تعامل درست و بدون حاشيه فرهنگي را ندارند؛ يعني نمي‌توانند اجازه دهند در فضايي آرام و دوستانه ديدگاه‌هاي فرهنگي ايران مطرح شود، چون اين ديدگاه‌ها مطرح شود، بلافاصله قبول مي‌شود، چون مبتني بر فطرت است و پشتوانه منطقي بسيار قوي دارد و از يك حقيقت زلال سرچشمه مي‌گيرد (فیروزآبادی و فیروزی 1391، 91-90).
عملكرد ديپلماسي عمومي به گونه‌اي است كه دولت‌ها نيازمند ايجاد شبكه ارتباطات حرفه‌اي و گسترده هستند. پيامي كه اين شبكه به مخاطب خارجي مي‌رساند، نشان‌دهنده هويت و طرز فكر عامه يك كشور است و همواره بايد ابعاد سازگاري و استمرار را در خود داشته باشد. بهره‌گيري از رسانه كارآمد در بحث ديپلماسي عمومي، بسيار بااهميت است. رسانه‌ها با قدرت نفوذ فوق‌العاده خود در جوامع گوناگون، قادرند تصوير مثبت يا منفي از يك كشور را در جهان خلق كنند. اين مسئله باعث شده تا مديريت رسانه‌ها مورد توجه خاص دولت‌ها قرار گيرد. در ديپلماسي عمومي، چگونگي تعامل دستگاه‌هاي دولتي و رسانه‌ها يكي از مهم‌ترين عوامل موفقيت اهداف ديپلماسي عمومي قلمداد مي‌شود. (داداندیش و احدی 1390، 159).
امروزه ابزارهاي ارتباطي اين امكان را به وجود آورده‌اند كه بتوان به طور مستقيم با مخاطبان در هر گوشه جهان ارتباط برقرار كرد. بر اين اساس، رسانه‌ها در جذب مخاطب از روش‌ها و سازوكارهاي پيچيده‌اي استفاده مي‌كنند. علاوه بر اين، تعداد شبكه‌هاي تلويزيوني و راديويي، سايت‌هاي اينترنتي، روزنامه‌ها و مجلات و ديگر ابزارهاي ارتباطي به حدي است كه مخاطبان علاوه بر كسب اطلاعات در كوتاه‌ترين زمان، امكان مقايسه و اعتبارسنجي اطلاعات را نيز دارند. بنابراين، رسانه‌هايي در اين رقابت موفق‌ترند كه داراي ابزارهاي قدرتمند فني و زباني هستند و از طرف ديگر شناخت بالايي نسبت به خلقيات و روحيه مخاطبان خود دارند.
در ايران تمركز فعاليت‌هاي رسانه‌اي در سازمان صدا و سيماست و اين سازمان داراي حجم عظيمي از وظايف است كه علاوه بر ارتباط با مخاطبان داخلي به زبان فارسي، تلاش مي‌كند تا با راه‌اندازي شبكه‌هاي ماهواره‌اي به زبان‌هاي خارجي، نظير شبكه العالم و پرس. تي. وي، با مخاطبان خارجي نيز ارتباط برقرار كند. آغاز به كار شبكه خبري پرس. تي. وي در تير 1386، اين اميد را به وجود آورد كه ايران بتواند از طريق يك رسانه حرفه‌اي ملي، پيام خود را به مخاطبان بين‌المللي منتقل كند. مسئولان اين شبكه هدف از راه‌اندازي پرس. تي. وي را «شكستن سلطه غرب بر رسانه‌هاي جهاني» اعلام كردند و اظهار اميدواري نمودند كه اين شبكه بتواند با شبكه‌هاي تلويزيوني انگليسي‌زبان 24 ساعته مانند بي. بي. سي، سي. ان. ان و شبكه الجزيره رقابت كند. با اين حال عملكرد اين شبكه بعد از در حدود دو سال فعاليت، نشان مي‌دهد كه برنامه‌هاي آن در جذب مخاطب خارجي موفقيت چشمگيري نداشته است. به نظر مي‌رسد يكي از مهم‌ترين دلايل اين عدم موفقيت، عدم شناخت درست از مخاطب و محيط بين‌المللي و عدم استفاده از اخبار دست اول باشد.
راهبرد آموزشي
جمهوري اسلامي ايران پس از پيروزي انقلاب اسلامي به سرمايه‌گذاري بلندمدت براي مهار افكار و جذب علايق نخبگان جهان اسلام در راستاي امنيت و منافع ملي خويش پرداخته است. از جمله در زمينه‌ي مبادله‌هاي علمي، دانشجويان بسياري از كشورهاي جهان اسلام براي تحصيل در ايران پذيرفته شده‌اند. بخشي از اين دانشجويان كه از كشورهاي عربي وارد ايران مي‌شوند، در دانشگاه بين‌المللي امام خميني قزوين مشغول به تحصيل هستند. اين دانشجويان پس از گزينش، دوره‌اي شش ماهه تا يك ساله را براي آموزش زبان فارسي مي‌گذرانند و سپس بر اساس رشته‌هاي تحصيلي بين دانشگاه‌هاي مختلف تقسيم مي‌شوند (مهتدي 1387، 17). همچنين برخي نهادها و مؤسسه‌ها با همكاري برخي دانشگاه‌ها به جذب و پذيرش دانشجو از كشورهاي منطقه مي‌پردازند. براي نمونه بنياد ايران‌شناسي با همكاري دانشگاه شهيد بهشتي براي مقطع كارشناسي ارشد دانشجوي ايران‌شناسي مي‌پذيرد (كماليان 1387، 8).
اما بزرگترين نهاد ايراني فعال در زمينه‌ي جذب و پذيرش دانش‌پژوه از جهان اسلام را بايد «جامعه المصطفي العالميه» دانست. جامعه المصطفي نهادي علمي- حوزوي بين‌الملي است كه تلاش مي‌كند پاسخگوي نياز علاقه‌مندان معارف اسلامي و ايجاد كننده‌ي خيزشي جديد در نظريه‌هاي اسلامي در جهان اسلام باشد. بر اساس اعلام پايگاه رسمي اطلاع‌رساني، اين نهاد به نام پيامبر اسلام مزين شده تا هيچ دافعه‌اي را در ميان مخاطبان مسلمان ايجاد نكند. همچنين دو هدف مهم و نهايي اين نهاد عبارتند از: تربيت مجتهدان، پژوهشگران، مدرسان، مبلغان و دانشمندان اسلامي پارسا و متعهد و نيز تبيين و تعميق انديشه‌ي قرآني و اسلامي و گسترش نظريه‌هاي اسلامي و معارف الهي و انساني (درخشه و غفاری 1390، 26).
پذيرش دانشجو در جامعه المصطفي، از طريق نمايندگي‌هاي جمهوري اسلامي ايران در كشورهاي مختلف و با مراجعه به وب‌سايت المصطفي انجام مي‌پذيرد. برخي از مراكز وابسته به جامعه‌المصطفي در ايران عبارتند از: مراكز آموزش زبان و معارف اسلامي، مؤسسه آموزش عالي مذاهب اسلامي، مؤسسه آموزش عالي علوم انساني، مؤسسه آموزش عالي بنت‌الهدي (ويژه خواهران)، مؤسسه آموزش‌هاي كوتاه‌مدت و فرصت‌هاي مطالعاتي، دانشستان المصطفي (ويژه آموزش‌هاي مجازي و غيرحضوري)، پژوهشگاه بين‌المللي المصطفي، مركز تخصصي زبان و فرهنگ و… واحدهاي جامعه‌المصطفي در تهران، مشهد، اصفهان، گرگان و قشم وجود دارد و مجتمع‌هاي آموزشي ويژه‌اي نيز براي همسران و فرزندان طلاب در نظر گرفته شده است. مهم‌تر آنكه جامعه‌المصطفي در چند كشور داراي نمايندگي و مؤسسه‌هاي آموزشي وابسته، پيوسته و همكار است كه از جمله‌ي آنها مي‌توان به كالج اسلامي لندن، كالج اسلامي اندونزي و دانشگاه اسلامي غنا اشاره كرد (درخشه و غفاری 1390، 27-26).
علاوه بر چند مراكز آموزش عالي كه تحت اشراف اين دانشگاه در جهان اسلام فعاليت مي‌كنند، اين نهاد با تعدادي از مدارس و مؤسسه‌هاي آموزشي و حوزوي در برخي از كشورهاي ديگر نيز همكاري دارد. طبق اعلام پايگاه اطلاع‌رساني رسمي اين نهاد، جامعه‌المصطفي در حال حاضر بيش از 2 هزار و 500 استاد و عضو هيئت علمي در داخل و خارج ايران دارد كه در مجموع در 150 رشته و گرايش تحصيلي مصوب مشغول به فعاليت يا در حال راه‌اندازي آن هستند. از ابعاد مهم فعاليت‌هاي المصطفي، همكاري با بيش از 50 حوزه و دانشگاه و نهاد فرهنگي بين‌المللي در ايران و خارج كشور در زمينه‌ي تبادل استاد، دانشجو، اعطاي بورس تحصيلي، برگزاري كنفرانس‌هاي علمي و پژوهشي مشترك و تبادل هيئت‌هاي بازديد كننده با ديگر مراكز علمي و دانشگاهي خارج از كشور است كه از جمله‌ي آنها مي‌توان به اتحاديه‌ي دانشگاه‌هاي جهان اسلام اشاره كرد. به دليل حساسيت‌هاي فراوان، آمار و اطلاعات مربوط به جزئيات كار و دستاوردهاي اين نهاد، اغلب محرمانه تلقي شده و در منابع رسمي سخني از آن نيست. اما داده‌هاي پراكنده و غيررسمي حكايت از پذيرش بيش از 20 هزار دانشجو از بيش از 100 كشور جهان از سوي المصطفي دارد (مدخل «حوزه علميه» در دانشنامه جهان اسلام؛ بخش حوزه علميه قم، به نقل از پايگاه اطلاع‌رساني). گفتني است علاوه بر جامعه‌المصطفي، برخي مراكز آموزشي ديگر مانند «دانشگاه مذاهب اسلامي» نيز به جذب دانشجويان از كشورهاي اسلامي در ايران همت گماشته‌اند و معدودي از دانشجويان خارجي نيز در ديگر مراكز آموزش عالي كشور مانند دانشگاه تهران پراكنده‌اند (درخشه و غفاری 1390، 27).
به طور کلی، پذيرش دانشجوي خارجي از جمله مسائلي است كه مورد توجه شوراي عالي انقلاب فرهنگي قرار گرفته و اين شورا در مصوبه ساماندهي فعاليت‌هاي فرهنگي- اجتماعي و فوق برنامه دانشجويان خارجي، در فروردين 1385، تأكيد كرده است: «يكي از مهم‌ترين اهداف جذب و آموزش دانشجويان خارجي در دانشگاه‌هاي كشور، برقراري تعاملات علمي- فرهنگي و اجرايي، پس از فراغت از تحصيل آنها است. اين امر خود بستگي به تصويري خواهد داشت كه در ذهن اين دانشجويان از فرهنگ ايراني- اسلامي و نظام جمهوري اسلامي، در طول مدت اقامت آنها در ايران شكل مي‌گيرد كه در وجه مثبت آن، آنان را در مقام سفيران فرهنگي جمهوري اسلامي ايران قرار مي‌دهد» (داداندیش و احدی 1390، 160).
در حال حاضر 16 هزار دانشجوي غيرايراني در ايران تحصيل مي‌كنند. تعداد 3 هزار و پانصد دانشجو در دانشگاه‌هاي كشور و بقيه در دانشگاه جامعه‌المصطفي و حوزه‌هاي علميه در علوم دانشگاهي و علوم اسلامي شاغل به تحصيلند. البته از اين ميان 800 دانشجو بورس و مابقي با هزينه شخصي تحصيل مي‌كنند (خبرگزاري مهر، 14 تير 1389). دانشجويان خارجي از كشورهاي افغانستان، عراق، كشورهاي آسياي ميانه، كشورهاي عربي، كشورهاي آفريقايي و برخي ديگر از كشورها براي تحصيل به ايران آمده‌اند. يكي از بزرگترين مراكز دانشگاهي، دانشگاه بين‌المللي امام خميني است كه ظرفيت بالايي براي پذيرش دانشجوي خارجي دارد و يكي از مهم‌ترين اهداف آن نيز جذب دانشجويان از كشورهاي گوناگون جهان است. با اين حال، در حال حاضر در مقابل هر 8 هزار دانشجوي ايراني اين دانشگاه، حدود 100 دانشجوي خارجي پذيرفته شده‌اند. اين در حالي است كه 60 هزار دانشجوي ايراني در خارج از كشور تحصيل مي‌كنند (خبرگزاري دانا نيوز، 10 دي 1388).
به نظر مي‌رسد يكي از مهم‌ترين موانع افزايش جذب دانشجويان خارجي، مراحل اداري و طولاني گذر از وزارت امور خارجه و كمبود اعتبارات در دانشگاه‌هاي ايران است. هرچند شوراي عالي انقلاب فرهنگي به همه‌ي دانشگاه‌ها اجازه داده تا 5 درصد از ظرفيت خود را به دانشجويان خارجي اختصاص دهند، به دليل موانع موجود در برخي دانشگاه‌ها، اين 5 درصد به صفر رسيده است و در برخي ديگر بسيار ناچيز است. از طرف ديگر محدوديت اعتبارات جهت جذب دانشجويان خارجي به عنوان يك مانع اساسي در افزايش تعداد آنها تلقي مي‌شود. وزارت علوم هر ساله 3 ميليارد تومان براي بورسيه دانشجويان خارجي اعتبار تخصيص مي‌دهد كه تنها مي‌توان 300 دانشجو را بورسيه كرد. مسئله حائز اهميت ديگر اين است كه بيشترين تقاضا جهت تحصيل در حوزه علوم پزشكي، فني و هنر است و تعداد كمي در رشته‌هاي علوم انساني در ايران تحصيل مي‌كنند (خبرگزاري دانا نيوز، 10 دي 1388). يكي ديگر از نكاتي كه در جذب دانشجوي خارجي و اثرگذاري مثبت بر آنها از تصويري كه از ايران در كشور خود ارائه مي‌كنند، زمينه‌سازي فرهنگي مناسب براي حضور دانشجويان خارجي در ميان مردم است. در حال حاضر به نظر مي‌رسد مشكلات متعددي در مورد تعامل مردم با دانشجويان خارجي وجود دارد كه گاه باعث مي‌شود نتيجه‌اي نامناسب به وجود آيد.
4-4-
