هزاربرگ ايران مورد بررسي قرار گرفت. در خرداد و تير ماه 1388 پيکر رويشي نمونه‌ها در مرحله گلدهي کامل از رويشگاه هاي مختلف جمع آوري گرديد. نمونه‌ها پس از جمع آوري و خشک شدن، به روش تقطير با آب، اسانس گيري شد و پس از تعيين درصد اسانس هر جمعيت بر حسب درصد وزني نمونه خشک، براي شناسايي ترکیبهای تشکيل دهنده و مقدار اسانس هر ترکيب از دستگاه هاي کروماتوگرافي گازي (GC) و کروماتوگرافي گازي متصل به طيف سنج جرمي (GC/MS) استفاده شد. بر اساس نتايج حاصل مقدار اسانس نمونه‌ها از 72/0- 32/0 درصد وزني نمونه خشک متغير بود. رنگ اسانس‌ها از زرد روشن تا آبي تيره متغير بود و ارتباط نزديکي با نوع ترکیبهای تشکيل دهنده هر نمونه داشت. اسانس بومادران هزاربرگ ايران داراي تنوع بسيار بالايي از نظر نوع ترکیبهای تشکيل دهنده بود. با توجه به ترکیبهای اصلي هر اسانس میتوان به حضور هفت تيپ شيميايي مختلف در نمونه هاي مورد بررسي پي برد. تیپ‌های شيميايي زير در بررسي اسانس نمونه‌ها تشخيص داده شدند: 1، 8-سينئول، پارا- سيمن، کوبنول، کامازولن، کريزانتنون + کامفور، لاواندوليل استات + کامفور و 7 کامفور + ليمونن (43).
در بررسی ترکیبهای شیمیایی اسانس اندام هوایی گیاه Achillea millefolium subsp. millefolium، بازده اسانس درروش تقطیر با بخار، نمونه های گل و برگ به ترتیب 2/0 درصد و 5/0 درصد و با روش تقطیر با آب،4/0 و 04/0 درصد بدست آمد …سپس نمونه‌ها توسط دستگاههای کروماتوگرافی گازی (GC) و کروماتوگرافی گازی متصل به طیف سنج جرمی (GC/MS) مورد تجزیه قرار گرفتند. ترکیبهای عمده به روش تقطیر با آب در نمونه گل عبارتند از:پارا-سایمن (8/19 درصد)، ان-هپتانول (2/15 درصد) و بورنیل استات (12 درصد) و در نمونه برگ پارا-سایمن(1/24 درصد)، ان-هپتانول (1/11 درصد) و کامفر (9/5 درصد) و همچنین در روش تقطیر با بخار، ترکیبهای عمده در گل عبارتند از ای-ایزوژنیل استات (18 درصد)، ان-هپتانول (3/16 درصد)، بورنیل استات (2/16 درصد) و پارا-سایمن (3/9 درصد) و در برگ ضد-ایزودمیسین (16 درصد)، ای-ایزوژنیل استات (9/14 درصد)، نوتکاتین (13 درصد) و لونگی فولن (8/11 درصد) مورد شناسایی قرار گرفتند (16).
همچنین به منظور بررسی اثر تنش خشکی ناشی از پلی اتیلن گلیکول (PEG) بر روی درصد سرعت جوانه زنی و طول ریشه چه 6 گونه بومادران وحشی (A.biebersteinii ,A.wilhelmsii , A.nobilis , A.filipendula A.millefolium , A.eriophora)، آزمایشی بر پایه فاکتوریل و درقالب بلوکهای کامل تصادفی با دو فاکتور و سه تکرار اجرا شد (37).
همچنین آزمایشی به منظور بررسی تاثیر رطوبت خاک بر عملکرد کمی و درصداسانس گیاه دارویی بومادران (Achillea millefolium L) در منطقه کرج انجام شد. آزمایش انجام شده نشان داد که آبیاری کامل و اعمال تنش ملایم و متوسط، موجب افزایش عملکرد گل و درصد اسانس شد (35).
مرحله جوانه زني گياهان يكي از مراحل مهم در طول دوره رشدي آنها است كه اغلب تحت تأثير تنشهاي محيطي به ویژه شوري و خشكي قرار می‌گیرد. به منظور بررسي جوانه زني بومادران كبير در سطوح مختلف تنش شوري و خشكي دو آزمايش جداگانه انجام گرديد. در آزمايش شوري از 4 سطح غلظت NaCl (صفر و 50 و 100 و 150 ميلي مولار) با سه تكرار و براي تنش خشكي از 5 سطح غلظت PEG (صفر و 10% و 15% و 20% و 25% ) با 3 تكرار در قالب طرح كاملاً تصادفي استفاده گرديد. نتايج نشان داد كه با افزايش تنش شوري و خشكي به طور معني داري از سرعت و درصد جوانه زني، طول ساقه چه كاسته شد. بهترين محدوده رطوبتي براي جوانه زني بذرهاي بومادران كبير شرايط عدم تنش تا غلظت 20% PEG تعيين گرديد. به نظر می‌رسد كه طول ساقه چه در بين ساير صفات از حساسيت بالاتري نسبت به تنش شوري و خشكي برخوردار بود. علاوه بر آن مشاهده گرديد كه در بين تيمارهاي اعمال شده جوانه زني بذرهاي بومادران كبير تا حدودي شرايط تنش شوري را به رتاز شرايط خشكي تحمل می‌کند (38).
اسانس گياه دارويي بومادران شیرازی (Achillea eriophora) به روش تقطير با آب و با استفاده از دستگاه کلونجر استخراج گرديد. اسانس بدست آمده با استفاده از دستگاه گاز کروماتوگرف (GC) و گاز کروماتوگراف متصل به طيف نگار جرمي (GC/MS) آناليز شد و اجزاء آنها بر اساس شاخص بازداري و طيف جرمي تعيين گرديد. سپس با استفاده از تکنيک ميکرودايلوشن (ريز رقت) و با استفاده از دستگاه خواننده الايزا خاصيت ضد باکتريايي اسانس مورد نظر با تعيين حداقل غلظت بازدارندگي (MIC) و حداقل غلظت کشندگي (MBC) عليه برخي از باکتريهاي آلوده کننده مواد غذايي مانند Staphylococcus aureus، Bacillus cereus، Listeria monocytogenes، Escherichia coli O157H7 و Salmonella enteritidis بررسي شد. نتایج اين تحقيق نشان داد که ميزان اسانس استخراج شده از اين گونه بسيار بيشتر از بقيه گونه هاي جنس بومادران می‌باشد. نتايج حاصل از بررسي اجزاي اسانس به روش GC-MS تعداد 36 ترکيب را در اسانس اين گونه از بومادران اثبات کرد که کامفور (28.65 درصد)، 8،1- سينئول (26.95 درصد)، کامفن (5.98 درصد)، بتا پينن (4.8 درصد)، آلفا-پينن (4.2 درصد) و بورنئول (4 درصد) ترکيبات عمده موجود در آن را تشکيل می‌دادند. MIC اسانس اين گونه عليه باکتريهاي گرم مثبت بين 0.15 تا 0.75 ميليگرم در ميلي ليتر و عليه باکتريهاي گرم منفي بين 1.5 تا 3 ميليگرم در ميلي ليتر بدست آمد. حساس‌ترین پاتوژن با اسانس اين گونه S. aureus و مقاوم‌ترین پاتوژن Salmonella enteritidis تشخيص داده شد (84).
فلاونوييدها طبقه بزرگي از پلي فنل ها با بيش از 4000 ترکيب هستند، که در گياه نقش آنتي اکسيداني را در فتوسنتز به عهده دارند و در انسان داراي اثرهاي آنتي اکسيداني، ضدالتهابي، جلوگيري کننده سرطان و محافظت کننده از قلب مي باشند. ترکيب کوئرستين در گروه فلاونول قرار دارد و براي مقابله با ويروس ها و سلول هاي سرطاني استفاده مي شود. هدف از اين تحقيق، استخراج و اندازه گيري تركيب کوئرستين در سه گونه گياهي بومادران Achillea tenuifolia،A. millefolium و A. biebersteinii بود. نمونه ها در اوايل خرداد ماه 1389 از موسسه تحقيقات جنگل ها و مراتع كشور جمع آوري و سپس از اندام هاي مختلف (گل، برگ و ساقه) با روش هاي مختلف استخراج انجام گرديد. در روش اول، نمونه با حلال کلروفرم توسط دستگاه سوکسله به مدت 72 ساعت استخراج گرديد. در روش دوم، به نمونه قبلي که با حلال کلروفرم استخراج شده بود پس از جدا کردن حلال، متانول اضافه کرده و مجددا عمل استخراج انجام گرديد. در روش سوم، با توجه به ميزان ماده خشک از گياه تازه و با حلال هاي متانول و اسيد استيک (به نسبت 1:9) توسط دستگاه آسياب برقي خرد و همزمان صاف گرديد. در روش چهارم، ابتدا گياه تازه با دستگاه آسياب برقي خرد شد و سپس با حلال هاي متانول و اسيد استيک (به نسبت 1:9) و به مدت يک هفته خيسانده سپس صاف گرديد، بعد همه نمونه هاي بدست آمده به حجم 30 ميلي ليتر تغليظ گرديدند. جمعا 36 نمونه بدست آمدند که ميزان ترکيب كوئرستين توسط دستگاه كروماتوگرافي مايع با كارايي بالا (HPLC) مورد اندازه گيري قرار گرفت. بيشترين مقادير ترکيب کوئرستين در گل (2164 ppm) و برگ (2064 ppm) A. millefolium به روش استخراج با سوکسله و حلال متانول بدست آمد. بيشترين مقدار كوئرستين در ساقه (2034 ppm) A. millefolium، به روش خيساندن با حلال متانول بدست آمد و كمترين مقادير کوئرستين در روش استخراج با کلروفرم، در برگ (127 ppm) A. millefolium، در ساقه(110 ppm) A. biebersteinii و در ساقه (23 ppm) A. tenuifolia مشاهده شد.
استفاده از گياهان براي پالايش خاكهاي الوده به فلزات سنگين راه كاري اقتصادي ارزان و موثر می‌باشد دراين كار تحقيقاتي به مطالعه نقش گياهان مريم گلي و بومادران در 4 تراكم مختلف كاشت كاشت با فواصل 10، 20، 30 و 40 سانتي متر روي رديف برحذف فلزات سنگين با روش گياه پالايي در اراضي سبزيكاري شهرك ا حمديه شهرداري منطقه 19 تهران پرداخته شده است نتايج نشان داد كه تاثير رقم روي غلظت سرب، كادميم و موليبدن در گياه معني دار شد از لحاظ جذب عنصر كادميم گياه مريم گلي 037/0 ميلي گرم در كيلوگرم نسبت به بومادران047/0 ميلي گرم دركيلوگرم ازمقدار جذب كمتري برخوردار بود (41).
در بررسی ترکیبهای شیمیایی اسانس گل و برگ گیاه Achillea eriophora DC، بازده اسانس درروش تقطیر با بخار، در نمونه های گل و برگ به ترتیب 1 درصد و 9/0 درصد بدست آمد. سپس نمونه‌ها توسط دستگاههای کروماتوگرافی گازی (GC) و کروماتوگرافی گازی متصل به طیف سنج جرمی (GC/MS) مورد تجزیه قرار گرفتند. ترکیبهای عمده با استفاده از روش تقطیر با آب، در گل 8،1- سینئول (3/41 درصد)، بتا-پینن (4/12 درصد) آلفا-توجون (5/6 درصد) و در برگ 8،1-سینئول (41 درصد)، بتا-پینن (8/13 درصد) و ترپینن-4-ال (1/9 درصد) و با روش تقطیر با بخار، در نمونه گل 8،1-سینئول (5/41 درصد)،ای-نرولیدول (10 درصد) بتا-پینن (8/9 درصد) شناسایی و تعیین گردید (15).
2-4-2. پیشینه تحقیق در خارج از ایران
در یک تحقیق در کشور قزاقستان ترکیبات اسانس چهار گونه بومادران filipendulina، A. sudetica، A. ledebourii،
A. و A,cartilaginea توسط (GC/MS) مورد مطالعه قرار گرفت. اجزای اصلی اسانس. filipendulina . A
سنتولینا الکل (29.1) و بورنئول (27.9) ، لینالول (11.8) و کاریوفیلن (8.9) بود (65).
در بررسي اسانس اندام هوايي A. filipendula در تركيه، اجزاي عمده اسانس سانتولينا لكل (8/43%)، 8،1-سينئول (5/14%) و سيس-كريزانتيل استات (5/12%) گزارش شدند (62).
در تحقیق دیگری که در کشور تاجیکستان انجام گرفت بومادران زاگرسی از دو محل مختلف در جنوب مرکزی تاجیکستان جمع آوری شد.اسانسهای بدست آمده به روش تقطیر با بخار آب به دست آمده و به روش کروماتوگرافی گازی متصل به طیف سنجی جرمی تجزیه و تحلیل شدند. در مجموع 51 ترکیب مشخص شد که 99% و 8/98٪ از کل اسانس را شامل
می شدند. اجزاء اصلی اسانس سنتولینا الکل(6/43-3/46%)، 8،1-سینئول (8/8-4/11٪)، بورنئول (3/5-0/6٪)، ایزوبورنئول (8/4-4/5٪) و سیس-کریزانتنیل استات (5/6-3/9٪) بودند (93).
2-5. روغن های اسانسی و اثرات دارویی آنها
به طور کلی موجودات زنده اعم از گیاهان یا حیوان و حتی میکرو ارگانیسم ها را میتوان به عنوان یک آزمایشگاه بیوسنتز در نظر گرفت که نه فقط موجب ساختن یکسری ترکیب شیمیایی مثل کربوهیداراتها و پروتئین ها می شوند که به عنوان ماده غذایی مورد مصرف انسان و حیوان قرار گرفته و از متابولیسم اولیه به وجود می آیند، بلکه قادر به ساختن مواد دیگری از قبیل گلیکوزید، آلکالوئید و روغن های فرار و… نیز میشوند که دارای آثار فیزیولوژیک و اختصاصات درمانی می باشند و در اثر فعل و انفعالات متابولیسم ثانوی ساخته می شوند.
گیاهان دارویی گروه گسترده ای از متابولیت های ثانویه را تولید میکنند که برای زندگی انسان اهمیت دارد (94). یکی از مهمترین متابولیتهای ثانویه در گیاهان اسانس ها می باشند.
اسانس ها می توانند اثرات ضد باکتریایی،ضد قارچی، آنتی اکسیدانی و ضد سرطان داشته باشند. در زمینه آثار زیستی آنها مطالعات زیادی انجام شده است که 300 از آنها به لحاظ تجاری مهم هستند و عمدتا در تجارت مواد طعم دهنده و عطر سازی استفاده می شوند (9).
2-5-1. روغن های اسانسی
کلمه اسانس از ريشه يوناني Essential به معناي ذاتي، اصلي و يا ضروري گرفته شده است. واژه Essential oil اولين بار در قرن 16 ميلادي توسط يک دانشمند سوئيسي به نام HohenheimParcelusron به کار برده شد (9).
روغن‌هاي اسانس که Volatile oils يا روغن‌هاي اتري29 نيز ناميده مي‌شوند، مايعات روغني معطري هستند که از بخش‌هاي مختلف گياه به دست آمده و
