کتابخانهها5موضوع مورد بحث مقامات مختلف جوامع پيشرفته از جمله نمايندگان مجلس، شهرداران، مشاوران، سرپرستان و مديران مدارس و در مجامع علمي ميان رؤساي دانشگاه‌ها، دانشکده‌ها و مديران آنها مي‌باشد.
2-4-1. همکاري بين کتابخانه‌اي در انواع کتابخانهها
2-4-2. همکاري کتابخانهها در دانشگاه وروکلاو6
دانشگاه وروکلاودر سال 1702به عنوان آکادمي لئوپولدينا7 تاسيس شده است. از نُه دانشگاه لهستاني، امروزه عنوان سوم را به خود اختصاص داده است. و مهمترين نهاد آموزش عالي در لهستان، و در شهرهاي ورشو وکراکو، مي‌باشد.
اين کتابخانه براي اطمينان از اثر بخشي خدمات، حفاظت و حمايت از مجموعه‌ي کتابخانه دانشگاه و براي آموزش کارکنان و توسعه حرفه‌اي سامانه اطلاعات کتابخانه دانشگاه، کار همکاري با کتابخانههاي عمومي و ملي و همچنين مدارس کتابداري و اطلاع‌رساني را آغاز نموده که بسياري از جوامع و سازمان‌هاي حرفه‌اي به آن تعلق دارند. در سال‌هاي اخير پس از تکامل علوم کامپيوتر و فنون پردازش اطلاعات تمام کتابخانهها از جمله کتابخانه دانشگاه وروکلاو بود که به طور فعال در حال توسعه خدمات اطلاع‌رساني خود در پيوستن و به عضويت درآمدن در هم سرمايگي(کنسرسيوم)، با هدف ايجاد زمينه‌هاي پژوهش جديد با مبناي مشترک اطلاعات، اقدام به تهيه فهرست نمود.
اهداف کتابخانه دانشگاه وروکلاو در همکاري با بسياري از همکاران در سطوح مختلف و براي اجراي کامل آن عبارت بود از: سطح عمومي، سطح محلي، سطح ملي و سطح بين المللي.
همکاري در سطح عمومي: کار همکاري بخش کتابخانه، در سطح دانشگاه در سامانه اطلاعات کتابخانه دانشگاه و همچنين با کتابخانههاي ديگر انجام شد. هدف اصلي آن بهبود خدمات عمومي است. اين همکاري که از طريق تبادل تجربه و کارآموزي کارکنان است، اجرا مي‌شود.
همکاري در سطح محلي: اين نوع همکاري شامل پياده‌سازي سامانه مجازي8 کتابخانهها، ايجاد نمايشگاه دوره‌اي و بوجود آوردن پايگاهي براي انتشارات دانشگاه مي‌باشد که با همکاري نهادهاي ديگر اين اقدام صورت مي‌گيرد. از سال 2006 پايگاه آنلاين دبليو. وي. ال9 نيز قابل اجرا بر روي سرور دانشگاه است. موتورهاي جستجو، کاتالوگ‌ها و پايگاه‌هاي اطلاعاتي را در 5 مؤسس? آموزشي دانشگاه، اعم از دانشگاه علم و صنعت، محيط زيست و علوم زيستي، دانشکده تربيت بدني، دانشکده علوم پايه و کتابخانه سيلسيا10 قرار داده است.
همکاري در سطح ملي: تغييراتي که درزمينه‌هاي همکاري بين کتابخانهها بوجود آمده عبارتند از:
– امانت بين کتابخانه‌اي؛
– کمک در ايجاد فهرست مشترک کتابخانه مرکزي؛
– برنامههاي کارآموزي براي بهبود مهارت‌هاي حرفه‌اي کارکنان، که به دليل گسترش و توسعه‌ي فناوري اطلاعات جديد و پيشرفت سامانه کامپيوتري کتابخانهها و مشارکت در همکاري شکل گرفته است؛
همکاري در کتابخانه شامل موارد زير است:
– آماده سازي شکل پيشينه‌هاي کتاب‌شناختي براي انواع مختلف اسناد؛
– تهيه مواد آموزشي؛
– تبادل پيشينه‌هاي کتاب‌شناختي؛
– ايجاد پايگاه داده مجله‌هاي علمي و امکان دسترسي به پايگاه؛
– ايجاد و دسترسي به پايگاه مرکزي ملي آنلاين کتابخانه علمي لهستاني، نه تنها همکاري با مقياس بسيار بالاي وي.ال.اس.آي11 است، بلکه از سامانه يکپارچه مجازي نيز استفاده مي‌نمايد.
– از سال 2002 کتابخانه دانشگاه وروکلاو با پايگاه آنلاين اُپک12 در دسترس است. همچنين توسط موتورهاي جستجو درکتابخانه دانشگاه به طور همزمان اجرا شده است.
همکاري در سطح بين المللي: براي ايجاد دسترسي به منابع در سطح بين المللي و اطلاعات علمي، پايگاه‌هاي داده آنلاين کتابخانه دانشگاه وروکلاو به هم‌سرمايگي پيوسته‌اند. از سال 2000 کتابخانه دانشگاه در ارتباط با نهادهاي ملي و علمي است که استفاده از فناوري اطلاعات در دانشگاه را امکان‌پذير نموده است.
کتابخانه دانشگاه وروکلاو با مؤسسه‌هاي اطلاعات علمي جهاد کشاورزي و کتابداري همکاري مي‌نمايد. اين همکاري شامل :
– برگزاري جلسات آموزشي و پژوهشي؛
– مشارکت در فعاليت‌هاي مؤسسه؛
– دسترسي به مجموعه‌ها و اتاق‌هاي مطالعه براي اهداف آموزشي و پرورشي مؤسسه؛
– مشارکت کارکنان کتابخانه در همايش‌ها، سخنراني‌ها و سمينارهاي برگزار شده توسط مؤسسه.
يکي ديگر از نمونه‌هاي هم‌سرمايگي کتابخانه، همکاري دانشگاه در پروژه حفاظت از ميراث مشترک اروپا است که نسخه‌هاي چاپ قديمي مجلات فرهنگي را به صورت ميکروفيلم توليد مي‌کند. دانشگاه از سال 1989 عضو سازمان فدراسيون بين المللي انجمن‌هاي کتابداري ايفلا13 مي‌باشد. از سال 1997 در پردازش نسخه‌هاي خطي خود از طريق کامپيوتر و برنامه همکاري با ستاد آر. آي. اس. ام14 در فرانکفورت پرداخته است. توافقنامه بلند مدت تبادل همکاري با کتابخانه ملي را امضاء نمود. در نتيجه همکاري که کتابخانه دانشگاه وروکلاو داشت، از جمله مشارکت و همکاري در پروژه پورتال “جنبش کارگران” است. تا سال 2003 ادامه داشته است. و هدف اصلي آن رقمي کردن کتابخانه و انتشار منابع به صورت اينترنتي در کتابخانه دانشگاه بوده است(فرانکفورت، کتابخانههاي دانشگاهي، 2006، 7-1)15.
2-5. شرايط لازم براي کسب موفقيت در برنامههاي همکاري بين کتابخانهها
مهمترين شرط ايجاد و موفقيت چنين برنامهاي علاقه کتابداران است. روحيه استقلال طلبي و عدم وابستگي به ديگران همواره به عنوان سدي در برابر برنامههاي همکاري وجود داشته است و براي موفقيت در اين برنامه بايد روحيه تعاون را جانشين روحيه استقلال طلبي کرد. کتابداران بايد عميقاً معتقد شوند که عدم وابستگي در شرايط کنوني غير ممکن است و تنها با اشتراک در منابع است که ميتوان با کمترين منابع در استفاده از بيشترين امکانات سهيم شد. در عين حال برنامه همکاري بايد طوري تنظيم شود که همه کتابخانهها از شرکت در برنامه احساس سود کنند. بايد کوشش شود سهم کتابخانههاي شرکت کننده در برنامه نسبتاً يکسان باشد و در صورتي که اين امر ممکن نباشد بايد براي کتابخانههاي بزرگتر که معمولاً سهم بيشتري در مشارکت دارند امتيازهايي در نظر گرفته شود تا به شرکت در برنامههاي همکاري راغب شوند (سينايي، 1385، 109).
بررسي تاريخچه همكاري به‌طور عام و اشتراك منابع و همكاري بين كتابخانه‌ها به طور خاص و شناسايي عوامل موفقيت يا عدم موفقيت برنامه‌هايي كه در‌اين حوزه ايجاد شده‌اند، مي‌تواند به بهبود برنامههاي موجود و راه‌اندازي برنامههاي جديد كمك شاياني نمايد.بدين ترتيب در ميان‌مدت، اشتراك منابع و همكاري بين كتابخانه‌ها در بسياري از موارد به شكل پيشين خود ادامه خواهد يافت. از اين رو در شناخت عوامل موفقيت در اين حوزه بايد دو رويكرد را اتخاذ كرد. رويكرد اوّل به شناخت اين عوامل در وضعيت سنتي كتابخانه‌ها اختصاص دارد. رويكرد دوم نيز به بررسي اين عوامل در حالت الكترونيكي مربوط مي‌شود. هر چند دستاوردهاي اين دو رويكرد مي‌توانند در محورهايي به هم شبيه باشند، اما مي‌توانند به صورت جداگانه نيز به كار روند. به‌ويژه در كشورهاي كمتر توسعه‌يافته كه افقي دورتر را براي دستيابي به كتابخانه‌هاي الكترونيكي دارند، توجه به شكل سنتي اشتراك منابع و همكاري بين كتابخانه‌ها از اهميتي بيشتر برخوردار است ( عليدوستي و نظري، 1385، 2).
احتمالاً زماني که برنامه همکاري بين کتابخانه‌اي را ايجاد شود و موفقيت لازم را به دست آيد، کتابخانهها مي‌توانند با بهره‌گيري لازم از اين برنامه به امکاناتي که ممکن است در آينده براي آنان بوجود آيد، دست يابند. از جمله اينکه در يک نظام که باعث هماهنگي بين آنان مي‌شود مشارکت مي‌نمايند، در هزينه‌هايشان صرفه جويي مي‌شود، کاربرانشان در اسرع وقت به منابع و اطلاعات مورد نياز خود مي‌رسند، که ميتوان گفت مهمترين هدف برنامه همکاري بين کتابخانه‌اي نيز همين خواهد بود.
2-6. انواع همکاري‌هاي بين کتابخانه‌اي
انواع همکاري‌هاي بين کتابخانه‌اي و فعاليت‌هاي شبکه‌اي را ميتوان به چند گروه تقسيم کرد:
1- امانت بين کتابخانه‌اي و تحويل مدرک؛
2- خدمات کتاب‌شناختي؛
3- مجموعه‌سازي و فراهم آوري؛
4- ذخيره سازي تعاوني؛
5- خدمات ارجاعي؛
6- آگاهي‌رساني جاري و اشاعه اطلاعات گزيده( نشاط، 1382، 10).
1- امانت بين کتابخانه‌اي و تحويل مدرک: تا چندي پيش هدف هر کتابخانه‌اي آن بود که تمامي مواد مورد نياز مراجعانش را فراهم کند؛ حتي اگر چنين هدفي تحقق نمي‌يافت، فعالانه دنبال مي‌شد. در بسياري از کتابخانهها براي رسيدن به خودکفايي در يافتن وسيله مؤثر جهت دستيابي به منابع لازم در هر جا که احتمال حضور آن مي‌رود تلاش‌هايي صورت گرفته است. استفاده مشترک از منابع مستلزم سه چيز است: داشتن منابعي براي استفاده مشترک، تمايل به استفاده مشترک از منابع و طرحي براي سهيم شدن در منابع. قديمي‌ترين و احتمالاً رايج‌ترين شکل شناخته شد? آن امانت بين کتابخانه‌اي است. امانت بين کتابخانه‌اي بخش تفکيک ناپذيري از فعاليت کتابخانههاي ايالات متحده و انجمن کتابداران آمريکا مجموعه قواعد آن را تدوين و رسمي ساخته است. انواع گوناگون مجموعه قواعد محلي و منطقه‌اي نيز وجود دارد و امانت بين کتابخانه‌اي در سطح بين المللي هم رايج است.
تحويل مدرک جزء وظايف اصلي کتابخانه‌هاست و هنگامي که کتابخانهها قادر به تحويل مدارک از مجموع? موجود در مخازن خود نباشند، از امانت بين کتابخانه‌اي براي رفع اين مشکل استفاده مي‌شود.
کتاب‌شناسي‌ها، چکيده‌نامه‌ها، فهرست‌هاي مشترک و غيره از مهمترين ابزارهايي هستند که با استفاده از آن ميتوان علاوه بر آگاهي از منابع به انتخاب منابع مناسب نيز دست زد. فهرست رايانه‌اي گامي مؤثر در جهت امانت بين کتابخانه‌اي است، زيرا به جاي جستجو در فهرست‌ها و سياهه‌هاي مختلف ميتوان در مدت اندکي به اطلاعات موجود در چندين کتابخانه دست يافت. ممکن است تصور ايجاد چنين نظامي براي امانت ميان کتابخانهها زودگذر باشد، به هر حال ايجاد اين نظام مشکلاتي نيز دارد، براي مثال در کشورهاي کوچک‌تري نظير هلند، امکان فهرست پيوست? ملي وجود دارد، اما در کشورهايي با وسعت بيشتر و جمعيت پراکنده‌تر، ايجاد يک نظام گسترده براي کليه کتابخانهها و خصوصاً کتابخانههاي کوچکتر از نظر اقتصادي مقرون به صرفه نخواهد بود.
استانداردها خود مسأله ديگري در امانت بين کتابخانه‌اي و خدمات تحويل مدرک به شمار مي‌رود. هر توافق بين المللي به شکل‌هاي پذيرفته شده و شيوه‌هاي استاندارد نياز دارد. همانطور که در نوشته‌هاي گوناگون مشاهده شد، کانادا در جهت تعيين استانداردي براي انتقال درخواست‌هاي امانت بين کتابخانه‌اي گام‌هايي برداشته است.
2- خدمات کتاب‌شناختي: الف) فهرست نويسي تعاوني يا اشتراکي16. همکاري کتابخانهها در اين زمينه شامل خدمات فهرست نويسي، رده بندي، نمايه‌سازي و چکيده‌نويسي است. اين همکاري بيشتر به صورت ايجاد کانون‌هاي مرکزي انجام مي‌گيرد و يک مرکز که از لحاظ نيروي انساني، تجهيزات و امکانات در سطح مطلوب‌تري قرار دارد براي انجام دادن هر يک از کارهاي مذکور انتخاب مي‌شود. يکي از فعاليت‌هاي مهم در اين زمينه فهرست‌نويسي و تهيه و توليد فهرست برگه براي مؤسسات و کتابخانههاي عضو است؛ يعني فهرست‌نويسي به صورت متمرکز انجام گرفته و برگه‌هاي توليد شده به کليه کتابخانهها ارسال مي‌گردد. برنامه فهرست‌نويسي تعاوني ان. پي. اي. سي17 کتابخانه کنگره در سال 1966 آغاز شد. اين کتابخانه به عنوان “مرکز جهاني گردآوري و ارسال داده‌هاي فهرست‌نويسي” بر اساس همکاري مراکز مشابه در ساير کشورها به وجود آمده است. استاندارد بين المللي توصيف کتاب‌شناختي آي.اس.بي.دي18موجب برخي تغييرات در شيو? فهرست‌نويسي شده است. تأثير بين المللي ديگر فهرست‌نويسي تعاوني برگزاري “اجلاس کارشناسانِ فهرست‌نويسي تعاوني” در کتابخانههاي پژوهشي اروپا19 انجام گرفت. اهداف اين اجلاس عبارت بود از مشخص ساختن روابط ميان کتابخانهها و کتاب‌شناسي‌هاي ملي، هماهنگ
