
زمینههای فرهنگی، اجتماعی، تاریخی و کالبدی، اقلیمی و شرایط خاص آن سایت و ساختمان طراحی و اجرا میگردد و ساختمان عضو همخوان با اکولوژی و عنصری هماهنگ در بستر خود و در نهایت در بستر محیطزیست خواهدبود. اصل معماری پایدار بر این نکته استوار است که ساختمان جزئی کوچک پیرامونی است و باید بهعنوان بخشی از اکوسیستم عمل کند و در چرخه حیات قرار گیرد.
از نظر پست مدرنها شرایط زیر فرم ساختمان را تعیین میکنند:
– خصوصیات فرهنگی، اجتماعی، تاریخی و اقتصادی افراد
– خصوصیات شهری، خیابان، میدان، کوچه و مغازه
– شرایط اقلیمی، رطوبت، سرما، گرما، جنگل و صحرا
– نحوه زندگی روزمره اهالی ساختمان و نیازهای آنها58
3.5 همزیستی فنّاوری، محیط و انسان
اصل طراحی در این سبک بر این اصل استوار است که ساختمان جزئی کوچک از طبیعت پیرامونی است و باید بهعنوان بخشی از اکوسیستم عمل کند و در چرخه حیات قرار گیرد. بدون تردید کیفیت مطلوب بدون توجه به طبیعت، نورگیری مناسب فضاها و تهویه مطبوع فراهم نمیآید. در ضمن از آنجا که پایداری و ماندگاری ساختمان نیز مدنظر است، لذا ساختن با کیفیت بالا و استفاده از مصالحی با قابلیت ماندگاری طولانی نیز باید در نظر گرفته شود. رسیدن به چنین شرایطی با استفاده از تکنولوژی و مدیریت کارآمد صورت میگیرد. دستیابی به استانداردهای بالای کیفیت، امنیت و آسایش که در واقع سلامت انسانها را تامین میکند از مهمترین اهداف معماری اکوتک است.59
برنامهریزی شهری آگاه از انرژی
چنین برنامهای استفاده از منابع طبیعی در سایت را به حداکثر میرساند. در آب و هوای معتدل، باز بودن سطح جنوب گرمای خورشیدی منفعل را در زمستان تقویت میکند. درختان همیشه سبز کاشته شده در شمال سایت از آن در برابر بادهای زمستانی حفاظت میکند و کارآیی انرژی را افزایش میدهند. ساختمان میتواند بسته به محل آب در سایت جایابی شود تا از سرمای طبیعی در تابستان بهره گیرد.60
گرما و سرما منفعل
تابش خورشید بر روی سطوح ساختمان مهمترین ورودی انرژی به درون است که گرما، نور و اشعه فرابنفش لازم برای فتوسنتز را تامین میکند. از لحاظ تاریخی، معماران ساختمانها را طوری طراحی میکردهاند که در تابستان سایه را تامین کند و در زمستان گرما را حفظ کند. سایهای ایجاد شده توسط گیاهان و سایهبان در تابستان مانع از افزایش گرما و هزینههای همراه تهویه مطبوع میشود. باد یا جریانهای هوایی دو مزیت مهم را فراهم میکند، هم باعث خنک کننده هستند و هم اثر بهداشتی دارند.61
عایق
در و پنجرههای دوجداره و دیوارهای عایق از کسب و اتلاف بیهوده گرما جلوگیری میکنند. کاهش تبادل گرما، بار حرارتی ساختمان برای گرمایش و سرمایش را کاهش میدهد و در نتیجه مصرف انرژی نیز کاهش مییابد. در نتیجه کاهش نیاز به گرمایش و سرمایش، سیستمهای تهویه مطبوع کوچکتری میتواند مورد استفاده قرار بگیرد که سرمایهگذاری اولیه برای تهیه تجهیزات را کاهش میدهد، همچنین تجهیزات کوچکتر تهویه مطبوع سر و صدای مکانیکی را کاهش میدهد. گذشته از این منافع، پنجرههای دوجداره و دیوارهای عایق محیطهای حرارتی راحتتری را ایجاد میکنند و دمای آنها در زمستان بالاتر و در تابستان پایینتر خواهد بود و علاوهبراین کیفیت صوتی در فضای داخل ساختمان را افزایش میدهد.
منابع متناوب و جایگزین انرژی
خورشید، باد، آب و سیستمهای انرژی زمینگرمایی همه عوامل دردسترس اقتصادی برای کاهش نیاز به منابع انرژی خارجی هستند. برق و حرارت مورد نیاز را میتوان با یکی و یا ترکیبی از این سیستمها در تمام مناطق آب و هوایی تامین کرد.
استفاده از روشنائی روز
طـراحی ساختمان و پنجـرههایی که از نـور طبیعی بهره میگیرند منجـر به صرفهجویی در مصرف الکتریسیته و کاهش مصرف انرژی توسط خنککنندهها میشود. مهمتر از آن استفاده از روشنائی روز کیفیت محیطهای داخلی را افزایش میدهد و باعث افزایش سلامت روانی و بهرهوری از کارکنان در محیطهای داخلی میشود که به مراتب مهمتر از پتانسیل آن در صرفهجویی مصرف انرژی است.
انرژی کارآمد تجهیزات و لوازم
پس از هـزینههای ساخت و ساز، هـزینههای بهـرهبرداری بـزرگـترین هـزینه یک ساختمان است. هزینههای تجهیزات و تعمیرات آنها در طول عمر یک ساختمان، حتی میتوانند بیشتر از هزینههای ساخت و ساز شوند. انتخاب دقیق با کارآیی بالا در سیستمهای گرمایش و سرمایش و تهویه مطبوع ضروری است. اگرچه قیمت اولیه این تجهیزات به مراتب بالاتر از تجهیزات با کارآیی کمتر است اما توسط پسانداز آینده جبران میشود.
لوازم الکتریکی از یخچال و فریزر تا کامپیوتر نهتنها مصرف کننده انرژی هستند بلکه منجر به تولید گرما میشوند. لوازم کارآمدتر با برچسب انرژی مصرفی کمتر هزینههای برق و تهویه مطبوع را کاهش میدهد.62
انتخاب مواد و مصالح با به کارگیری انرژی کمتر
مصالح ساختمانی با توجه به اینکه چه میزان انرژی برای تولید آنها به کار رفته است، میتوانند متفاوت باشند. انرژی گنجانده شده در مصالح روشی برای اندازهگیری انرژی است که در تمام طول عمـر ساختمان داخـل آن رفته است. برای مثال آلومینیـوم به علت مصرف زیاد برق برای استخراج و تولید آن از سنگ معدنی بوکسیت، انرژی گنجانده شده بسیار بالایی دارد در حالیکه آلومینیوم بازیافت شده نیاز به انرژی بسیار کمتری برای دوباره ساختن دارد. با انتخاب مصالح با انرژی گنجانده کم، تاثیرات زیستمحیطی یک ساختمان کاهش مییابد. استفاده از مصالح بومی و محلی بیش از مصالح وارداتی از همان نوع انرژی حمل و نقل را کاهش میدهد.
3.5.1.1 حفاظت از آب
روشهای حفاظت از آب میتوانند میزان ورودی، خروجی و یا هر دو را کاهش دهند، زیرا آبی که به یک ساختمان عرضه میشود معمولا به صورت فاضلاب از آن خارج میشود و همهی آنها توسط تصفیهخانههای شهری تصفیه میشوند. بنابراین کاهش استفاده از منابع آبی منجر به کاهش تولید ضایعات نیز میشود.
استفاده مجدد از آب در محل
آب مصرف شده در ساختمان را میتوان به دو نوع طبقهبندی کرد: فاضلاب و آبی که توسط فعالیتهایی مانند شستن دست و حمام تولید میشود. کیفیت آبی که از این فعالیتها به دست میآید به کیفیت آب آشامیدنی نیست اما لازم هم نیست که به شدت فاضلاب تصفیه شود و میتوان آن را در ساختمان تصفیه کرد و برای آبیاری گیاهان و سیفون توالتها استفاده کرد. سیستم لولهکشی خوب چنین استفادهی مجددی را تسهیل میکند.
معمولا آب باران در ساختمانها بهعنوان یک منبع مفید در نظر گرفته نمیشود و ایدهای برای استفاده از آب باران روی سطوح در نظر گرفته نمیشود. سقف ساختمانها میتوانند با مخزن جمعآوری و نگهداری آب باران ترکیب شوند و از این آب برای آبیاری گیاهان و سیفون توالتها استفاده کرد.63
کاهش مصرف
سیستمهای تامین آب و لوازم جانبی میتوانند طوری انتخاب شوند که مصرف آب و تولید ضایعات را کاهش دهند. شیرهای آب کم مصرف و فلاشتانکهای کوچک مجهز به چشم الکترونیکی در این زمینه بسیار سودمند هستند. سپتیک تانکها که در مقیاسهای مسکونی و تجاری در دسترس هستند باعث تصفیه فاضلاب در محل شده و نیاز به انرژی مورد نیاز برای تصفیه شهری را کاهش میدهند.
محوطهسازی بومی
استفاده از گیاهان محلی و بومی موجود در اکوسیستم، مصرف آب را کاهش میدهند. این گیاهان با میزان آب باران محل زندگی سازگارند و نیاز به آب اضافی به مقدار زیاد را از بین میبرند.
3.5.1.2 حفاظت از مواد و مصالح
تولید و مصرف مصالح ساختمانی تاثیر متنوعی بر روی محیطزیست محلی و جهانی دارد. استخراج، پردازش، تولید و حمل و نقل مصالح ساختمانی تا حدی منجر به صدمات زیستمحیطی میشوند. روشهایی برای کاهش ورودی و خروجی مواد و مصالح ساختمانی وجود دارد که برخی از آنها با روشهای محافظت از آب نیز تداخل دارند. انطباق ساختمانهای موجود برای استفادههای جدید برای استفادههای جدید یکی از روشهای ساده و موثر برای صرفهجویی در مصرف مصالح است زیرا منبعی را که در حال حاضر به شکل ساختمان وجود دارد تامین میکند. عمر اکثر ساختمانها متناسب با هدف آنها طراحی میشود، بسیاری از آنها میتوانند به یک کاربری سادهتر و با هزینههای کمتری نسبت به یک ساخت و ساز جدید تبدیل شوند.
ترکیب مصالح اصلاح شده و یا بازیافت مصالح ساختمانی پس از تخریب ساختمانها میتوانند منابعی برای ساختمانهای جدید باشند. بسیاری از مصالح ساختمانی از جمله چوب، فولاد، شیشه و پلاستیک را میتوان بهراحتی بازیافت کرد و برخی مصالح مانند آجر و پنجرهها را بهطور کل در ساختار جدید استفاده کرد. مبلمان بهویژه سیستمهای پارتیشنی را میتوان بهراحتی از یک محل به محل دیگر انتقال داد.
استفاده از مواد و مصالحی که میتوانند بازیافت شوند، در فرآیند طراحی ساختمان و انتخاب مواد و مصالح راهی برای حفظ انرژی گنجانده شده در ساخت آنها است.
حجم ساختمانها و سیستمهای مناسب آنها
ساختمانی که به علت هدف و کاربریش دارای اندازه و سیستم بزرگی است، مواد و مصالح بیشتری مصرف خواهد کرد. وقتی که یک ساختمان بر حسب تعداد کاربرانش بسیار کوچک و یا بسیار بزرگ است، سیستمهای سرمایش و گرمایش و تهویه مطبوع که اندازه آنها معمولا بر اساس متراژ محاسبه میشود ناکافی و ناکارآمد خواهند بود.
این روشها بهطور مستقیم به برنامهریزی و طراحی معماری بستگی دارد. فضای حال و آینده کاربران باید به دقت مطالعه شود تا از اندازهی درست ساختمان و سیستمهای آن اطمینان حاصل شود. آرایش بیشاز اندازه مصالح برای فضاهای غیر مدولار موجب تولید زباله و ضایعات بیشتر خواهد شد.
استفاده مجدد از محصولات غیر متعارف بهعنوان مصالح ساختمانی
مصالح ساختمانی از منابع غیر متعارف مانند لاستیکهای بازیافتی، قوطیهای فلزی و بطریها، ضایعات کشاورزی بهآسانی در دسترس است. این محصولات نیاز به محل دفن زبالهی جدید را کاهش میدهند و دارای انرژی گنجانده شده کمتری نسبت به مصالحی هستند که جایگزین آنها شدهاند.
محصولات مصرفی
تمام کالاهای مصرفی در نهایت سودمندی خود را از دست میدهند. «عمر مفید» زمان از دست دادن سودمندی اصلی را تعیین میکند. برای مثال، روزنامه برای یک روز مفید است، گوشی برای چند سال و دیکشنری برای 10 سال. عمر مفید کوتاه کالاهای مصرفی باعث تولید حجم بیشتری از کالاهای غیر استفاده خواهد شد. در نتیجه ملاحظات معماری برای بازیافت کالاهای مصرفی با عمر مفید کوتاه بیشتر مورد نیاز است. اصطلاح متعارف برای کالاهایی که سودمندی خود را از دست میدهند، زباله است اما آنها میتوانند منبعی برای استفاده دیگر باشند پس بهتر است به جای زباله از اصطلاح مواد قابل بازیافت استفاده کرد.
3.5.1.3 طراحی چرخه عمر
همانطور که بحث شد، اصل طراحی چرخه عمر دارای سه مرحله راهبردی است: قبل از ساخت، ساخت و بعد از ساخت. این راهبردها بهنوبه خود میتوانند روشهای طراحی را که موجب پایداری معماری میشوند را بهبود بخشند. شکل 10 تاثیر هر یک از این راهبردها بر اصل طراحی چرخه عمر را نشان میدهد. این روشها بهطور عمده بر کاهش ورودی تمرکز میکند. مواد مصرفی کمتر، تاثیرات زیست محیطی از فرآیندهای تولید را نیز کاهش میدهد و پس از آن خروجی نهایی اکوسیستم ساختمان را نیز کاهش میدهند.
راههای دستیابی و بهبود «طراحی چرخه عمر» اصل دوم
3.5.1.3.1 مرحله قبل از ساخت
استفاده از مصالح ساخته شده از منابع تجدیدپذیر
منابع تجدیدپذیر منابعی هستند که میتوانند با سرعت بیشتری از میزان مصرف انسان رشد کنند و یا جایگزین شوند. استفاده از این مواد و مصالح طبق تعریف پایدار است. مواد ساخته شده از منابع تجدیدناپذیر مانند نفت و فلزات در نهایت پایدار نیست حتی اگر منابع فعلی کافی باشند. استفاده از منابع تجدیدپذیر در موقعیتهای ممکن نیاز به منابع غیر قابل تجدید را کاهش میدهد.
استخراج و برداشت مصالح بدون آسیبهای زیست محیطی
همهی مواد و مصالحی
