در توصیه‌هایش به آن اشاره کرده بود، امکان دسترسی رایگان مردم به منابع الکترونیکی در زمینه‌های مختلف نظیر بهداشت و تجارت بود (گزارش سالانه، 2007، ص.4). این توصیه هدف مهمی را پیش روی کتابخانه ملی گذاشت که از همان زمان از اولویت‌های سازمان به شمار آمد. بنابر این پروژه‌های متعددی جهت دسترس‌پذیر ساختن منابع اطلاعاتی به صورت الکترونیک آغاز شد که در اجرای اکثر آنها از همکاری سایر سازمان‌ها استفاده می‌شود. بعضی از پروژه‌های مهم که در این راستا اجرا شد به قرار زیرند:
1) سرویس تصاویر استرالیا160: این سرویس که از 1998 راه‌اندازی شد، نسخه دیجیتالی تصاویری را در بر می‌گیرد که در گالُری‌های استرالیا، موزه‌ها، آرشیوها، کتابخانه‌ها و مجموعه‌های تاریخی محلی نگهداری می‌شوند (تاریخ با ارزش: تصاویر استرالیا161، بی‌تا). در سال 2005 کتابخانه ملی در اولین تلاش خود برای مشارکت مقرون به صرفه در محیط‌های آنلاین جهت دسترس‌پذیر کردن منابع با یاهو162 توافقی ایجاد کرد تا امکان دسترسی به عکس‌های سرویس تصاویر استرالیا از طریق یاهو فراهم شود و به کاربران اجازه اشتراک‌گذاری تصاویر آن از طریق فلیکر163 (وب‌سایت به اشتراک‌گذاری تصویر) داده شود (گزارش سالانه، 2006، ص.37،38)
2) سرویس موسیقی استرالیا164: این سرویس از 2005 با همکاری سایر سازمان‌های دارنده منابع صوتی ارائه می‌شود و امكان دسترسي به 140000 منبع صوتي، شامل صفحات موسيقي، چندرسانه‌اي‌ها، صفحات موسيقي و…، كه در مجموعه‌هاي صوتي استراليا نگه‌داري مي‌شوند را فراهم می‌کند. بعضي از رکوردهای این سرویس به صورت آن‌لاين ارائه می‌شوند (گزارش سالانه، 2005، ص.3)
3) سرویس روزنامه‌های استرالیا165: این سرویس با همکاری کتابخانه‌های ایالات استرالیا ارائه می‌شود و در آن نسخه‌ای از همه صفحات یکی از روزنامه‌های هر ایالت و قلمرو که قبل از 1954 منتشر شده و در گسترده قانون حق مولف نمی‌گنجند، ارائه می‌شود.
4) سرویس مردم استرالیا166: در این سرویس تاریخی که از 2006 ارائه می‌شود، اطلاعات زندگی‌نامه‌ای استرالیایی‌های سرشناس ارائه می‌شود (گزارش سالانه، 2007، ص.4)
5) ارائه اطلاعات منابع تاریخ شفاهی و فولکور به صورت آنلاین از 2006 (گزارش سالانه، 2007، ص.7).
6) سرویس منابع پژوهشی استرالیا: ارائه این سرویس از 2005 با نام «منابع پژوهشی استرالیا آنلاین در دسترس جهان»167 (ARROW) با همکاری کتابخانه‌های دانشگاهی و جوامع تحقیقاتی اجرا شد. در این سرویس که از 2009 به «پژوهش‌های آنلاین استرالیا»168 تغییر نام یافت؛ انتشارات پژوهشی و مقالاتی که به شکل آنلاین وجود دارند، مدیریت شد و در دسترس قرار می‌گیرند (گزارش سالانه، 2007، ص.7؛ گزارش سالانه، 2009، ص. 20).
7) پروژه «مدیریت دسترسی به منابع دیجیتالی دولت»169 (MAGDIR): این پروژه با مشارکت سازمان زمین‌شناسی استرالیا170، سازمان آمار استرالیا171، آرشیو ملی استرالیا و دفتر مدیریت اطلاعات دولتی استرالیا172 برای یافتن راه حلی برای مشکلات مربوط به مدیریت و دسترس‌پذیری اطلاعات دیجیتالی آغاز شد؛ در ادامه شرکای دیگری نیز به آن پیوستند (گزارش سالانه، 2006، ص.5)
8) پروژه «منابع الکترونیکی استرالیا»173 (ERA).: این پروژه در 2007 با هدف ایجاد امکان خرید منابع مهم الکترونیکی آنلاین با قیمت ارزان برای کتابخانه‌های کوچک آغاز شد (گزارش سالانه، 2007، ص.4)
9) ارائه اطلاعات مجموعه به صورت آنلاین: طبق گزارش سال 2007-08، اطلاعات 88 درصد از مجموعه در فهرست‌های آنلاین ارائه شده و از طریق اینترنت قابل جستجو بوده است (گزارش سالانه، 2007، ص.6).
10) همکاری با Google book و پروژه گوتنبرگ: کتابخانه با Google book جهت تأمين دسترسي به صفحات اوليه كتاب‌ها، و امکان جستجوی منابع کتابخانه برای موتور جستجوی گوگل همکاری دارد همچنین با پروژه گوتنبرگ براي دسترس‌پذير كردن كتاب‌هاي بدون حق مولف همكاري مي‌کند (گزارش سالانه، 2007، ص.9؛ گزارش سالانه، 2009، ص.46)
11) در کنار راه‌اندازی سرویس‌های آنلاین برای دسترس‌پذیر ساختن منابع، اولویت بعدی سازمان، اجرای پژوهش‌هایی در مورد راه‌های جدید گردآوری منابع دیجیتال174 و همچنین ایجاد امکان تعامل با کاربران و استفاده از اطلاعات و دانش آنها175 بوده است (گزارش سالانه، 2006، ص.5). به طور کلی می‌توان گفت برنامه‌های کتابخانه ملی در زمینه اطلاعات دیجیتال که از اواخر دهه 90 با اقداماتی نظیر راه‌اندازی وب سایت و گردآوری منابع دیجیتال آغاز شده بود تحت تأثیر توصیه‌های کمیته مرجع ارتباطات، فناوری اطلاعات و هنر سنا روند تکامل را طی کرد. به بیان دیگر برنامه‌های دیجیتالی که با رویکرد حفاظت از منابع آغاز شده‌بود تحت تأثیر توصیه‌های این کمیته، با رویکرد دسترس‌پذیر کردن منابع ادامه یافت.
4-3-6. کتابخانه ملی استرالیا: دیروز، امروز، فردا
کتابخانه ملی استرالیا طی بیش از 100 سال فعالیت خود ( ابتدا در قالب کتابخانه پارلمان و بعدها به صورت مستقل). روند توسعه را در اجرای وظایف خود شامل حفظ منابع و میراث ملی و رهبری خدمات کتابخانه‌های کشور را طی کرده است. این روند تکامل با اجرای وظایف سنتی کتابخانه ملی نظیر اجرای قانون واسپاری، انتشار کتابشناسی ملی و فهرستگان‌ها آغاز شد و تحت تأثیر پیشرفت فناوری با اقداماتی نظیر ارائه سیستم کتابشناختی جامع به کتابخانه‌ها، پشتیبانی از امانت بین کتابخانه‌ای، ارائه سرویس‌های آنلاین از منابع دیجیتال و … ادامه یافت. در سال‌های اخیر کتابخانه علاوه بر این که سعی داشته در فضای جدید تکنولوژیکی و اطلاعاتی وظایف سنتی خود را به شکل نوین ارائه دهد، با در نظر داشتن اولویت‌های جدیدی نظیر تعامل با کاربر، ارائه منابع اطلاعاتی به صورت آنلاین و … نقش پویایی را در خدمات اطلاع‌رسانی به عهده گرفته است.
4-4. بخش سوم: کتابخانه ملی ایران
کتابخانه ملی ایران در 1316 با مجموعه کتابخانه معارف تشکیل شد (توضیحات بیشتر در قسمت 4-4-2 ارائه شده است.) کتابخانه در سال‌های اول تأسیس اقدام مهمی در جهت اجرای وظایف یک کتابخانه ملی صورت نداد اما بعد از تصویب اساسنامه در 1369 که ارتقاء جایگاه و تعیین حدود وظایف را به دنبال داشت توسعه چشمگیری یافت. در سال‌های بعد رویدادهایی چون ادغام با سازمان اسناد ملی (1381) و بنای ساختمان جدید (1385) با گسترش ساختاری و فضایی، تأثیر بسزایی در عملکرد و برنامه‌های سازمان داشته است.
کتابخانه ملی ایران مثل سایر نهادهای کشور تحت تأثیر شرایط و تاریخ این سرزمین شکل گرفته و فعالیت می‌کند. مسئولیت کتابخانه مبنی بر حفظ بخش مهمی از میراث ملی کشور، این تأثیر را دوچندان کند. با توجه به دامنه پژوهش حاضر توضیح مختصری از ایران، موقعیت و تاریخ آن جهت درک بهتر شرایط دیروز و امروز کتابخانه ملی ارائه می‌شود.
4-4-1. ایران
ایران تمدنی کهن با تاریخی چندهزار ساله است. این کشور هجدهمین کشور وسیع جهان است و جمعیتی حدود 76 میلیون نفر (رتبه هجدهم در جهان) را در مساحت حدود 1650 هزار کیلومتر مربع خود جای داده است. (ساعت جمعیتی درگاه ملی آمار، 1390؛ ایران، 2010). موقعیت جغرافیایی، منابع طبیعی غنی و… ایران را همواره مورد توجه قدرت‌طلبان داخل و خارج قرار داده است و تاریخی پرفراز و نشیب برای آن رقم زده است. هر یک از این دوره‌ها سرشارند از رویدادهای مهم فرهنگی و تاریخی که ایران امروز را شکل داده‌اند اما از آنجا که کتابخانه ملی پدیده ای جدید است، تنها به رویدادهایی اشاره گذرا می کنم که می‌توان آنها را بستر176 بالقوه شکل گیری این کتابخانه به شمار آورد.
4-4-1-1. تاریخچه
در پنجاه سال اخیر سلطنت قاجار، رویدادهایی چون تأسیس دارالفنون (1231/1852)، آشنایی تدریجی ایرانیان با تمدن غرب و آگاهی از مفاهیمی چون استقلال و ملیت، موجب خود رویدادهایی را دامن زدند که سرنوشت ایران را دستخوش تغییر کرد. در این دوران فکر تجدد با قوت بیشتری در این کشور نمایندگی شد. تأسیس پلی‌تکنیکی مانند دارالفنون احتمالا بنیانی‌ترین ابتکار برای پیش راندن ایران به دروان تجدد بود. شاید جالب باشد اشاره شود که هسته اولیه کتابخانه و مجموعه‌ای که بعدها کتابخانه ملی ایران نامیده شد، با نام «کتابخانه معارف» سال‌ها بعد از تأسیس دارالفنون، در پردیس همین پلی‌تکنیک شکل گرفت.
در این دوران، فعالیت‌های روشنفکران و روحانیون، انتشار نشریات مختلف آزادی‌خواه و… بر نارضایتی مردم از استبدادن شاهان قاجار افزود و جنبش‌هایی را در سراسر ایران برای ایجاد دولت مشروطه موجب شد. این تلاش‌ها در 14 مرداد 1285/1906 به سرانجام رسید و حکم سلطنت مشروطه به امضای مظفرالدین شاه رسید.
اما این پیروزی کوتاه مدت‌بود. دو سال بعد، شاه بعدی (محمدعلی شاه) مجلس را به توپ بست. یک سال بعد در نتیجه شورش‌های مردمی مجلس دوباره گشایش یافت اما این بار توسط نیروهای دولت استعمارگر روسیه که منافع خود را در خطر می‌دید، مورد حمله قرار گرفت و تعطیل شد (جنبش مشروطه، بی‌تا).
همان‌طور که در تاریخچه کتابخانه ملی (4-4-2. تأسیس کتابخانه ملی ایران) مفصلا توضیح داده خواهد شد، می‌توان شکل‌گیری پایه‌های کتابخانه ملی امروز را نیز به دوره جنبش مشروطه نسبت داد. در واقع کتابخانه ملی نیز یکی از ده‌ها نهاد ملی بود که با اهمیت‌یافتن ملیت و مشارکت مردم در سرنوشت خود در حال شکل‌گیری بود، اما مانند پرقدرت‌ترین این نهادها یعنی مجلس نتوانست در برابر مخالفت مستبدان زمان و استعمارگران دوام بیاورد.
چند سال بعد از جنبش مشروطه، کودتای سوم اسفند 1299 (1921) که باعث انتصاب رضاخان میر‌پنج به سردار سپهی (وزارت جنگ) و سپس نخست‌وزیری شد، به پایان سلسله قاجار منتهی شد و در 1304/1925 سلطنت پهلوی با پادشاهی رضاشاه آغاز شد. دوران شانزده ساله سلطنت رضا شاه ایران شاهد شتاب گرفتن فرایند تجدد در ایران بود. در این دوره نسبتا کوتاه با مشارکت روشنفکران برآمده از انقلاب مشروطیت, دولتی با ساختار مدرن شکل گرفت که با سرعت به تأسیس نهادهای جامعه مدرن پرداخت. به موازات اقدامات دوران سازی نظیر تأسیس و توسعه زیرساخت‌های اقتصادی، و نظام‌های قضائی، اداری، و آموزشی، و ارتش مدرن، تأسیس نهادهای فرهنگی نیز مورد توجه قرار گرفت. تأسیس یک کتابخانه ملی در سال‌های اوج قدرت دولت مرکزی (1316) یک ابتکار فرهنگی کوچک این نخستین دولت مدرن ایران بود.
در طی دوران 25 ساله میان سال 1332 و 1357 جامعه ایرانی شاهد تحولات اجتماعی چشمگیر بود. اجرای برنامه موسوم به اصلاحات ارضی و تقسیم زمین‌ها میان دهقانان بی‌زمین، یک نظام دیرپای ارباب رعیتی را کم و بیش در سراسر ایران برانداخت. در دسترس بودن منابع مالی کافی از یک سو و استراتژی توسعه از سوی دیگر، موجد تحول در عرصه‌های مختلف حیات اجتماعی در كشور، از جمله افزایش امکانات بهداشتی و به دنبال آن افزایش جمعیت جوان شد. جمعيت 25 ميليوني سال 45 در سال 55 به 33 ميليون نفر رسيد (آبراهاميان، 1378: 320). تأثير اين افزايش جمعيت جوان در دهه‌هاي بعد بسيار چشم‌گير بود.
در 1357 با پیروزی انقلاب اسلامی، عمر نظام شاهنشاهی در ایران پایان یافت و از آن زمان نظام جمهوری اسلامی بر ایران حاکم است.
4-4-1-2 ساختار حکومتی
در نظام جمهوری اسلامی، رهبر در رأس قدرت قرار دارد و سه قوه مقننه (مجلس شورای اسلامی متشکل از نمایندگان منتخب مردم)، مجریه (با ریاست رئیس جمهور منتخب مردم) و قضائیه اداره کشور را برعهده دارند. در کنار این نهادها مجلس خبرگان، شورای نگهبان و مجمع تشخیص مصلحت نظام نقش نظارت را بر عهده دارند.
طبق تقسیمات کشوری، کشور به استان، شهرستان، بخش، دهستان، شهر و روستا تقسیم شده است. ایران دارای 30 استان است و توسط دولت مرکزی اداره می‌شود و مسئولان محلی با مسئولیت‌های محدود نمایندگان دولت مرکزی هستند.
4-4-1-3 ویژگی‌های جمعیتی
چنانچه ذکر شد ایران دارای جمعیتی حدود 76 میلیون نفر (رتبه هجدهم در جهان) است (ساعت جمعیتی درگاه ملی آمار، 1390؛ ایران، 2010). این جمعیت تنوع قومی و زبانی بالایی دارد و متشکل
