علوم و تکنولوژی شیراز به دلیل جامعیت موضوعی، سهولت دسترسی به خدمات و استفاده از ابزارها، ضریب اطمینان تامین اطلاعات و … دارای بیشترین امتیاز است. وی پیشنهادهایی برای ارتقاء خدمات سه سازمان ارائه کرده است.
2-4-2 پیشینه در خارج از کشور
فولدز28 (1991) در پژوهشی با عنوان «كتابخانه‌هاي ملي استراليا و نيوزيلند: مطالعه تطبيقي انتقادي» پس از شرح مختصر تاريخ دو ملت و بیان شباهت‌هاي تاريخي و فرهنگي آن‌ها، ساختار كلي و تقسيم‌بندي كتابخانه‌ها در دو كشور، (انواع، تغييرات مهم و …) را توضیح می‌دهد. پژوهشگر مراحل توسعه این كتابخانه‌هاي ملي، وضع كنوني و مسیرهای توسعه آن‌ها را در آينده نزديك توصيف و مقايسه کرده و شباهت‌ها و تفاوت‌هاي آن‌ها را برشمرده است. در این پژوهش مسائلی نظیر اندازه، مسائل مالي، قسمت‌هاي مختلف كتابخانه، ساختمان، امانت كتابخانه‌اي، اهداف و سياست‌هاي آموزشي، رهبري و … مقایسه شده‌اند. فولدز با استفاده از نتايج مطالعات خود و اسناد و مدارك، اين مسئله را مورد بحث قرار مي‌دهد كه هر يك از اين دو كتابخانه چگونه مي‌توانند با بهره‌گيري از سياست‌هاي یکدیگر به تقويت سيستم خود بپردازند. وی كتابخانه ملي استراليا را به خاطر بودجه بیشتر، سازمان و مجموعه‌ي بزرگتر و بعضي لحاظ‌های دیگر در شرايط بهتري می‌بیند و می‌گوید كتابخانه ملی نيوزيلند مي‌تواند از ابتكارات و فعالیت های آن برای بهتر کردن خدمات خود الهام بگیرد.
کوان لی29 (1996) سیستم‌های آمارگیری ملی کتابخانههای عمومی در چین و ایالات متحده را از لحاظ کارکردهای مشترک، ویژگی‌های سیستمی، معیارهای عملکرد و نقاط ضعف و قوت بررسی و مقایسه کرده است. هدف وی روشن کردن تمایزها و نقاط مشترک دو سیستم آمارگیری و ارائه پیشنهاداتی برای توسعه آینده آن‌ها است. استفاده از نتایج این پژوهش و شناخت تجربه کشور دیگر، و مطالعات بیشتر برای شناسایی ویژگی‌های سیستم‌های آمارگیری می‌تواند به بهبود وضعیت برنامه‌ریزی کتابداری در این کشورها منجر شود.
كودهاري30 (2006) در قالب پایان نامه دکترا، مديريت كتابخانه‌هاي دانشگاهي دو دانشگاه داهاكا31 و وسترن كيپ32 در دو كشور در حال توسعه بنگلادش و آفريقاي جنوبي را مطالعه کرده است. هدف او شناسايي كاربردهاي اصلي مديريت، نظير برنامه‌ريزي، سازمان‌دهي، رهبري و كنترل در اين دو كتابخانه دانشگاهي بوده است. کودهاری در پایان‌نامه‌اش ابتدا نماي كلي از روند مديريت كتابخانه‌هاي دانشگاهي (سياست‌ها، اهداف، مسائل مالي، مجموعه‌سازي، حفاظت و …). در ايالات متحده و بريتانيا (به عنوان نمونه‌های کامل)، كتابخانه‌هاي دانشگاهي شرق (شامل هند، پاكستان، مالزي و عربستان صعودي) و كتابخانه‌هاي دانشگاهي در آفريقا (شامل زيمباوه، تانزانيا، و موزامبيك) را به تصویر کشیده است. در ادامه بعد از ارائه اطلاعاتي كلي در مورد آفريقا و بنگلادش، بخش‌هاي مختلف دو كتابخانه دانشگاهي داهاكا و وسترن كيپ، اهداف، روند رشد و توسعه، نحوه برنامه‌ريزي، سازمان‌دهي و كنترل، ساختار سازماني، كاربردهاي مديريتي، پشتيباني مالي، منابع انساني و خدمات و تسهيلات آن‌ها را بررسي و مقايسه کرده است. کودهاری در نهايت با تحليل كمي و كيفي اطلاعات جمع‌آوري شده توصيه‌هايي براي بهبود شرايط دو كتابخانه ارائه کرده است.
گولدینگ33 (2006) در مقاله‌ای، گزارش کمیته منتخب وزارت فرهنگ، رسانه و ورزش انگلستان راجع به کتابخانههای عمومی سال‌های 2000 و 2006 را مقایسه کرد. هدف این مطالعه تشخیص پیشرفت یا عدم پیشرفت کتابخانههای عمومی در جهت اهداف دولت و کتابخانه‌ها است. نویسنده با مقایسه گزارش‌ها و فاکتورهای شکست و موفقیت، به این نتیجه رسیده که گزارش سال 2005 نشان دهنده ضعف‌هایی در تحقق اهداف است. وی بیان می‌دارد سیاستگذاران و مسئولیت برای تأمین شرایط مناسب در جهت تحقق اهداف باید مسئله بودجه و مدیریت را مورد بررسی و تجدید نظر قرار دهند.
بالاگ و سارتی34 (2009) به ارزیابی مقایسه‌ای سیستم‌های مدیریت کیفیت (بر مبنای ایزو 9001:2000) در دو کتابخانه دانشگاهی در اسپانیا و فنلاند پرداختند. سیستم‌های مدیریت کیفیت در دو دانشگاه با رویکردهای متفاوتی اجرا می‌شود. سیستم مدیریت کیفیت در دانشگاه واقع در اسپانیا، به طور مستقل از دانشگاه در سطح کتابخانه، و در دانشگاه مورد مطالعه در فنلاند، در هماهنگی با کل دانشگاه اجرا می‌شود. پژوهشگران در نهایت به این نتیجه رسیده اند که هر سازمان برای اثرگذاری مدیریت کیفیت در ارتقا خدمات، باید شیوه خود را با توجه به شرایط، به‌کار گیرد.
پیتر لُر در سخنرانی‌اش پیرامون مطالعات تطبیقی به نقد این مقاله پرداخته است. او به روشن نشدن دلیل انتخاب این دانشگاه‌ها و هدف مقایسه اشاره کرده است. همچنین همان طور که لُر هم اشاره کرده است در واقع به سختی می‌توان گفت در این پژوهش مقایسه‌ای صورت گرفته است (لُر،2010).
والتون، برک و اُلدروید35 (2009) عملکرد مدیریتی مدیران رده دوم را در کتابخانههای دانشگاهی بریتانیا و استرالیا بررسی کردند. هدف آن‌ها شناسایی چالش‌های اصلی پیش روی کتابخانههای دانشگاهی و مدیران آن‌ها بود. پژوهشگران ویژگی‌هایی نظیر سن، طول مدت اشتغال به این پست، زمان بازنشستگی و مسئولیت‌های مدیران کتابخانههای دانشگاهی دو کشور را ارائه و در نهایت مسائل پیش رو، چالش‌ها، تفاوت‌های موقعیتی و ویژگی‌های عملکرد مدیران را مقایسه کرده‌اند.
همان‌طور که پیتر لُر در سخنرانی‌اش پیرامون روش تطبیقی اشاره کرده است، این پژوهش نیز فاقد توضیحی راجع به دلیل انتخاب این کشورها و هدف مقایسه است. همچنین مقایسه درست و کاملی انجام نشده است (لُر، 2010).
گولد و گومز36 (2010) در پژوهشی با عنوان «چالش‌های پیش روی کتابخانه‌ها در عصر اطلاعات»، چگونگی استفاده از مراکز عمومی دسترسی به اطلاعات، نظیر کتابخانه های عمومی، کافی‌نت‌ها و …. را در 25 کشور بررسی کردند. این پژوهش رویکردی جدید به پژوهش‌های میان رشته‌ای کتابداری و فناوری اطلاعات دارد. سوال اصلی پژوهشگران شناسایی نیازهای اطلاعاتی کاربران و موقعیت‌های مورد نیاز برای تقویت سازمان‌های تأمین‌کننده دسترسی عمومی به اطلاعات (به ویژه با استفاده از فناوری اطلاعات و کامپیوتر) است. برای این مطالعه فراخوانی در سطح بین‌المللی اعلام شد و 19 تیم گروهی محلی انتخاب شدند. بعضی گروه‌ها مسئول بیش از یک کشور بودند. هر گروه با بررسی اسناد و مدارک، مصاحبه با متخصصان، بازدید محلی، اجرای پژوهش پیمایشی و … اطلاعات را به زبان محلی گردآوری و ثبت کردند، سپس نتایج را طبق الگو ارائه کردند. برای بالا بردن قابلیت مقایسه‌پذیری در کشورهای مختلف از متدلوژی و طرح پژوهشی یکسان استفاده شد. در مرحله بعد با مطالعه گزارش‌ها، تفسیر مفصلی از مباحث مربوط به کتابخانه‌ها تهیه و پس از دسته‌بندی خوشه‌ای، تحلیل کیفی شد. نتایج پژوهش نشان می‌دهد بیشتر کتابخانههای عمومی به خوبی از فناوری اطلاعات و کامپیوتر (ICT) استفاده نمی‌کنند و سایر مجراهای عمومی دسترسی به اطلاعات، بین کاربران از شهرت بیشتری برخوردارند. پژوهشگران اظهار داشته‌اند از آنجا که کتابخانه‌ها باید با نیازهای جامعه هماهنگ باشند و استفاده از فناوری‌های اطلاعات و کامپیوتر از راه‌های رایج و منتخب کاربران برای دسترسی به اطلاعات است، باید برای اصلاح خدمات خود اقدام کنند. طبق بررسی‌های اجرا شده تجهیز کتابخانه‌ها برای ارائه این گونه خدمات بدون پشتیبانی دولت‌های مرکزی و محلی و ایجاد امکان سرمایه‌گذاری بخش خصوصی ممکن نیست.
مک کارتی و ارتیز37 (2010) مدیریت کتابخانههای دو دانشگاه را در کشورهای ایرلند و مکزیک مقایسه کردند. هدف پژوهش بررسی تأثیر شرایط بومی روی این دانشگاه‌ها، و یافتن وجوه مشترک آن‌ها تحت تأثیر جهانی شدن است. دو دانشگاه، از نظر اندازه، و تعداد دانشجویان با هم شباهت داشتند. چیستی کتابخانههای دانشگاهی، نقش آن‌ها در فضای دانشگاهی و تأثیر تکنولوژی‌های جهانی شدن روی شرایط حال و آینده آن‌ها، سوالاتی است که پژوهشگران به دنبال پاسخ آن بوده‌اند. نویسندگان بعد از معرفی دو کتابخانه دانشگاهی، چگونگی همگامی با تغییرات تکنولوژیک قرن بیست و یکم، تغییرات ناشی از ورود این تکنولوژی‌ها در خدمات و شیوه آموزش کاربران برای همراه شدن با این تغییرات را توضیح داده‌اند. در نهایت به این نتیجه رسیده‌اند که هر دو کتابخانه دانشگاهی با وجود شرایط بومی متفاوت، تحت تأثیر تغییرات تکنولوژیک عصر حاضر قرار گرفته‌اند و تکنولوژی‌های کتابخانه‌ای ماهیت عملی حرفه را در دهه‌های اخیر تغییر داده‌اند. در واقع پیام اصلی پژوهش، لزوم برنامه‌ریزی مناسب با استفاده از تجربیات گذشته خود و کتابخانههای دیگر برای همگامی با تغییرات تکنولوژیک است.
2-4-3. جمع‌بندی
نتیجه‌ای که از مرور پیشینه های فوق می‌توان گرفت آن است که این تحقیقات تنها یک یا چند جنبه از دو یا چند کتابخانه را با هم مقایسه کرده‌اند. در بین آن‌ها اثر آسایش (1356)، کوکبی (1357)، فولدز (1991) و کودهاری (2006) شباهت بیشتری با پژوهش حاضر دارند؛ زیرا به صورت کیفی به مقایسه همه جانبه یک نوع کتابخانه در دو یا چند شرایط مختلف پرداخته و در نهایت با تحلیل و مقایسه به پیشنهاداتی دست یافته‌اند.
در بین پژوهش‌هایی که در ایران صورت گرفته است جای خالی مقایسه همه جانبه کتابخانه ملی ایران با همتایان خارجی برای آگاهی از کاستی‌ها احساس می‌شود. دلائل ضرورت انجام این پژوهش در فصل یکم (2-1 ضرورت انجام تحقیق) بیان شد.
فصل سوم
روش پژوهش
3-1 مقدمه:
در پژوهش حاضر کتابخانههای ملی ایران، کانادا و استرالیا با استفاده از سیاهه وارسی کتابداری تطبیقی با هم مقایسه شده‌اند. دامنه پژوهش تنها محدود به کتابخانههای ملی است و آرشیوهای ملی را در بر نمی‌گیرد. روش انتخاب شده برای مقایسه کتابخانه ملی کانادا ، کتابخانه ملی استرالیا و کتابخانه ملی ایران روش مطالعات تطبیقی در کتابداری است که در قسمت 2-3: مطالعه تطبیقی در کتابداری مفصلا توضیح داده شد. در این فصل چگونگی اجرای پژوهش توسط محقق شرح داده می‌شود.
3-1. گروه هدف
در این پژوهش کل جامعه آماری که عبارتند از: کتابخانه ملی ایران، کتابخانه ملی کانادا و کتابخانه ملی استرالیا مورد مطلالعه قرار گرفته‌اند. یکی از دلایل انتخاب کتابخانههای ملی کانادا و استرالیا، مقایسه کتابخانه ملی ایران با نمونه‌های موفق از کشورهای توسعه یافته بود تا امکان شناخت راهبردهای موفقیت آن‌ها فراهم شود. دلیل دیگر شرایط و ویژگی‌های مشابه سه کتابخانه بود.
هر سه کتابخانههای ملی ایران، کانادا و استرالیا حدودا در قرن اخیر فعالیت خود را آغاز کرده‌اند؛ روند توسعه هر سه تحت تأثیر ناآرامی‌های داخلی و جنگ‌ها در دوره‌هایی کُند و گاه متوقف شده است.38 شباهت دیگر این سه کشور، تنوع قومیت و پراکندگی جمعیت در نقاط مختلف کشور است. این ویژگی باعث می‌شود نتایج این مقایسه ما را از راهکارهای جایگزین در چنین شرایطی آگاه سازد. شباهت مهم دیگر بین کتابخانههای ملی ایران و کانادا این است که هر دو در سال‌های اخیر ادغام با آرشیو ملی را تجربه کرده‌اند بنابراین بررسی روند ادغام در دو سازمان، مدیریت، ساختار و فعالیت‌های‌آن‌ها می‌تواند نکات قابل توجهی را برای برنامه‌ریزی‌های آینده به دست دهد. لازم به ذکر است در سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران معاونت کتابخانه ملی مجزا از معاونت اسناد ملی فعالیت می‌کند و کتابخانه و آرشیو کانادا به صورت کاملا یکپارچه فعالیت دارد. بنابراین آمیختگی فعالیت‌های آرشیوی و کتابخانه‌ای در کانادا این مقایسه را دشوار می‌کند. به منظور غلبه بر این مشکل کتابخانه ملی استرالیا به عنوان نمونه‌ای که تنها به خدمات کتابخانه ملی می‌پردازد نیز مورد مطالعه قرار گرفت. جدول زیر که شامل ویژگی‌های کلی سه کتابخانه‌است شباهت‌های آن‌ها را بهتر به تصویر می‌کشد.
جدول 3-1. ویژگی‌های کلی کتابخانههای ملی کانادا، ایران و استرالیا
3-3.
