پياده‌روي در مسافات كوتاه بخش عمده‌اي از سفرهاي سواره را كاهش داد.
مطالعه مسافات پياده‌روي قابل قبول مستلزم آگاهي از چگونگي توزيع فواصل پياده‌روي در سفرهاي شهري است.متأسفانه تاكنون يك چنين مطالعه جامعي در زمينه سفرهاي پياده شهري در سطح كشور انجام نشده است. با وجود اين برخي اطلاعات گذشته مي‌توانند مورد استفاده و استنتاج قرار گيرند. در اين مطالعات، اطلاعات مبدا- مقصد مطالعات حمل و نقل شهري چند شهر كشور مورد تجزيه و تحليل قرار گرفته و اطلاعات مربوط به مسافات پياده‌روي استخراج گرديده‌اند. در نمودار تجمعي درصد سفرهاي پياده شهرهاي قم منبع [2]، بروجرد منبع [4] و خرم‌آباد منبع [5] همانگونه كه مشاهده مي‌شود اين منحني‌ها نزديك به نرمال بوده و مي‌توان با پذيرفتن متوسط سرانه به عنوان مسافت پياده‌روي قابل قبول، مسافات 900، 700 و 500 متر را به ترتيب براي شهرهاي قم، بروجرد و خرم‌آباد بدست آورد. البته اين فواصل عمدتاً متأثر از ابعاد شهر و وضعيت توپوگرافي و همچنين سرانه مالكيت خودرو هستند. به عنوان مثال در شهرستان قم كه يك شهر حاشيه كويري نسبتاً گسترده و هموار و با سرانه مالكيت خودرو موتوري حدود 32/0 است متوسط طول پياده‌روي بيشتري قابل قبول است. در حاليكه در شهرستان خرم‌آباد به عنوان يك شهر كوهپايه‌اي با مساحت كمتر و شيب عمومي بيشتر پياده‌روي در طولهاي كمتري صورت مي‌گيرد.
همچنين مي‌توان با پذيرفتن متوسط سرانه 85 درصد ماكزيمم به عنوان حداكثر مسافت پياده‌روي كه 85% از سفرها داراي طولي كمتر از آن هستند براي همان شهرها ارقامي به ترتيب برابر با 1600، 1300 و 1200 متر بدست آورد. گرچه در اين شهرها سفرهايي در طول چند كيلومتر هم گاهي به صورت پياده طي مي‌شود ولي متوسط سرانه 85 درصد ماكزيمم مي‌تواند به عنوان يك شاخص مهم در مكانيابي و تعيين محدوده دسترسي بسياري از خدمات شهري كم مشتري مورد استفاده قرار گيرد.
به همين ترتيب متوسط سرانه 15 درصد ماكزيمم مي‌تواند حداقل مسافت پياده‌روي كه 85 درصد از سفرها داراي طولي بيشتر از آن هستند در نظرگرفته شود و در اين صورت مقادير مربوطه به شهرهاي قم و بروجرد و خرم‌آباد به ترتيب برابر 500، 400 و 350 متر بدست مي‌آيد. اين شاخص مي‌تواند در مكانيابي و طراحي دسترسي بسياري از تسهيلات پياده‌روي و بويژه گذرگاههاي عرضي مدنظر قرار گيرد.
در گزارش‌هاي مربوط به مطالعات مبدأ – مقصد شهرهاي بزرگ كشور و بخصوص شهر تهران هيچگونه اطلاعاتي در اين زمينه منتشر نشده است. به منظور كسب يك تصوير كلان از مسافات پياده‌روي شهروندان تهراني يك آمارگيري اجمالي در چارچوب پرسشنامه نظرخواهي مربوط به 751 نفر از عابرين پياده تهران ترتيب داده شد. با توجه به مقادير طول سفرهاي اظهار شده در اين نظرخواهي اين نتيجه حاصل مي‌شود كه ميانگين طول كلي سفرهاي پياده در حدود 650 متر (حدود 10 دقيقه پياده‌روي) است. البته در منظورهاي مختلف ميزان اين طول متغير است و حداقل آن در تغيير وسيله جابجايي برابر 275 متر و حداكثر آن در سفرهاي تفريحي برابر 1230 متر است. ميانگين طولي سفرهاي كاري، خريد، تحصيل و امور شخصي به ترتيب برابر 650، 425 ، 750، 685 متر بدست آمده است. بررسي رابطه مسافت پياده‌روي و سن افراد نشاندهنده يك روند نزولي در گروههاي سني بزرگسال (بالاي 18 سال) همراه با حداكثر طول در گروه سني 18 تا 39 سال است. گروه سني زير 18 سال كه بالاترين تعداد سفرهاي پياده شهري را به خود اختصاص مي‌دهد به طور متوسط در مسافت 600 متر پياده‌روي مي‌كنند. مقادير ميانگين طول سفر در گروههاي مختلف شغلي (محصل، خانه‌دار، كارمند، آزاد) نزديكي بيشتري نشان مي‌دهند و به استثناء گروه شغلي كارمند كه در حدود 570 متر ميباشد ساير گروهها در حدود 680-650 متر پياده‌روي اعلام نموده‌اند. [36]
درارتباط با گروههاي تحصيلي مختلف مشاهده مي‌شود كه با افزايش ميزان تحصيلات از طول پياده‌روي كاسته شده است اين روند احتمالاً مي‌تواند انعكاسي از افزايش ارزش وقت افراد باشد.
2-12-3- توليد سفرهاي پياده
ميزان توليد سفرهاي پياده بستگي به عواملي از قبيل كاربري زمين، اندازه واحد مولد سفر، خصوصيات سيستم پياده‌روي و همچنين خصوصيات اجتماعي – اقتصادي افراد دارد. در اينجا سرانه توليد سفر پياده افراد در سطح كلان و خرد و همچنين كاربريهاي مختلف مورد بررسي قرار مي‌گيرند.
1- سرانه توليد سفر پياده افراد
در ارتباط با ضرايب كلان توليد سفر پياده افراد تاكنون مطالعه جامعي صورت نگرفته است. با وجود اين مي‌توان با مراجعه به برخي از مطالعات گذشته و انجام مطالعات تكميلي به تعدادي ضرايب كلان توليد سفر دست يافت. در برخي از مطالعات قبلي حمل و نقل شهري (تهران، قم، بروجرد، خرم‌آباد) مشاهده مي‌شود سرانه توليد سفر پياده بسته به شرايط خاص هر شهر متفاوت است و دامنه تغييرات آن 96/0 – 44/0 سفر بر نفر در هر شبانه‌روز است.
به منظور آگاهي بيشتر از سرانه سفرهاي عابرين پياده تهراني يك مطالعه تكميلي در چارچوب پرسشنامه مسائل و مشكلات پياده‌روي اين پروژه صورت گرفت و تعداد سفرهاي پياده اشخاص، برحسب منظور از سفر آنها مورد سوال واقع شد. نمونه موردنظر شامل 751 نفر از عابرين پياده شهر تهران بوده كه جزئيات اجرايي و روش آمارگيري در منبع [6] ذكر شده است.
در اين مطالعه سرانه سفرهاي پياده روزانه افراد نمونه در گروههاي مختلف جنسي، سني، شغلي و تحصيلي برحسب منظور از سفر بدست آمده است. با وجود اين ارقام مربوطه چندين مرتبه بزرگتر از مقادير سرانه مربوط به مطالعات قبلي هستند. يكي از دلايل عمده اين اختلاف، متفاوت بودن تعاريف سفر پياده است.در مطالعات قبلي تعريف سفر پياده جابجايي از يك مبدأ به يك مقصد منحصراً با استفاده از پياده‌روي بوده كه شامل پاره‌سفرهاي پياده نمي‌شده است، در حاليكه در اين مطالعه هرگونه جابجايي پياده به هر منظور مورد توجه قرار گرفته است. براساس نتايج اين مطالعه ميانگين ضريب سفر پياده روزانه آقايان (21/3) بيشتر از خانمها (85/1) ميباشد و در هر دو گروه بالاترين ارقام مربوط به سفرهاي كاري و در مرحله بعد سفرهاي خريد بوده است. در ارتباط با توزيع سني سفرهاي پياده بالاترين سرانه سفر پياده متعلق به گروه سني 5 تا 18 سال بوده و بالاترين ضريب در اين گروه مربوط به سفرهاي تحصيلي است.
در مورد گروههاي شغلي بالاترين ميانگين سفر، مربوط به افراد محصل است و پائين‌ترين ضريب مربوط به خانمهاي خانه‌دار، بالاترين ضرايب مربوط به افراد محصل در سفرهاي تحصيلي هستند كه به طور متوسط 15/1 سفر پياده است و در مورد خانمهاي خانه‌دار در سفرهاي خريد برابر 6/0 سفر بوده است.
البته قابل توجه ميباشد كه بالاترين توليد سفرهاي كاري پياده مربوط به افراد داراي شغل آزاد استكه در نتايج آتي از مواردي خواهد بود كه بر تصميمات و برنامه‌هاي ارائه شده تاثير خواهد گذاشت.
جدول 2- 8- درصد و سرانه سفرهاي پياده در برخي از شهرهاي ايران
نام شهر
مساحت مسكوني تقريبي (هكتار)
جمعيت تقريبي (صدهزار نفر)
ضريب مالكيت وسيله نقليه موتوري خانوار
سرانه كلي توليد سفر (سفر- نفر)
سرانه توليد سفر پياده (سفر – نفر)
درصد سفرهاي پياده
تهران (1)
تهران (2)
قم (3)
خرم‌آباد (4)
بروجرد (5)
51500
51500
14400
1300
1300
66
66
3/5
2/2
8/1
67/0
67/0
32/0
4/0
56/0
59/1
15/2
88/0
09/1
52/1
76/0
76/0
44/0
62/0
96/0
47
35
50
57
63
1- منبع [3]
2- منبع [7]
3- منبع [3]
4- منبع [25]
5- منبع [4]
2- توليد و جذب سفرهاي پياده در كاربريهاي مختلف
در ارتباط با ضرايب توليد سفر كاربريهاي مختلف اطلاعاتي در دست نيست و برآورد اين پارامترها نيازمند مطالعات گسترده‌است و صرفاً به ذكر چند نمونه از ضرايب مربوط به كاربريهاي مختلف در ساير كشورها اكتفا مي‌شود: [8]
( فعاليت اداري
ترافيك اداري بستگي به تعداد كاركنان و مراجعه‌كنندگان دارد. ضريب اشغال فضاي دفتر به طور معمول در حدود 18 تا 23 متر مربع بر هر نفر از كاركنان است. نسبت مراجعه‌كنندگان بستگي به نوع فعاليت دارد. در يك مطالعه روي 8 ساختمان اداري ضريب سفرهاي پياده‌روي و خروجي به ازاء هر 100 مترمربع مساحت ساختمان در حدود 1 تا 3 سفر برآورد شده كه در دوره‌هاي اوج 9-8 صبح و ظهر 6/1 برابر اين مقدار و در دوره اوج 6-5 بعداز ظهر 2/1 برابر اين مقدار متوسط گزارش شده است.
( فعاليت خرده‌فروشي
ترافيك حاصل از كاربري خرده‌فروشي بستگي به نوع مغازه، كاربري اطراف، وجود پاركينگ و دسترسي پياده دارد. در يك مطالعه روي 8 فروشگاه ميانگين ساعتي ورود و خروج پياده حدود 3 تا 6 سفر به ازاء هر 100 مترمربع از مساحت ساختمان و در ساعت اوج سه برابر اين ميزان برآورد شده است.
( فعاليت هتل
تعداد اتاقها، ابعاد تسهيلات گردهمايي و وجود رستوران ميزان فعاليت پياده هتل‌ها را مشخص مي‌كند. در يك مطالعه روي دو هتل بزرگ در شهر بوستون ضريب ساعت اوج تردد پياده برابر 90 سفر به ازاء هر 100 اتاق و همچنين 25 سفر به ازاء هر 100 اتاق در 15 دقيقه اوج بدست آمده است. ميانگين توليد سفر در يك مطالعه ديگر حدود 12 تا 14 سفر به ازاء هر 100 متر مربع مساحت هتل گزارش شده است.
( فعاليت مسكوني
توليد سفر پياده كاربريهاي مسكوني بستگي به تعداد اتاق و مساحت زيربنا، بُعد خانوار و مشخصات اقتصادي – اجتماعي دارد. ترافيك مسكوني معمولاً نسبت به ساير كاربريها منظم‌تر بوده و داراي دو دوره اوج مربوط به سفرهاي كاري صبحگاهي و عصرگاهي است. نرخ ساعتي مشاهداتي براي واحدهاي آپارتماني حدود 7 تا 8 سفر به ازاء هر 100 مترمربع مساحت زيربنا بوده است.
( فضاهاي تجمع عمومي
سفرسازي تئاترها، استاديوم‌ها و ساير مراكز تجمع عمومي مستقيماً وابسته به تعداد صندلي‌هاي آنها است. نمايش‌هاي متوالي در تئاترها ممكن است باعث ايجاد تداخل در توزيع ترافيك پياده گردد.
اوج تردد در اماكن تجمع عمومي معمولاً در پايان نمايش يا مسابقه ورزشي رخ مي‌دهد كه كليه تماشاگران مي‌خواهند در اسرع وقت از مكان تجمع خارج شوند. اين باعث ايجاد ازدحام و تأخير در تسهيلات پياده‌روي مي‌گردد.
( معابر پياده
ترافيك پياده در معابر بستگي به كاربريهاي اطراف داشته و در نزديكي مراكز توليد يا جذب بزرگتر مانند ايستگاههاي حمل ونقل عمومي، فروشگاههاي بزرگ و رستورانها تمركز بيشتري دارد. انتخاب يك مسير پياده‌روي خاص، بوسيله عابرين عمدتاً بستگي به سمتگيري مقصد آنها داشته و متأثر از تصور عابر در مورد امنيت مسير، عوامل بازدارنده (مانند گذرگاههاي عرضي، چراغهاي راهنمايي و شلوغي)، جاذبه و زيبايي مسير و شرايط آب و هوايي است. حركت پياده در محل تقاطع‌ها بوسيله چراغهاي راهنمايي قطع شده و پس از متمركز شدن عابرين در گوشه‌هاي تقاطع آنها به صورت دسته‌اي صورت مي‌گيرد. اين پديده دسته‌بندي عابرين منجر به افت و خيزهايي در جريان ترافيك پياده مي‌شود كه در تحليل آن بايد مورد توجه قرار گيرد.
( پايانه‌هاي ترابري
تردد پياده در پايانه‌ها بستگي به محل قرار گيري پايانه در طول خط يا در انتهاي آن، كاربري اراضي اطراف و زمان آن در طول روز دارد. در دوره سفرهاي كاري صبحگاهي تردد پياده در پايانه‌هاي انتهايي مستقيماً بستگي به فراواني وسايل نقليه عمومي و ميزان اشغال آنها دارد. در دوره سفرهاي بازگشت عصر فرواني وسايل نقليه كمتر و تجمع مسافرين منتظر براي سوار شدن به اين وسايل بيشتر است.
2-12-3- توزيع زماني پياده‌روي
درك خصوصيات ترافيك پياده از نظر توزيع زمانهاي اوج اهميت قابل توجهي در تجزيه و تحليل، طراحي و مديريت آن دارد. معمولاً ترافيك اوج 15 دقيقه‌اي براي مقاصد ارزيابي انتخاب مي‌شود ولي ممكن است براي تسهيلات ويژه‌اي كه در آنها مجال زيادي براي تأخير وجود ندارد دوره‌هاي او كوتاه‌تري مورد تجزيه و تحليل قرار گيرند. در حين يك دوره اوج 15 دقيقه‌اي ممكن است شدت ترافيك تا حد دوبرابر ميانگين ساعتي برسد كه مسئله شلوغي كوتاه‌مدت را دربر دارد.
تقاضاي پياده و زمانهاي اوج آنرا مي‌توان با برنامه‌هاي تنظيم ساعات كاري مشاغل
