قیمت گاز، باعث شد روابط دو کشور تا حدودی گوشه‌گیرانه شود. ولی هم اکنون با افتتاح این خط لوله، ایران قادر است سالیانه 20 میلیارد مترمکعب گاز، از ترکمنستان گاز وارد کند و با افتتاح این خط لوله، راه برای انتقال و صادرات گاز ترکمنستان به منطقه خلیج فارس و قاره اروپا فراهم خواهد شد. این خط لوله، نشان‌دهنده‌ی عزم ترکمنستان برای تنوع بخشیدن به مشتریان خود است، به گونه‌ای که در بیانیه وزارت خارجه ترکمنستان نیز آمده بود: افتتاح این خط لوله، به عنوان ادامه منطقی سیاست‌های ترکمنستان، جهت تنوع بخشیدن به خطوط لوله گاز طبیعی آن است.318
این خط لوله، گاز را از حوزه‌ی دولت‌آباد، که منبع صادرات گاز ترکمنستان به روسیه نیز هست، به شمال ایران انتقال می‌دهد. ظرفیت اولیه آن شش میلیارد متر مکعب در سال بود، که با افزایش ظرفیت آن همراه با خط لوله کربچه-کردکوی، حداکثر صادرات گاز ترکمنستان به ایران، به 20 میلیارد مترمکعب در سال رسید.319
با افتتاح فاز دوم این خط لوله در تاریخ 28 نوامبر 2010، خط لوله مذکور، قابلیت انتقال سالانه 18 میلیارد مترمکعب گاز طبیعی را پیدا کرد. اتمام ساخت این خط لوله که 1024 کیلومتر طول دارد، موجب اتصال شبکه‌های انتقال گاز ایران و ترکمنستان به یکدیگر شد. به این ترتیب علاوه بر تأمین نیازهای گازی استان‌های شمال و شمال شرق کشور، به طور بالقوه امکان معاوضه‌ی گاز و نیز فرصت صادرات گاز به شرق آسیا و اروپا، برای ایران فراهم شد.320
نخستین اسکله دریایی صادرات گاز مایع و ایستگاه ذخیره‌سازی گاز مایع نیز در بندر کیانلی ترکمنستان واقع در غرب این کشور، در ساحل دریای خزر، توسط شرکت پارس انرژی ایران، طراحی و احداث شده و به بهره‌برداری رسید.321
طرح‌های دیگری نیز جهت صادرات گاز ترکمنستان مطرح بوده‌اند که جنبه اجرایی پیدا نکردند، از جمله ترانزیت گاز آن به کشورهای منطقه، یعنی ارمنستان و جمهوری آذربایجان (نخجوان). از آنجا که ارمنستان و منطقه خودمختار نخجوان، مذاکراتی با جمهوری اسلامی ایران برای دریافت گاز داشته‌اند و در طول سال‌های گذشته مذاکراتی بین طرف‌های مختلف صورت گرفته است و مقامات ارمنی و آذری، متقاضی گاز ارزان قیمت ترکمنستان بوده‌اند. ایران آمادگی خود را منوط به، حصول توافقات دوجانبه ترکمنستان با دو کشور یاد شده، تعیین وضعیت سرمایه‌گذاری برای احداث خط لوله در بخش ایران و توافق پیرامون تعرفه‌ها نمودند. که به نظر می‌رسد با انعقاد موافقتنامه صادرات گاز بین ایران و ارمنستان و حصول توافق پیرامون احداث آن، طرح ترانزیت گاز ترکمنستان به ارمنستان، جنبه اجرایی پیدا نکند و در صورت حصول توافقات احتمالی برای صدور گاز به نخجوان، این موضوع نیز از دستور کار مقامات ترکمنستان خارج می‌شود هرچند که از ابتدا نیز به علت حجم کم مبادلات، مقامات ترکمنی انگیزه چندانی جهت پیگیری آن نداشتند.322
4-2-5-5 ایجاد چالش در روابط گازی ایران و ترکمنستان
مسیر صادرات گاز ایران-ترکمنستان، در دوره کوتاهش مشکلات زیادی را ایجاد کرد و در طول زمستان سال 2008، ترکمنستان کاملا صادرات گاز خود به ایران را قطع کرد و خواستار دو برابر شدن پرداخت ایران برای گاز ترکمنستان (140 دلار برای هر هزار مترمکعب)، شد.323در این زمان ترکمنستان، مذاکرات موفقی را با روسیه برای قیمت بالاتر گاز داشت. ایران به پرداخت 75 دلار در هر هزار مترمکعب، موافقت کرد در حالی که این کشور آسیای مرکزی، خواهان دوبرابر این قیمت بود. سرانجام ایران، به خرید گاز آن به دو برابر قیمت فعلی موافقت کرد و صدور گاز دوباره از سر گرفته شد. معاون وزیر نفت ایران علی کردان، در رابطه با موافقت ایران با قیمت بالاتر، توضیح منطقی غیرمنتظره‌ای را داد: درخواست افزایش قیمت گاز ترکمنستان منطقی است، زیرا این کشور گازش را به قیمت جدید به روسیه می‌فروشد.324
بنا‌به عقیده جان‌دیلی، از بنیاد جیمز‌تاون، عملی که ترکمنستان انجام داد در نظر ایران انتقام‌جویی تلخی بود، زیرا ایران به ترکمنستان کمک کرده بود، تا انحصار روسیه در زمینه صادرات گاز طبیعی شکسته شود و در نتیجه، ترکمنستان توانست از فواید سرمایه‌گذاری‌هایی که در صنایع گاز طبیعی‌اش شد بهره‌مند گردد.325
1-4-2-5-5 ترکمنستان و بازی روسی
قطع صادرات گاز ترکمنستان به ایران در این سال را، پیروی ترکمنستان از بازی روسی می‌توان عنوان کرد. زیرا در شرایطی که در سال 1385، ایران و ترکمنستان موافقت نموده بودند، که به مدت سه سال و به شرط عدم تغییر قیمت، حجم صادرات گاز ترکمنستان به ایران افزایش یابد، پیش از اینکه یک سال از زمان انعقاد این قرارداد بگذرد، ترکمنستان صدور گاز خود به ایران را متوقف نمود و اقدامی شبیه بازی روسی را در صادرات گاز گاز آغاز نمود. مطابق با بازی روسی، مالک منبع انرژی، در سخت‌ترین شرایط، عرضه این منبع را به مصرف کنندگان متوقف می کند و تقاضای قیمت بالاتر می‌نماید. در چنین مواقعی، اغلب کشورها مجبور به پذیرش قیمت پیشنهادی می‌شوند.326 در زمستان سال 86، ترکمنستان همین اقدام را علیه ایران به کار گرفت و در اواسط زمستان، صادرات گاز خود به ایران را جهت تحت فشار قرار دادن آن قطع کرد. که هدف ترکمنستان در این برهه‌ی زمانی از قطع صادرات گاز، صرفا چانه‌زنی جهت افزایش قیمت گاز دریافتی خود از ایران بود، زیرا قبلا نیز جهت افزایش قیمت گاز صادراتی خود به روسیه، این روش را به کار گرفت و موفق شد.
پس از حل مسأله و از سرگیری مجدد صادرات گاز ترکمنستان، ایران در اوایل سال 2009، رئیس‌جمهور این کشور را در تهران به حضور پذیرفت تا از سرمایه‌گذاری‌های بیشتر ایران، در صنایع نفت و گاز این کشور، سخن بگوید. اوایل سال 2010، اینگونه به نظر می‌آمد که تنش‌های حاصل از قطع صادرات گاز ترکمنستان به ایران در زمستان سال 2008، از بین رفته است و به عنوان نشانه ای دال بر بهبود مناسبات بین دو کشور، احمدی‌نژاد در ژانویه سال 2010، از ترکمنستان بازدید کرد. طی این بازدید، وی و رئیس‌جمهور این کشور، مشترکا دومین خط لوله انتقال گاز ترکمنستان به ایران را، که با مساعدت ایران ساخته شده بود را افتتاح کردند. دو طرف همچنین پروژه ساخت راه‌آهن گرگان- اترک- برکت را نیز کلنگ زدند. این خط‌آهن، بخشی از شبکه وسیع‌تری است که ایران، ترکمنستان و قزاقستان را، از طریق ایران به خلیج فارس و اروپا پیوند می‌دهد.327
2-4-2-5-5 تحریم‌های آمریکا علیه بخش انرژی ایران و تأثیر آن بر صادرات گاز ترکمنستان به ایران
اما پس از حل اختلافات در مرحله‌ی اول، قطع صادرات گاز ترکمنستان به ایران و از سرگیری روابط مسالمت آمیز دو کشور در زمینه‌ی صادرات گاز، بار دیگر در زمستان سال 2012 نیز، این کشور اقدام به قطع گاز صادراتی خود به ایران نمود. برخلاف مرحله‌ی نخست، که قطع گاز جهت افزایش قیمت آن صورت پذیرفت، این بار قطع گاز، بعد از اعمال تحریم‌های آمریکا و اتحادیه اروپا، علیه بخش انرژی ایران صورت گرفت. حال این سوال به ذهن می‌آید که آیا ترکمنستان هم گام با سیاست‌های آمریکا و اتحادیه اروپا، اقدام به قطع و در مرحله‌ی بعد، کاهش گاز صادراتی خود به ایران نموده است؟ که در این قسمت سعی در بررسی این موضوع داریم.
اگرچه ایران کمتر از یک درصد تجارت جهانی گاز را دارد، ولی یک بازار مهم جهت صادرات گاز ترکمنستان است. ایران در سال 2011، 30 درصد از کل صادرات گاز طبیعی ترکمنستان را دریافت کرد. از اواخر سال 2010، با تکمیل خط لوله دولت آباد-سرخس-خانگیران، صادرات گاز ترکمنستان به ایران افزایش یافت و به بیش از یک میلیارد فوت مکعب در روز، رسید و حجم صادرات گاز ترکمنستان به ایران، بیش از حجم صادرات گاز ایران به ترکیه بود.328 ولی از سال 2012، با کاهش حجم صادرات گاز ترکمنستان به ایران، روبه رو بودیم به گونه‌ای که در طول سال 2012 تا مارس همین سال، ترکمنستان 8/11 میلیارد مترمکعب گاز به ایران صادر کرده است. که این ارقام نشان می دهد، بیش از 60 درصد صادرات گاز ترکمنستان به ایران کاهش داشته است. تا اینکه در اواسط سپتامبر سال 2012، ترکمنستان گاز صادراتی خود به ایران را قطع نمود.329پس از آغاز دوباره‌ی صادرات گاز ترکمنستان به ایران، میزان آن تا حد زیادی کاهش یافت که این امر بعد از اعمال تحریم‌های آمریکا علیه بخش انرژی ایران صورت گرفت.
همچنان که در بیانیه مشترک تیم جانسون، سناتور حزب دموکرات و ریچارد شبلی، سناتور حزب جمهوری‌خواه، که بدین منظور منتشر شده آمده است: توان‌های دیپلماتیک، سیاسی و به خصوص اقتصادی خود را به کار خواهیم گرفت، تا خطر رو به رشد ناشی از ادامه برنامه‌های هسته‌ای ایران را خنثی سازیم.330بنابراین این تفکر غالب می‌شود، که ترکمنستان همگام با سیاست‌های آمریکا و یا تحت فشار آن اقدام به قطع و سپس کاهش صادرات گاز ترکمنستان به ایران نموده است. ولی از یک سو، مقامات ترکمنستان در رابطه با علت اقدام خود هیچ سخنی را ایراد نکردند و از سوی دیگر نیز، پیروی ترکمنستان از خواسته‌های آمریکا و اتحادیه اروپا، چندان منطقی به نظر نمی‌رسد زیرا:
ایران، یکی از مهم ترین شرکای تجاری ترکمنستان است و قطع صدور گاز، اگر با اهداف سیاسی و بلند مدت از سوی این کشور دنبال شود، برای ترکمنستان مقدور به صرفه نیست. از سوی دیگر، روابط دو کشور از ابتدای استقلال ترکمنستان در اکتبر 1991، تاکنون همواره مسالمت آمیز بوده است و در اولویت‌های سیاست خارجی ترکمنستان که در سال 2008، توسط بردی‌محمد اف رئیس جمهور این کشور اعلام شد روابط با همسایگان از اولویت نخست برخوردار است. بنابراین احتمال تخریب روابط میان دو کشور خیلی ضعیف است. علاوه بر این ترکمنستان، در موارد مختلف به صلح‌آمیز بودن فعالیت‌های هسته‌ای ایران نیز اشاره داشته است. در ادامه می‌توان گفت که اتحادیه اروپا، هنوز نقش مشخصی در بخش انرژی ترکمنستان ندارد. احداث خط لوله ترانس خزر، هنوز عملی نشده است و پیوستن این کشور به پروژه ناباکو نیز، هنوز در مرحله‌ی گمانه‌زنی است. بنابراین ترکمنستان، روی چیزی که هنوز عملی نشده است چنین ریسک بزرگی را نخواهد کرد. اگر ترکمنستان صادرات گاز خود به ایران را قطع کند، اتحادیه اروپا، باید اقدام به افزایش صادرات گاز ترکمنستان به اروپا کند. که چنین چیزی هنوز عملی نشده است و از سوی دیگر مخالفت روسیه را نیز در پی خواهد داشت.
حال با توجه به مشکلات پیش آمده در ارسال گاز ترکمنستان به ایران، به نظر می‌رسد که ایران درصدد کاهش وابستگی خود به صادرات گاز از این کشور است. به گونه‌ای که بیژن نامدار زنگنه وزیر نفت ایران، در روز 11 آگوست 2014، گفت: کشورش، دیگر نیازی به واردات گاز از ترکمنستان ندارد و ایران، تنها برای ارتقای روابط سیاسی و اقتصادی، از ترکمنستان گاز وارد می‌کند.331و با راه‌اندازی طرح‌های جدید افزایش ظرفیت گاز در شوریجه خراسان، سراجه قم، فاز 15و 16 پارس جنوبی، بیدبلندیک و فجرجم و افزایش تولید گاز طبیعی، به نظر می‌رسد که نیازی به واردات گاز از ترکمنستان نیست. طبق آمار اطلاعات انرژی (BP)، تولید گاز ایران در پایان سال 2013، 6/166 میلیون مترمکعب و مصرف آن 2/162 میلیون مترمکعب می‌باشد، که میزان تولید و مصرف آن، چندان تفاوتی با هم ندارند و عمده‌ی گاز تولید شده به مصرف داخلی می‌رسد و اگرچه در عرصه‌ی داخلی، وابستگی به ترکمنستان را کم کرده است ولی مقدار کمی از آن برای صادرات باقی خواهد ماند. در حالی که ایران، بر اساس قرارداد سال 1996، متعهد است روزانه 30 میلیون مترمکعب گاز، به ترکیه صادر کند. بنابراین ایران، هنوز به واردات گاز از ترکمنستان نیاز خواهد داشت و از سوی دیگر ترکمنستان نیز، با توجه به سیاست تنوع سازی مسیرهای انتقال انرژی خود، نمی‌تواند مسیر ایران را که کوتاه‌ترین و به صرفه‌ترین مسیر است را نادیده بگیرد و همچنان روابط انرژی این دو اگرچه با شدت کمتر ادامه خواهد داشت.
6-5 جمع‌بندی
در بررسی روابط انرژی ترکمنستان و ایران،
