روستاهایی که نمایندگان خوب ویژگی‌های فرهنگی محلی هستند و ایجاد تسهیلات برای گردشگری در این مناطق و تبلیغ آنها میتواند زمینه توسعه گردشگری روستایی را فراهم آورد که میبایست در اولویت اول برنامه گردشگری روستایی قرار گیرد (کارگر، 43:1385).
5-4-2- گردشگری شهری
گسترش شهرنشینی از عوامل مهم شکل‌گیری جهانگردی قلمداد می‌گردد. توریسم شهری با نگرش‌ها و متدلوژی‌ها خاص توسعه یافته درک میشود، تا اینکه پیبرده شود، چرا توریست‌ها به جستجوی تجربه گردشکری شهری تمایل دارند. شاو و ویلیام (1994) بحث میکنند که نواحی شهری یک تمرکز جغرافیایی از امکانات با جاذبههای مناسب برای بر آورد مشترک نیازهای بازدیدکنندگان و ساکنین ارائه میکند.
شاو و ویلیام سه نوع نگرش را ارائه کردند:
تنوع نواحی شهری با در نظر گرفتن وسعت آنها، کارکرد، موقعیت و تاریخ که یگانگی آنهارا برجسته می کند؛
شهرها و شهرک‌ها نواحی چند کارکردی هستند، به معنی اینکه آنها بطور همزمان کارکردهای گوناگون برای گروه‌های متفاوت استفاده کننده ارائه می کنند؛
کارکردهای توریستی شهرها وشهرک‌ها، بطور واقعی تنها بوسیله توریست‌ها و انواع گروه‌هاي استفاده کننده؛ در نواحی شهري تولید و مصرف میشود؛
ورث (1992) دیدگاه توریسم شهری را در سه جنبه مورد تجزیه و تحلیل قرار میدهد:
– تهیه امکانات گردشگری در نواحی شهری، نشان دادن (توزیع فضایی اقامتگاه، کل مکان‌های پذیرایی و خدمات توریستی) جایی که از مدل اکولوژیکی استفاده شده است. مضافاً بر اینکه، رویکرد روانی بکار برده شده در عرضه تولید گردشگری بوسیله مقصد مشخص میشود.
– تقاضای ایجادشده بوسیله توریست شهری، تا اینکه چرا مردم بسیاری نواحی شهری را برای بازدید انتخاب میکنند، چرا آنها اين بازدید را انتخاب و الگوی رفتاری، درک و انتظار آنها در رابطه با این دیدار چیست.
– ملاحظات خطمشی گردشگری شهری، جایی که بخشعمومی و خصوصی تعهد دارند در جهت تحقق سود منافع از گردشگری شهری هستند (رهان22،115:2002).
مولین (1991) بر این باور که مفهوم شهرگرائی توریسم پدیده سودمندي است بطوریکه آن بر توسعه توپولوژی شهری مقصد توریستی کمک میکند، در این راستا بیان میکند که گردشگری شهری گونه‌های در زیر مطرح میشود:
– پایتخت‌ها
– مراکز مترو پلیتن، شهرهای تاریخی دارای حصار و شهرهای قلعهای کوچک،
– شهرهای تاریخی بزرگ،
– نواحی داخلی شهر،
– نواحی چشم‌انداز‌های احیا شده
– شهرهای صنعتی
– مراکز توریستی ساحلی و مراکز ورزشی زمستانی
– اهداف که ساخت آنها با مراکز توریستی ترکیب شده
– کل پذیرایی توریستی؛
– مراکز خدمات توریستی ویژه
– شهرهای فرهنگی و هنری(رهان،115:2002). در شکل (3-2) نواحی کارکردی در شهر توریستی آورده شده است.
شکل 3-2: نواحی کارکردی در شهر توریستی منبع: (هال و جی- پیج23،50:1993)
6-4-2- گردشگری ماجراجویانه
در هر جامعه، کسانی هستند که به انجام دادن کارهای متهورانه و مخاطرهآمیز علاقه وافر دارند. برخی از این افراد با اقدام به مسافرتهای ماجراجویانه به این نیاز درونی خود پاسخ میدهند. چنین گردشگرانی می‌خواهند از راه‌های جدید یا غیر عادی، مهارت‌ها و توانی‌های جسمی خود را با سختی‌ها و دشواری‌ها به آزمایش بگذارند، لذا نوعی از گردشگری برای آنان لذت بخش و جذاب است که توأم با تهور و هیجان بیشتر‌باشد (کاظمی،1385: 26). توریسم ماجراجویانه، اقدام توریست‌ها به فعالیت‌های پرتکاپو شخصی و فیزیکی و گاه مخاطرهآمیز را در بردارد. این نوع فعالیت شامل، سفر به قصد شکار، طی طریق در مناطق دور افتاده، پیادهروی، کوهپیمایی، قایقرانی در‌رودخانه و آب‌های خروشان است. به شکار و ماهیگیری را نیز باید یکی از جنبه‌های گردشگری با گرایش‌های خاص و ماجراجویانه دانست (رنجبران و زاهدی،1379). این نوع توریسم علاقهمندان ویژه شامل محدوده وسیعی از ویژگی‌ها میشود. موضوعات فرهنگی مانند حرکات موزون، موزیک، هنرهای زیبا، صنایع دستی، معماری، باستان شناسی، تاریخ ومسیرهای تاریخی،الگوهای زندگی سنتی وفعالیت‌های اقتصادی نامعمول، موضوعات طبیعی در ارتباط با پوشش گیاهی و زندگی جانوری، زمینشناسی، چشـم‌انداز‌های زیبا، پارک‌های ملی و محیط‌های دریایی از جمــله این مــــوارد هستنـــد (فرج زاده اصل،1384: 42).
شکل 4-2: گردشگری ACE ماخذ: (فنل: 12:1003)
سه شاخه، گردشگری فرهنگی، طبیعت گردی و ماجراجویانه، گردشگریACE را تشکیل میدهند همانطور که در شکل (4-2) مشاهده می‌گردد، تعامل این سه را بیان میکند.
7-4-2- گردشگری طبیعت
ویژگی‌های طبیعتگردی حاکی از اهداف مثبت این شاخه گردشگری است. طبیعتگردی نوعی از گردشگری با انگیزه و هدف گرایش به طبیعت است. در این شیوه، گردشگران علاوه بر استفاده از اوقات فراغت خود، از شگفتی‌های طبیعت، عظمت و ظرافت‌های جهان خلقت آگاهی مییابند و از آن لذت میبرند، ضمن اینکه گردشگری حفظ جلوه‌های طبیعت و احترام به فرهنگ جوامع و ملل دیگر را به خود لازم میدانند (کاظمی،1385: 27).
8-4-2- گردشگری آموزشی
با آنکه هر مسافری پس از رفتن به مکانی میتواند درباره فرهنگ، جامعه و جنبه‌های دیگر آن مکان چیزهایی بیاموزد و از این نظر هر نوع سفری را میتوان سفر آموزشی نامید، معمولاً سفرهای آموزشی به سفرهایی اطلاق میشود که مسافران در آن از طریق برنامه‌های رسمی و منظم مطالبی می‌آموزد. نمونه‌ای آشنا وشناخته شده از سفرهای آموزشی، برنامه‌های تحصیل دانشجویان در خارج از کشور است. این گروه از دانشجویان در دوران تحصیل خود فرصت‌هایی به دست میآورند تا از منابعی استفاده کنند که احتمالاً در جایی دیگر یا حداقل در کشور خودشان وجود ندارد. همچنین میتوان بازدیدهای علمی گروهی را از جمله مسافرتهای آموزشی به حساب آورد. اردوی آموزشی دانشجویان در هنگام تحصیل یا بازدید علمی دانشآموزان دوران دبیرستان از دانشگاه‌ها، آموزشگاه‌ها و کارخانه‌های صنعتی و تولیدی از آن جمله میتوان بیان کرد. در این بازدیدها، مسافران از نقاط تاریخی، فرهنگی و علمی نیز دیدن میکنند و معمولاً یک متخصص یا معلم آنها را همراهی میکند. به این ترتیب فرد میتواند به صورت رسمی مطالب و تجربه‌های بیشتری بیاموزد (کاظمی،1385).
9-4-2- گردشگری ورزشی
ورزش، همزمان با پیشرفت‌هایی که در تمامی شئون زندگی انسان روی داده است، ورزش و امور مربوط به تقویت جسم- که تأثیر به سزایی در سلامت روح دارد- بسیار گسترش یافته است. پیدایش رشته‌های مختلف ورزشی، ذوق و شوق مردم به ویژه جوانان به ورزش و دیدن مسابقات ورزشی امروزه به صورت یکی از فعالیت‌های تفریحی، آموزشی و فرهنگی مردم جهان درآمده است. هم اکنون از ورزش و مسابقات ورزشی برای ایجاد دوستی میان ملت‌ها، گفتگوی تمدن ومبارزه با فساد استفاده میشود. از اینرو، هر ساله، میلیون‌ها پیر و جوان برای شرکت در مسابقات ورزشی یا دیدن آنها راهی سرزمین‌ها و کشورهای جهان میشوند (محلاتی،1380: 12-13).
10-4-2- گردشگری اجتماعی
گرچه تاکنون، هیچ تعریف خاصی از گردشگری اجتماعی ارائه نشده، در این باره پژوهش‌های قابل توجهی انجام شده است. دبلیو‌ها در دومین کنفرانس صنعت گردشگری اجتماعی، که در سال1959 م، در سالزبورگ و وین برگزار شد، تعریف زیر را پیشنهاد داد: «گردشگری اجتماعی، نوعی از گردشگری است که برای افراد کم درآمد مهیّا شده است و خدمات مشخصی ارائه میدهد» (الوانی و پیروز بخت، 1385: 166).
در تعریفی که توسط ام.اندره پاپلی مونت ارائه شد، چنین آمده است: «گردشگری اجتماعی، نوعی از گردشگری است برای افرادی که بدون کمک‌های اجتماعی و بدون همیاری و کمک انجمن‌هایی که برآن تعلق دارند، نمیتوانند هزینه‌های سفر را تقبل کنند». گردشگری اجتماعی، افراد را به سفر تشویق میکند که برای آنها تماس و ارتباط با مردم مهمترین جنبه‌های جهانگردی است. این تماس و ارتباط میتواند میان افراد گروه اتفاق افتد و با علاقه اصلی به تماس با مردم مقصد باشد. همچنین دیدارهای خانوادگی نیز در این مقوله می‌گنجد (الوانی و پیروز بخت، 1385: 100).
11-4-2- گردشگری بازرگانی وتجاری
مقصود اصلی چنین جهانگردی تفریح یا استراحت نیست بلکه او برای انجام بخشی از حرفه و کارهای خودعازم سفر میشود. چنین جهانگردی معمولاً برای شرکت در کنفرانس‌ها، گرد همائی‌ها، سمینارهای علمی و تحقیقاتی و نمایشگاه‌های تخصصی به سفر میروند، کشورهای گردشگر شرایطی را فراهم میکنند تا این نوع جهانگردان بتوانند در مدت اقامت خود به فعالیت‌های دیگری نیز بپردازند و فرصت‌های بیشتری برای تفریح داشته باشند. برنامهریزان این کشورها امکان تفریح، استراحت و بازدید از آثار، ابنیه و سایر جاذبههای گردشگری منطقه خود را برای این نوع از جهان گردان فراهم میکنند (شفیعی، 1383: 70).
12-4-2-گردشگری مذهبی
مذهب بدون تردید، یکی از مهمترین عوامل وانگیزه‌های مسافرت انسان، باورهای مذهبی و احساسات دینی بوده است. انسان از ابتدای تاریخ مکان‌هایی را مقدس میدانسته است و به منظور تأمین خواسته‌های روحی، روانی و مادی خود و از ترس بلایایطبیعی و غیرطبیعی که زندگی او را تهدید میکرده، به زیارت و دیدن مکان‌های مقدس میرفته است.
گردشگری مذهبی به عنوان یکی از مهمترین زیر مجموعه‌های صنعت بزرگ و تنوع گردشگری جهانی از جایگاه ویژه ای در رشد اقتصادی کشورها برخوردار است. وجود مراکز مذهبی (امامزاده‌ها، زیارتگاهها، کلیساها،. .) از چنان اعتباری برخوردار می‌باشند که در بسیاری از موارد دلایل عمده تأسیس اولیه یا توسعه بعدی شهرها به شمار میروند (موسوی و سلطانی،82:1393).
تیموسی و اولسن24 (2006،23) توضیح میدهند که گردشگری مذهبی به دو طریق تعریف میشود. از دیدگاه صنعت گردشگری، گردشگران و بازارهای کوچک گردشگری، براساس پایگاههایی که گردشگران بازدید میکنند یا فعالیتهایی که در آن مشغول میشوند و با توجه بسیار کم به انگیزه این بازدیدها، تعریف میشوند. بنابراین، گردشگری مذهبی، سفر مردم به مقصدها و پایگاههای مذهبی تعریف میشود. ازسوی دیگر، از دیدگاه مذهبی، گردشگری مذهبی، براساس انگیزههای مسافران تعریف میشود. بنابراین، از این دیدگاه، گردشگری مذهبی همه کسانی را که برای اهداف مذهبی خاص به مقصدهای مذهبی سفر میکنند دربر میگیرد (سنتوس25،2003،45) اشاره میکند دلیلی که گردشگری مذهبی هم از دیدگاه نظری و هم دیدگاه تجربی، یک موضوع مورد بحث شده این است که گردشگری مذهبی میتواند براساس انگیزهها و نه بازدید از پایگاههای خاص تعریف شود (ضرغام بروجنی و توحید لو،1390:28).
با توجه به اینکه موضوع این پژوهش در حوزه گردشگری مذهبی می باشد با تفضیل بیشتری به این بحث می پردازیم
1-12-4-2-گردشگری مذهبی در جهان
یکی از مهمترین انگیزههای گردشگری در جهان، مسافرتهای مذهبی است (دیناری،61:1389). گردشگری دینی در اکثر کشورهای جهان در حال افزایش میباشد و علاقه فراوان مردم به خاطر بازدید از این اماکن به مذاهب و ادیان بیشتر شده است (کاویان فر،19:1384). در همین رابطه مطالعات گستردهای در حوزههای مختلف گردشگری مذهبی صورت گرفته است. وسیعترین مطالعه نقل و قول شده از جاذبههای مذهبی، ارزیابی نولان (1989) از جهانگردی مذهبی در اروپا است که نشان میدهد بیش از 600 زیارتگاه کاتولیک در اروپای غربی وجود دارد که بیش از نیمی از آنها به مریم مقدس اشاره دارد (نولان26,1989: 125). جاکوسکی و همکاران27 (2003 ،14)، اماکن زیارتی را به دسته‌های متفاوتی با توجه به اهمیت آنها طبقهبندی کردند. دیگانسو28 و همکاران (2002،87)، در ارتباط با گردشگری مذهبی بیان میکند زیارتگاه‌های قدیمی هنوز هم همانند آهنربا برای آنان که در جستجوی اهداف معنوی هستند فعالیت میکنند و زیارتگاه‌های جدید همچنین در حال جذب افراد با ایمان از همه نقاط جهان هستند
تحقیقات نشان میدهد گردشگری مذهبی، به ویژه از دهه 1990 رشد چشمگیری داشته است. تعداد بازدیدکنندگان شرکت کننده در گردشگری مذهبی و هزینه گردشگری آنها روی هم
