منبع مقاله درباره گردشگری روستایی، محیط زیست، جامعه صنعتی، بازاریابی

“يک پديده يک بعدی نيست که در تعاريف خطی قابل بحث باشد، بلکه دربرگيرنده ابعاد بسياری در زمينههای مختلفی همچون ابعاد اقتصادی، اجتماعی فرهنگی و نظير اينها میباشد. همچنين عوامل ديگری همچون طول مدت اقامت ، وسيله سفر، مقاصد ، تقاضا و نظير اينها نيز بايد در تعريف گردشگری مدنظر قرار گيرد.
4-2- نوع شناسی گردشگری
اریک کوهن نخستین فردی بود که به صورت علمی گونهشناسی از انواع گردشگری ارائه داد. وی در ابتدا گردشگری را به دو دسته سازماندهیشده و سازماندهینشده تقسیمبندی نمود. هدف وی از این تقسیمبندی نشان دادن وابستگی برنامهها و مراحل سفر گردشگران به سازمانها و مؤسسات واسطهای گردشگری بود. وی گردشگری سازماندهی شده را در چهار گروه تقسیمبندی نمود:
گردشگران انبوه سازمانیافته
گردشگران انفرادی سازمانیافته
گردشگران اکتشافی
گردشگران آسانگرد ( عظیمی،85:1387).
عامل زمان، مکان، انگیزه، هدف و شیوه بازدید، از جمله عواملی هستند که تنوع در اشکال گردشگری را باعث میشوند مثلا عامل زمان سبب دو نوع گردشگری، گردشگری زمستانی و گردشگری تابستانی میشود.
نوع سفر مانند مسافرت با قایق یا کشتی، ماشین، موتور سیکلت، دوچرخه، هواپیما، قطار و غیره انواع دیگری را تشخیص داد (موحد،29:1386).
همچنین با توجه به طول مدت مسافرت، نوع تاسیسات که به خدمت گرفته می‌شود، فصل و چگونگی سازماندهی مسافرت، همچنین انگیزه‌های گوناگون که موجب پیدایش یک جریان توریستی می‌شوند، مي‌‌تواند اشکال مختلفی از را موجب‌گردد (رضوانی، 1385). گردشگری را می‌توان بر حسب عوامل مختلف ذیل گونه شناسی و دستهبندی کرد:
اهداف تعيین شده، میزان سرمایه، انگیزه، مقصد، زمان تعطیلات، زمان ماندگاری گردشگر، فعالیت‌های تفریحی جنبی، توان بالقوه طبیعی و فرهنگی، امکانات سرمایه‌گذاری، ارزش‌های فرهنگی، امکانات بهداشتی، ورزشی، علمی و غیره… (پاپلی یزدی وسقایی، 1385).
1-4-2- گردشگری تفریحی
جهانگردی تفریحی، ویژه جهانگردانی است که سبب اصلی سفر آنان در لذت حاصل از شرکت در فعالیت‌هایی نظیر چادرزدن در مناطق مختلف و بازی‌های سازمان داده شده نهفته است. این نوع از گردشگری، اشخاصی را تشویق می‌کند که به فکر استفاده از زمان تعطیلات هستند (همایون،1384). با صنعتی شدن جوامع (به معنی دخالت ماشین و انرژی در مراحل تولید) و فعالیت سندیکا‌ها، موجب کاهش ساعات کار و افزایش ایام فراغت کارگران را فراهم آورد. این عمل ابتدا در کارخانجات و معادن به وجود آمد، سپس به سایر ادارات و ارکان‌های خدماتی نیز سرایت کرد. و آخرین گروه طبقه‌ای که از این امتیازات بر خوردار شدند کشاورزان و کارکران بودند.
ساعات کار هفتگی که حدود یک صد سال قبل هفتاد ساعت بود در بسیاری از بخش‌های کارگری به چهل ساعت کاهش یافت و روزهای کار هفتگی از شش روز به پنج روز رسیده به علاوه مرخصی سالیانه با استفاده از دستمزد ابتدا 15 روز و سپس به یک ماه در سال افزایش یافت. هرگاه در مورد دستمزد مستمری کارگران بحث میشد قدرت‌های عمومی حاکم بر جوامع بر خود واجب میدانستند، که در محدودهای منطقی، به نفع کارگران اقدام کنند و مستمری‌ها را با وضع قوانین مناسب مورد حمایت قرار دهند (روی گیتی و مرلو،14:1375).
جهانگردی موقعیتی است که جوابگوی یک سلسله از نیاز‌های فردی و اجتماعی مهم می‌شود، و قویاً از طریق منشاء اصلی خود، یعنی جامعه صنعتی مورد تأیید قرار گرفته است. در حقیقت جامعه صنعتی تنها به تغییر مراحل تولید اکتفا نکرده، بلکه بر روی زندگی اقتصادی، اجتماعی فرهنگی و مذهبی نیز تأثیر عمیق گذاشته است. تغییر عادات کهنه و خلق نیازهای جدید، ویژه خانواده‌ها و طبقات اجتماعی مختلف، از تبعات جامعه صنعتی است. یکی از مهمترین تحولات اشائه جهانگردی فردی و گروهی و انبوه است، که در اثر بالا رفتن موقعیت اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بوجود آمده است. به زبان سادهتر جهانــگردی را میتـــوان در قالب‌های زیر مشخص نمود:
الف. به عنوان موقعیتی برای گذراندن تعطیلات، بمنظور بازیابی انرژی از دسترفته.
ب. به عنوان موقعیتی در جهت رشد فرهنگی (رویگیتی و مرلو، 16:1375)
2-4-2- گردشگری درمانی
توریسم درمانی و بهداشتی، امروزه از جمله بخش‌های روبه رشد صنعت توریسم جهان است که باعث شده است سازمان‌های دست‌اندکار در کشورهای علاقمند به توسعه توریسم توجه خود را به این بخش از صنعت معطوف داشته و برای آن برنامهریزی کنند. زندگی صنعتی در بیشترکشورهای دنیا الزاماتی را با خود همراه داشته و نیازهایی را نیز برای مردم جوامع مختلف ایجاد نموده‌اند. امروزه تمایل مردم برای تناسب ‌اندام، استفاده از منابع طبیعی و ویتامین‌ها، کاهش درد، تسلط بر استرس و افزایش سلامت روحوروان و جسم، بسیار چشمگیر است. به همین دلیل است که در نقاط مختلف جهان روش‌های درمانی طبیعی مانند استفاده از چشمه‌های آب گرم، بسیار مورد توجه قرار می گیرد و تمامی اقشار مردم اعم از کمدرآمد و پردرآمد به سمت این نوع توریسم تمایل دارند (کارگر، 1386: 27).
3-4-2- گردشگری فرهنگی
در توریسم، هدف اصلی دیدن جلوه‌های فرهنگی یک مقصد از قبیل مراسم‌ها، رفتارها، نمایشگاه‌ها، نمایشنامه‌ها، هنر و موسیقی آن است؛ برای مثال بازدید از موزه‌ها در فرانسه و یا پایرادو درمادرید یا حضور درسالنی که یک برنامه هنری درآن اجرا می‌شود. درمناطق در حال توسعه، اماکن مذهبی یا کارگاه‌های صنایع دستی از جمله جاذبه‌هاي فرهنگی برای توریست‌ها می‌باشد (کاظمی، 1385: 27). توریسم فرهنگی، بخش مهمی از تقاضای گردشگری را تشکیل می‌دهد. طبق آمارهای سازمان جهانی توریسم 37 درصد توریسم بینالمللی با انگیزه فرهنگی انجام میگیرد و این تقاضا سالانه درحال افزایش است. رشد توریسم فرهنگی و گردشگری میراث19 به عنوان عناصر توریسم نوین؛ توجه سیاستگذاران و محققان را در سراسر دنیا به خود جلب کرده است، به طوری که امروزه، در ادبیات توریسم مطالب زیادی درباره توریسم فرهنگی به چشم می‌خورد (کاظمی، 1385: 29).در سال‌های پایانی قرن بیستم، سازمان فرهنگی و آموزشی مللمتحد (یونسکو)، بر اساس تحقیقات انجام شده در زمینه گردشگری، سمینار پاریس به سال 1996 اعلام کرد که مسئله اساسی قرن بیستویکم برای پدیده گردشگری، “فرهنگ” است و گردشگران بدون فرهنگ وجود نخواهد داشت (کاظمی،1385: 151).
توریسم نوین: اکنون این سئوال مطرح است که آیا دوره نوینی از گردشگری را پیشرو داریم؟ پون (1997) در بحث راجع به گردشگری در حال تکوین به ثبت روند گردشگری توده‌ای از اوایل 1950 تا اواخر دهه 1970 پرداخته و آنگاه به نوعی تغییر در بازار اشاره میکند، البته نه تغییر ناگهانی، بلکه تغییری که روز به روز اهمیت پیدا میکند. چرخه حیات گردشگری در شکل (1-2) نشان داده شده است.

سال 2000 1978 1968 1958 1945
شکل 1-2: چرخه حیات گردشگری منبع(پون20،23،1997)

وی همچنین به تفاوت‌های موجود نوع قدیمی که مؤلفان غالباً از آن به عنوان گردشگری توده‌ای یاد کرده‌اند و گونه نوین آن از لحاظ خصوصیات مشتریان و الگوهای رفتاری آنها اشاره می‌کند. به عنوان مثال، گردشگری جدید به تجربه کردن موضوعی متفاوت و تعمّق بیشتر در خصوص تاریخ و فرهنگ مقاصد علاقه‌مند است و آگاهی بیشتری نسبت به تأثیر خود در محل یا محیط زیست‌های حساس دارد.
در این باب، به چهار نیروی عمده و کلیدی که این تغییرات دخیل هستند، اشاره دارد:
1- فنآوری‌های نوین: برخی از مفسران به پیشرفت‌های حاصل در زمینه فنآوری به کار رفته در گردشگری اشاره دارند. این پیشرفت‌های سریع و حتی سریع‌تر از تغییرات سرعت بازار مشتری بوده است. این بدین مفهوم است که تقسیمبندی مشتریان بایـد با دقت بیشتری انجام پذیرد. مشتری میتواند بدون دخالت متصدی تور و با حداقل هزینه و خطر به انتخاب مقصد یا خدمات مربوط بپردازد. به علاوه، حضور انواع فنآوری به این معنی است که عرضهکنندگان با حداقل هزینه ممکن می‌توانند با رهآوردهای گردشگری خود را هماهنگ سازند، به گونهای که بدون متوصل شدن به واکنش سنتی مدیریت مبتنی بر صرفه جویی‌های مقیاس یک مزیت تفاضلی به دست آید.
2- مشتریان جدید: پون استدلال میکند که مشتریان جدید پرتوقع‌ترند و نسبت به شرایط محیط آگاه‌تر، و به جای وقفه‌ای کوتاه در زیر آفتاب در جستجوی کسب تجربه و کیفیت زندگی هستند. کوتاه سخن این که بازار نسبت به بیست سال گذشته گستردهتر شده و به عنوان یکی از شرایط پیچیده موجود بر سر راه راهبرد بازاریابی استانداردگر است.
3- حدود رشد: عامل عمده دیگر مربوط به افزایش انواع محدودیت‌ها در کل بخش‌های بازرگانی مربوط به محیط زیست است. هم اکنون این یک اصل پذیرفتنی است که تأمین خدمات گردشگری که مستلزم استفاده بیش ازحد از انرژی و تأثیر‌های عمده برمحیط زیست است، دیگر قابل قبول نیست. سازمان‌های جهانی، دولت‌ها و شرکت‌های چند ملیتی بیش از پیش با آثار منفی و نامطلوب رشد و توسعه آن گونه که در راهبردهای دهه‌های اخیر پیش بینی شده است مبارزه کرده‌اند.
عملکردجهانی: پون به یک نمونه برتری اشاره دارد که در اصل صرفهجویی در مقیاس و منحنی تجربه دیگر در تمامی جنبه‌های گردشگری به کار نخواهد رفت. او استدلال میکند که نظم جدید به معنای انعطاف پذیری در تأمین خدمات است. جایی که درآن تنــوع و تخصصیشـدن، نظام‌های قابل انعطاف، تفویض اختیارات و آموزش کارکنان در مقیاس محلی و نوآوری وجود دارد. این الگو متناسب با بازاریابی است که فایوس سولا (1996) بدرستی آن را اینگونه توصیف می‌کند؛ «از ویژگی‌های عصر نوین گردشگری نخست باید به تقسیمبندی بیش از حد تقاضا، نیاز به انعطاف‌پذیری عرضه و توزیع، و نیل به سودآوری از طریق انسجام و یکپارچگی مورب و نظام اقتصادی چند بعدی و ارزش‌های منسجم به جای صرفه‌جویی در مقیاس اشـاره دارد» (لمسدن،1380: 386-385). در شکل (2) چهارچوب مخصوص صنعت توریسم، ارتباط آنها، و تأثیر و تأثر هر یک از عوامل نسبت به همدیگر و همچنین نوع تأثیرات مشاهده می‌شود.

شکل 2-2: چهارچوب مخصوص صنعت گردشگری منبع: (ماتیسون و وال21،67:1982).

4-4-2- گردشگری روستایی
تعریف گردشگری روستایی «گردشگری روستایی عبارت است از فعالیت‌ها و گونه‌های مختلف گردشگری در محیط‌های مختلف روستایی و پیرامون آنها که در بر دارنده آثار مثبت و منفی برای محیط زیست روستا، انسان وطبیعت است» (پاپلی یزدی و سقایی، 1385: 201).
در کل می‌توان گسترش علاقهمندی به تفریح و سرگرمی مناطق روستایی را به قرن نوزدهم نسبت داد. لین معتقد است که گردشگری روستایی عبارت است از فعالیت‌های توریستی که در روستا صورت میگیرد (ارمغان، 1386: 80).
در حالحاضر انسان متمدن امروزی که از فشارهای گوناگون شهرنشینی صنعتی و ماشینی شدن زندگی رنج می برند، تمایل فزاینده‌ای برای روی آوردن بر آرامش طبیعی و ظرافت‌های فرهنگی جوامع روستایی را دارد. گسترش خطوط حمل‌ونقل دریایی، زمینی و هوایی ما بین مناطق مختلف روستایی و شهرهای جهان وهمچنین شکل گیری و گسترش زمان‌های ارائه خدمات به گردشگران از عوامل عمده برای رونق گرفتن گردشگری روستایی به شماره می آیند(ارمغان، 1386: 104).
از آثار گردشگران بر روستا میتوان بیان کرد:
1- ایجاد اشتغال برای نیروی مازاد کار و ایجاد فعالیت‌ها برای کار مازاد.
2- تنوع اقتصاد روستایی در کنار بخش‌های اقتصادی بالا بردن سطوح درآمدی خانوار روستایی.
3- ایجاد تقاضا برای محصولات کشاورزی، صنایعدستی و دیگر محصولات حاصل از فراوری کشاورزی (پاپلی یزدی و سقایی، 1385،201). طرح تثبیت موضوع گردشگری از طریق افزایش اشتغال و درآمد و فروش محصولات مختلف به ارتقاء سطح اقتصاد روستایی کمک می‌کند. در این رابطه شناسایی