منبع مقاله درباره کثرت گرایی، کثرت گرایی دینی، ادیان ابراهیمی، سلسله مراتب

خواستند بدانند، خداى متعال چگونه خدائى است و صفات و افعال او چگونه است . عيسى براى روشن كردن اذهان جامعه با ايمان و اطمينان كامل حرف مى زد و مى گفت : ملكوت الهى ، ذات قادرى است كه حاكم بر كل موجودات است . خداوند در طول زمان همواره منشاء حركات تاريخ بوده است . او وجودى منزه و عادل مطلق است كه از مرز خوبى و عدل و خير كامل جدائى نداشته و سررشته تمام مقدرات افراد بشرى در دست قدرت او است . عيسى مى گويد خداوند به اقتضاى حكمت بالغه خود انسان را آزاد و مختار آفريده ، ولى همچون پدرى كه تمام وسائل رفاه را در اختيار فرزندش قرار مى دهد و آن فرزند تمام اين امكانات را در راه خلاف و به عيش و نوش تباه مى سازد، باز هم آن پدر از گناه آن فرزند چشم مى پوشد و توبه او را قبول مى كند. (ناس ،1354،ص 394)
در باب تعالیم اخلاقی به نقل از عیسی (ع) آمده است: پروردگار براى بندگانش خير محض و لطف صرف است و نسبت به او هرگز نبايد شك به دل راه داد. به خداى خود اعتماد كنيد، با قلب مطمئن به ياد او باشيد، پيوسته اشراق نفسانى و نور روحانى را با نماز و دعا جهت خود فراهم سازيد. اين طبيعت جلوه گاه حق و برهان وجود بارى تعالى است . هرگز بدى را نبايد با بدى پاسخ گفت . (ناس ،1354،ص 394)
در انجيل آمده است كه عيسى گفت : حكم نكنيد تا بر شما حكم نشود. رحيم باشيد همان گونه كه پدر شما رحيم است . عفو كنيد تا آمرزيده شود، بدهيد تا به شما بدهند، كمك كنيد تا به شما كمك كنند، به همان پيمانه كه مى پيماييد، به شما پيموه خواهد شد.( متى 7/36)
عشق و محبت اساس دين عيسى است . به گفته او تنها سه چيز در جهان پايدار است : ايمان، اميد، عشق . و از همه بالاتر ((عشق )) است .( لوقا 6/36)

– وضعیت فعلی: امروزه مسيحيت به سه فرقه بزرگ : كاتوليك ، ارتودوكس و پروتستان تقسيم شده اند. در تاريخ مسيحيت اولين تجزيه و تقسيم مهم با تشكيل كليساى ارتودوكس ‍ آغاز شد، آنان بر اثر اختلاف عقيدتى به تدريج از كليساى كاتوليك روم جدا شدند و در اواسط قرن يازدهم ميلادى به طور نهایى كناره گيرى كردند.
دول اروپايى شرقى كليساهاى خود مختارى مانند ارتودوكسهاى يونانى ، رومى ، روسى ، رومانى و… را كه هر يك از اين ها داراى رئيس و سلسله مراتب مخصوص بود، بوجود آوردند. ارتودكسها معتقد به باردارى مريم و خطاپذيرى مقامات كليسا مى باشند. ( ترابی، 1382، ص 326)
مهمترين فرقه موجود مسيحى ، فرقه كاتوليك و سپس ارتودوكس و پروتستان مى باشند. غير از اين مذاهب ديگرى در دامان مسيحيت پديدار شدند كه تعداد آنها به يكصد و پنجاه فرقه و مذهب مى رسد.امروزه مهمترين و بزرگترين مذهب مسيحى ، مذهب كاتوليك است كه پاپ پيشواى آن است.

2-5-2-4- اسلام
اسلام، از ادیان ابراهیمی است و پیروان آن را «مسلمان» می‌گویند. هم‌اکنون اسلام از دید شمار رسمی پیروان، در جایگاه دوم در جهان جای دارد.
– پیدایش: حضرت محمد بنیان‌گذار و پیامبر دین اسلام است. در دوران جوانی‌اش، او را امانت‌دار می‌دانستند و «محمد امین» خطاب می‌کردند. درباره زندگی محمد گزارش‌های فراوان و روشنی در متون تاریخی آمده‌است، ولی مانند هر شخصیت مهم تاریخی پیش از دنیای مدرن، تمام جزئیات زندگی او مشخص نیست. .(شریعتی، 1347، ص 74)
مسلمانان براین باورند که خداوند، قرآن را به محمد از طریق فرشته ای به نام جبرئیل فرو فرستاده‌ است. به باور مسلمانان خدا بر بسیاری از پیامبران، وحی فرستاده و محمد آخرین آنان است. مسلمانان محمد را اعاده‌کننده ایمان توحیدی خالص ابراهیم، موسی، عیسی و دیگر پیامبران می‌دانند و معتقدند که اسلام کامل‌ترین و آخرین آیین الهی است.(شریعتی، 1347، ص 74)

– مشخصات معبود : الله نام ویژه خدای یکتا در قرآن و نوشتارهای اسلامی است. با این حال فارسی‌زبانان معمولاً از واژه خدا استفاده می‌کنند. به باور مسلمانان خداوند در اسلام به زبان اصلی که همان زبان عربی فصیح (زبان قرآن) است ۱۰۰۱ نام دارد که یک نام خداوند، اسم اعظم است. بیشتر اسامی خدا، در اسلام، نشان‌دهنده برتری مطلق است.(سبزواری، 1372،ص23)
شناخت خداوند اصلی ترین باور مسلمانان است و همین موضوع است که این دین را در میان سایر ادیان ابراهیمی متمایز ساخته. خلاصه باور مسلمانان به خدا را می‌توان در جمله‌ای از قرآن دید (مکارم شیرازی، 1377، ج20، ص366) که در آن گفته می‌شود:
ِ لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْ‏ءٌ وَ هُوَ السَّمیعُ الْبَصیر (ترجمه: هیچ چیز همانند او نیست و او شنوا و بیناست)
این جمله در حقیقت پایه اصلی شناخت تمام صفات خدا است که بدون توجه به آن به هیچیک از اوصاف پروردگار نمی‌توان پی برد.(مکارم شیرازی، 1377، ج20، ص366)

– کتب: قرآن کتاب آسمانی دین اسلام است که به باور مسلمانان به صورت وحی از سوی خداوند نازل گردیده است. «قرآن» که از ریشه «قرء» گرفته شده‌است، در واژه به معنی «جمع نمودن، فراهم آوردن، سال و همچنین خواندن» است. (صادقی، 1388، ص3)
قرآن دارای دو ویژگی خاص است: یکی این که از جانب خدا بر محمد امین نازل شده و دیگری این که جنبه خارق‏العاده بودن و معجزه بودن در آن رعایت شده است. بنابراین تمام آن چه بر محمد امین نازل شده (وحی)، قرآن نیست، بلکه بخشی از آن به نام حدیث قدسی شناخته می‏شود که از جانب پروردگار آمده اما از ادبیات خارق‏العاده‏ای برخوردار نیست. (صادقی، 1388، ص3)
به باور کسانی که به فرازمینی بودن این کتاب اعتقاد دارند «قرآن رساترین بیان است و از نظر موسیقی و وزن لفظی، در لغات و جملاتش نشانه‏های وحیانی ربانی مشهود است. وزنش نه وزن شعر است نه نثر، بلکه هر دو و برتر از هر دو است، در حدّی که در توان غیر خدا نیست، وزن و لفظ آن به گونه‏ای تناسب و انسجام با معنا دارد که گوئی معناهایش در آن تجسم یافته است.» (صادقی، 1388، ص3)

– تعالیم: معارف اسلامی به سه بخش کلی تقسیم می‌شوند:
اصول عقاید: باورهای بنیادین فکری (اصول دین یا عقاید) که توحید، اساسی ترین آنها است.
اخلاق: توصیه‌های اخلاقی که برخی از آنها، عبارتند از: عدالت، شجاعت و عفت.
احکام فقهی: فرامین عملی و عبادی که اساسی ترین آنها (فروع دین یا فقه اصغر) هستند. فرامین عملی آداب، مناسک و عبادات را دربرمی‌گیرد. (مطهری، 1373، ص 15)
درکل اسلام به معنی تسلیم در برابر خداست. اسلام دین قانون و عمل است، نه ریاضت و رهبانیت. اسلام یک دین میانه‌رو است؛ تشویق به کمک به فقیران می‌کند ولی تشویق به ترک دنیا نمی‌کند. اسلام بر رفتار درست تاکید می‌کند: شراب‌خواری و قمار منع شده‌اند و مسلمان موظف است از خوردن غذای حرام خودداری کند. مسلمان می‌تواند مستقیماً با خدا راز و نیاز کند و لزوماً نیازی به واسطه فیض نیست. اسلام، برخلاف یهودیت، پس از ظهور به سرعت دینی جهانی می‌شود و مردم را به مسلمان‌شدن تشویق می‌کند ولی اصرار زیادی بر مسلمان‌کردن ندارد. (مطهری، 1373، ص 15)
– وضعیت فعلی: مسلمانان به دو مذهب عمده شیعه و سنی بخش می‌شوند و هر یک از این دو فرقه انشعاباتی دارند. جمعیت مسلمانان هم اکنون 23 درصد جمعیت جهان یعنی 1میلیارد و 57 میلیون نفر است. نزدیک به 60 درصد مسلمانان در آسیا زندگی می کنند، از این میان 200 میلیون نفر شیعه و بقیه سنی هستند. ( ترابی، 1382، ص 366)

2-6- مساله تعدد ادیان

حوزه های تحقیق درباره تعدد ادیان انواع مختلفی دارد که بحث از ارتباط میان ادیان یکی از آن هاست. در این بحث پرسش این نیست که آیا ادیان متعددی در عالم وجود دارند یا خیر، و یا اینکه علت بروز این کثرت چیست بلکه این بحث به دنبال مسایلی معرفتی همچون بهره مندی ادیان از حقیقت می باشد. پرسش مهم این است که ادیان مختلف چه نسبتی با صدق و حقانیت دارند، پاسخ ها بدین پرسش بسیار متنوع است و در این قسمت سه رویکرد عمده انحصار گرایی، شمول گرایی و کثرت گرایی دینی به طور خلاصه بررسی خواهد شد.
2-6-1- انحصار گرایی
طبیعی ترین حالت انسان مومن این فرض است که حقیقت در دین اوست و در متیجه ادیان دیگر با دیدگاه مخالف باطل اند. بر این اساس نجات (رستگاری)، اخلاقیات و عقاید یک دین، مزیت معرفتی دارد که پیروان ادیان دیگر از این مزیت بیرون هستند. (برن،1988، ص3)
انحصار گرایی دو بخش نظری یا عقیدتی و رستگارانه یا نجات بخش دارد. بنابر انحصار گرایی ناظر به عقیده، تعالیم و آموزه های یک دین معین، نزد آن دین کاملا صادق بوده و تعالیم سایر ادیان در صورت تعارض کاذب فرض می شوند. بر اساس انحصار گرایی ناظر به نجات تنها یک دین راه رستگاری را نشان می دهد. (کوین25،1998، ص260)

2-6-2- شمول گرایی
نگرش شمول گرایی با نگرش پیشین آغاز می شود. بر اساس این دیدگاه تنها مندرجات یکی از ادیان جهان به طور کامل صحیح است، اما ادیان دیگر نیز در بردارنده حقیقتی از آن دین صحیح هستند. به عبارت دیگر یک دین خاص نشان دهنده واقعیت غایی است که بیشترین و علمی ترین راه رستگاری و نجات را به دست می دهد، اما ادیان دیگر صرفا مدخل هایی برای ورود به آن دین بوده، یا دارای قرابت هایی با آن هستند. بنابراین پیروان دیگر ادیان می توانند به نحوی نجات یافته، رهایی یابند. (کوین،1998، ص35)
بنابراین در نظریه شمول گرایی میان دو موضوع حقانیت و رستگاری تمایز وجود دارد. شمول گرایی همانند انحصار گرایی، حقانیت را منحصر به دینی خاص می داند و دیگران را صاحب حقیقت به شمار نمی آورد. اما تفاوت در این است که نجات و رستگاری در شمول گرایی منحصر به اتباع آن دین خاص نیست و پیروان ادیان دیگر نیز به تناسب دین و آیین خود و به تبع حقانیت و رستگاری اصیل آن دین، از نجات و رستگاری بهره مند می شوند. (حسینی، 1382، ص106).

2-6-3- کثرت گرایی دینی
کثرت گرایی دینی که گاه با عناوینی نظیر کثرت گرایی کلامی و کثرت گرایی ایدئولوژیکی در فلسفه دین مطرح می گردد، مدعی است که حقیقت (محتوای ایمان) می تواند از تنوع مشروع برخوردار باشد. (کوین،1998، ص260)
نقطه شروع کثرت گرایی، تصدیق حضور خدا در ایمان و زندگی افرادی است که در سایر سنت ها زندگی می کنند. (باربور26،1379، ص68) جان هیک مشهورترین فیلسوف دین و متکلمی است که در این زمینه قلم زده است، وی مفصل ترین بیان از کثرت گرایی را در سال 1989 میلادی در کتاب تفسیر دین آورده است. به عقیده وی تنوع سنت ها و تفاوت های ادراک بشری صور مختلف وحی را نشان می دهد. و معتقد است رستگاری در ضمن سنت های زیادی به دست می آید. (باربور،1379، ص68) هیک این موضوع را در سایر کتا هایش با عناوینی همچون خدا اسامی متعدد دارد، خدا و جهان ایمان ها، رنگین کمان ایمان ها و … دنبال کرده اشاره می کند که خدا را به طرق مختلفی می توان پرستش کرد. (هیک27، 1984، ص 194)

2-7- نگاهی به اصول مشترک ادیان

برخی از این عناصر مشترک که در حقیقت اصول عمومی دینداری هستند عبارتند از:
1 – خداشناسي و يكتاشناسي؛
2 – نيكوكاري ودستگيري از ضعفيان؛
3- راستي و درستكاري ودروغ نگفتن؛
4 – پاكدامني؛
5 – دزدي نكردن و رشوه نگرفتن؛
6 – وفاي به عهد؛
7 – مراعات پاكيزگي و طهارت؛
8 – عبادت و استعانت از خداوند با نماز ودعا؛
9 – نيازردن حيوانات بي آزار؛
10 – احترام به پدرومادر؛
11 – آنچه برخود نمي پسندي به ديگران روامدار؛
12 – ميانه روو معتدل بودن؛
13 – محبت به يكديگرو خدمت به خلق؛
14 – تقوي و پرهيزكاري؛
15 – بي گناه را نكشتن
16 – آبادكردن جهان؛
17 – يادكردن از مردگان با خيرات براي ارواح ايشان؛
18 – اعتقادبه (نوعي) پاداش و كيفر پس از مرگ؛
19 – معاش از راه درست؛ (گزارشی از ادیان و آیین ها)

2-8- جمع بندی و نتیجه گیری

دین کارکرد های فردی و اجتماعی بسیار برای زندگی بشر به همراه دارد و از این رو وجود آن ضروری می نماید. ادیان متعدد و متفاوتی در طول تاریخ شکل گرفته اند. در این پژوهش موضوع بحث ادیان توحیدی است که همگی بر وجود ذات خدای واحد معتقند. در بحث تعدد ادیان سوال اساسی این است که ادیان مختلف چه نسبتی با صدق و حقانیت دارند، در پاسخ به این پرسش سه رویکرد اساسی