نماید؛ بنابراین اقدامات زیر را انجام پذیرفت:
3-3-1 گام نخست: کسب اطلاعات و آمادگیهای لازم:
در این گام از پژوهش پژوهشگر با مطالعه منابع مختلف و بهره‌گیری از تجارب پژوهشگران کیفی تلاش نمود حتی‌الامکان دانش نظری را در خصوص مسئله اصلی این پژوهش و روش آن و ابزار گردآوری اطلاعات غنی بخشد. نخست مطالعات وسیعی را در خصوص روش پدیدارشناسی و ماهیت آن به عمل آمد و رویکردهای مختلف در این روش پژوهش مورد بررسی قرار گرفت. در گام بعدی دانش خویش را در زمینه ابزار گرداوری اطلاعات و نکات ضروری در این ابزار ارتقاء بخشید. کراتول51 بیان می‌کند: «هر جا که تمایلی به کشف درون باشد، برای کسب دانش درباره‌ی برداشت شخص، احساسات و انگیزه های او، و یا مطالعه ی رفتارهای شخصی و یا اجتماعی پیچیده ای او، انجام نوعی مصاحبه مفید خواهد بود» (کراتول، 1998). قبل از شروع مصاحبه تا حد امکان به مطالعهی مقالات و پژوهشهایی که در خصوص فرایند انجام مصاحبه بودند پرداخت، این امر تأثیر بسیار مهمی در اجرای موفق مصاحبههای اصلی در پی داشت. برای مثال: 1) ایجاد اطمینان خاطر نسبت به محفوظ ماندن اطلاعات ارائه‌شده در فرد مشارکت‌کنندگان 2) اطمینان بخشی به مشارکت‌کنندگان نسبت به وسعت اطلاعاتی خود (مایرز و نیومن52، 2007) 3) دادن فرصت به فرد مشارکت‌کنندگان برای مرور و اصلاح گفتههای خود حین مصاحبه 4) طرح سؤالاتی کاوشگرانه که موجب شود ناخودآگاه فردِ مشارکت‌کننده اطلاعات ســازندهتری از خود بروز دهد (کارپیانو53، 2009) 5) اجتناب از به کار بردن سؤالاتی که پاسخ بلی یا خیر را از سوی فرد مشارکت‌کنندگان موجب شود (کیو و دومای54، 2011). بعد از کسب اطلاعات در خصوص منابع موجود در زمینه روش و ابزار پژوهش درصدد یافتن نرم‌افزار مناسبی جهت جمع‌بندی و مدیریت اطلاعات گردآوری‌شده و کد گذاری آنها بودم که علی‌رغم مطالعات وسیع در این مرحله با نرم‌افزار مناسبی که بتوان در جهت تسهیل کدگذاری و تحلیل داده‌ها استفاده شود، دست نیافت. که بنا به پیشنهاد یکی از اساتید و معرفی یکی از پژوهشگران کیفی از نرم‌افزار MAXQUDA انتخاب گردید و حدود 2 ماه زمان صرف کسب آگاهی و شناخت از کارکردهای این نرم‌افزار و چگونگی استفاده از آن در کدگذاری و تحلیل اطلاعات شد. یکی از مزایای این نرم‌افزار سهولت در تنظیم و ورود اطلاعات، مدیریت بهتر کدها و مقوله، آزاد بودن محقق در مراحل کدگذاری و عدم تغیر، دخالت و طبقه‌بندی آنها توسط نرم‌افزار است.
3-3-2 گام دوم: مطالعهی پژوهشهای مرتبط با موضوع و مطالعه پیشینه نظری
در این مرحله سعی شد از بین منابع موجود و در دسترس مرتبط‌ترین آنها با مسئله این پژوهش انتخاب گردد و با جستجوهایی که در پایگاه‌های مختلف اطلاعاتی انجام شد، به مقالات و پژوهشهای محدودی در این حوزه دست یافت؛ بنابراین تصمیم برآن شد گام را فراتر نهاده و به مطالعهی دوباره پیشینه اقدام شود و حتی پژوهشهایی که کمترین میزان ارتباط با موضوع پژوهشِ حاضر را نیز دارا بود، مطالعه گردید. ازجمله مطالعه و بررسی بیش از 7 مورد پایاننامهی لاتین در ارتباط با پژوهشهای مربوطه، به علاوه 23 مورد پایان‌نامه، تحقیق و کتبی که در رابطهی نزدیکتر با موضوع پژوهش حاضر که به روش کیفی و ابزار مصاحبه صورت پذیرفته بودند که برخی از این موارد در پیشینه پژوهشی در فصل دوم توضیح داده‌شده‌اند. مطالعه پژوهشهای مرتبط با موضوع و روش پژوهشِ حاضر کمک زیادی در حین مصاحبه و انجام موفقِ آن به همراه داشت. به علاوه به جهت بالا بردن اطلاعات نظری به مطالعه مفاهیم و مبانی مرتبط با پژوهش اقدام شد. آن چه در فصل دوم آمده است بخشی جزئی از مطالعات نظری پژوهشگر بود.
3-3-3 گام سوم: تدوین سؤالات محوری
فرآیند تدوین محورها و سؤالات مذکور بعد از تشکیل چند جلسه به همراه تیم پژوهش و طیِ دو ماه برای مصاحبه به دست آمد. در این گام پژوهشگر سعی وافری نمود تا با طرح سؤالات کاوشگرانه و اکتشافی، اطلاعات عمیقی را از پژوهیدگان دریافت نماید و از مطرح نمودن سؤالات کلیشه‌ای و جهت‌دار که برخاسته از پیش مطالعات و ذهنیت محقق نسبت به موضوع پژوهش است، خودداری گردد. در طول انجام مصاحبه سعی می‌شد به اقتضای موقعیت، با مطرح کردن سؤالاتی حول سؤالات محوری جریان مصاحبه به سمت مطلوب پیش رود و از انحراف روند مصاحبه به سمت موضوعات نامربوط جلوگیری شود. لازم به ذکر است برخی از سؤالات بعد از انجام مصاحبههای پایلوت، مورد بررسی مجدد و پالایش قرار گرفت.
3-3-4 گام چهارم: انجام مصاحبههای اولیه و درک نقاط قوت و ضعف آنها
پیش از اجرای اصلی مصاحبه، لزوم اجرای چندین پایلوت احساس شد زیرا انجام این مصاحبهها توان لازم برای شروع مصاحبههای اصلی را به وجود میآورد. قبل از شروع مصاحبههای اصلی 3 مصاحبه پایلوت نیز انجام شد تا پژوهشگر چگونگی مدیریت جریان مصاحبه و کیفیت ورود به آن را تسهیل نماید. همچنین، موجب ارتقای کیفیت اجرای گفـتوگوها شد و طی آن نکات مفیدی حاصل گردید از جمله نگاهی همه‌جانبه و عمیق نسبت به مسئله پژوهش، عدم جهت‌گیری پژوهشگر نسبت به اظهارات مشارکت‌کنندگان و ایجاد اطمینان خاطر از محفوظ ماندن اطلاعات ارائه‌شده.
3-3-5 گام پنجم: انجام و رعایت استلزامات پیش از مصاحبه:
ارائه راهنمای مصاحبه به مشارکت‌کنندگان، جلب رضایتِ آنان برای شرکت در مصاحبه
3-3-5-1 ارائه راهنمای مصاحبه به مشارکت‌کنندگان
از آن جایی که هدف از پژوهش و نوع آن تقریباً برای مشارکت‌کنندگان سؤالبرانگیز بود شاید دلیل آن، بدیع بودن هدف این پژوهش بود، راهنمای مصاحبه تدوین شد. این راهنما در دو صفحه تنظیم شد و شامل سؤالات مصاحبه به همراه توضیح پیرامون اینکه به چه نوع پاسخی از این سؤالات نیاز خواهیم داشت، بود. طی مصاحبه اولیه دریافتم که بیشتر مشارکت‌کنندگان با توجه به ضیق وقت و عدم تمایل به مطالعه دو صفحه راهنمای مصاحبه، بهتر است توضیحات لازمه و مطالب موجود در این راهنما به صورت شفاهی و طی تعاملات اولیه با مشارکت‌کنندگان ارائه گردد.
3-3-5-2 جلب رضایت و همکاری مشارکت‌کنندگان جهت انجام مصاحبه
در این مرحله از طریق برگه‌ی اجازه‌نامه پژوهش تلاش شد رضایت مشارکت‌کنندگان را برای همکاری در مصاحبه جلب گردد. البته در چندین مورد متن درخواست همکاری و توضیح فرآیند مصاحبه و موضوع آن از طریق ایمیل به برخی از مشارکت‌کنندگان ارائه شد که پاسخی دریافت نگردید. این بخش کمی زمانبر بود، زیرا برخی از مشارکت‌کنندگان با بیان اینکه کمبود زمان‌دارند یا اینکه موضوع برایشان مبهم است، نسبت به شرکت در مصاحبه مردد بودند.
3-4 ملاحظات اخلاقی
به منظور رعایت کدهای اخلاقی در این پژوهش، در وهله نخست منابع متعددی در خصوص رعایت اخلاق در پژوهش مطالعه گردید و پژوهشگر سعی نمود با توجه به ماهیت پژوهش، موارد مورد نظر را حتی‌الامکان رعایت نماید. در این مرحله تلاش شده جو مناسبی فراهم گشته تا مشارکت‌کنندگان با اطمینان خاطر بیشتری تجارب مرتبط خویش را ارائه کنند. به عنوان مثال در برخی از موارد که پژوهیدگان به ضبط صدا و آشکار شدن هویتشان در پژوهش تمایلی نداشتند صرفاً از فن یادداشت‌برداری استفاده گردید. به طور کلی برخی از موارد اخلاقی که در این پژوهش رعایت گردیده، در ذیل ارائه می‌شود:
1. اخذ رضایت‌نامه کتبی از مشارکت‌کنندگان در پژوهش: تنظیم فرم جلب رضایت پژوهش و ارائه به مشارکت‌کنندگان قبل از انجام مصاحبه نمونه رضایت‌نامه آگاهانه در پیوست ارائه می‌گردد.
2. اطمینان بخشی از محفوظ ماندن اطلاعات:
3. دادن اختیار تام به مشارکت‌کنندگان در خصوص اتمام مصاحبه: تعیین زمان مصاحبه نخست و مصاحبههای بعدی توسط مشارکت‌کنندگان
4. رعایت حق مالکیت فکري در برخورداري از اطلاعات به دست آمده برای مشارکت‌کنندگان:
5. تجدیدنظر در شیوه مصاحبه با توجه به نقدی که مشارکت‌کنندگان نسبت به روند مصاحبهها انجام می‌دادند.
6. رعایت اصل رازداری: پژوهشگر طبق تعهدات اخلاقی خویش نسبت به مصاحبه شوندگان در همه مراحل ملزم است اطلاعات مربوط به مشارکت‌کنندگان را به گونه‌ای سازمان‌دهی و حفظ نماید که خوانندگان با مطالعه آن قادر نباشند پژوهیدگان را شناسایی کنند. بدین منظور در گزارش پژوهش به هنگام ارجاع دهی به متن مصاحبهها، به جای استفاده از اسامی و عناوین از کد یا نشانه‌های خاصی استفاده گردید.
با توجه به قلمرو پژوهش، به هر یک از پژوهیدگان در هر رشته‌ی مورد نظر عدد اختصاصی تعلق گرفت.
7. پژوهشگر تا حد امکان سعی نمود که دیدگاه‌ها، خواسته‌ها و اغراض شخصی خود را بر موضوع تحقیق تحمیل نکند.
3-5 مشخص نمودن میدان پژوهش و نحوه دستیابی به مشارکت‌کنندگان:
دانشگاه فردوسی به عنوان میدان پژوهش انتخاب گردید. دانشگاه فردوسی دارای تعداد چهارده دانشکده شامل ادبیات و علوم انسانی دکتر علی شریعتی، الهیات شهید مطهری، تربیت بدنی و علوم ورزشی، دامپزشکی، علوم اداری و اقتصاد، علوم پایه، علوم ریاضی کشاورزی مهندسی معماری و شهرسازی منابع طبیعی و محیط زیست دانشکده هنر نیشابور و دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی شیروان و پژوهشکده علوم گیاهی می‌باشد. از بین دانشجویان رشته‌های مختلف با توجه به نقش بااهمیتی که پژوهش و مطالعه در رشته‌های علوم انسانی دارد و می‌تواند بسیاری از مسائل اجتماعی و ارتباطی انسان‌ها را حل نماید و از طرفی دیگر علوم پایه از دیرباز مورد توجه پژوهشگران عرصه علوم طبیعی بوده و هر روز با دستاوردهای جدید دامنه‌های این علم گسترده‌تر شده است. بدیهی است دستیابی به فرازهای بالاتری از رشد کمی و کیفی در زمینه‌های کاربردی از گذر توجه بایسته به مسائل پژوهشی و به ویژه مسائل کاربردی و چالش‌برانگیز، امکان‌پذیر بوده و خواهد بود. لذا با توجه به اهمیتی یادشده این دو حوزه به عنوان قلمرو پژوهش انتخاب گردید و کلیه‌ی دانشجویان مقطع دکتری دانشکده علوم پایه و دانشکده های علوم انسانی به عنوان جامعه پژوهش در نظر گرفته شدند؛ که تعداد این دانشجویان در سال تحصیلی 93-92، 2785 نفر می‌باشد که تعداد دانشجویان دکتری در دانشکده علوم پایه، 387 نفر است و در دانشکده‌های ادبیات و علوم اداری و اقتصاد و روانشناسی و علوم تربیتی به ترتیب 167، 138، 81 نفر می‌باشند. از آنجایی که در تحقيقات كيفي به دنبال درك و فهم عميق تجارب افراد يا گروه‌های ويژه هستیم بنابراين، هنگام انتخاب پژوهیدگان بايد افراد يا گروه‌هایی را انتخاب نماییم كه داراي اين تجربه باشند (تیلور و گرینهالگ55، 1997). کراسول در مورد رویه انتخاب موارد در تحقیق کیفی چنین بیان می‌کند: «در یک مطالعه پدیدارشناسی ممکن است افراد مشارکت کننده در یک محل باشند یا نباشند. مهم ترین چیز این است که آنان باید افرادی باشند که همگی پدیده مورد مطالعه را تجربه کرده‌اند و بتوانند تجربه زنده‌شان را به خوبی بیان کنند» (کراسول،2007: 128). برای انتخاب افراد مدنظر در این پژوهش از روش نمونه‌گیری هدفمند كه به آن نمونه‌گیری غیر احتمالی، هدف‌دار يا كيفي نيز مي‌گويند، استفاده گردید. به معناي انتخاب هدف‌دار واحدهاي پژوهش براي كسب دانش يا اطلاعات است (هالوی و ویلیر56، 2010). همچنین، از نمونه‌گیری مبتنی بر ملاک استفاده گردید. در اين روش بر اساس ملاک‌های مدنظر پژوهشگر، مشارکت‌کنندگان انتخاب و تجارب مشترک ایشان به صورت دقيق و عميق بررسی شد (تاپن57، 2010). بدین معنا که کلیه مشارکت‌کنندگان در این پژوهش شرایط و ملاک اصلیِ انتخاب موضوع رساله و دفاع از پیشنهاده پژوهش را دارا باشند و هدف دستیابی به تجارب مشترک ایشان است. به پیشنهاد کمیته تحصیلات تکمیلی، دانشجویان رشته‌های علوم انسانی و رشته‌های علوم پایه به عنوان افراد مورد مطالعه تعیین گردیدند. بر این اساس، ابتدا دانشجویان دکتری دانشکده علوم پایه و سپس دانشجویان دانشکده‌های علوم انسانی مورد مصاحبه قرار گرفتند. انجام مصاحبهها حدوداً طی سه ماه پایانی سال 1392انجام پذیرفت و از آذرماه آغاز و تا هجدهم اسفندماه پایان یافت. تعداد پژوهیدگان بر حسب قاعده اشباع نظری58 25 نفر تعیین گردید. اشباع نظري قضاوتي است كه
