طبیعی) 18 میلیون هکتار را نشان مي‌داده. در سال 1321 ساعی مساحت تقریبی جنگلهای ایران را 5/19 میلیون هکتار برآورد نموده است (مهاجر، 1385). کشور ایران که مساحت آن بالغ بر 1654000 کیلومتر مربع و یا به روایت دیگر 163 میلیون هکتار است تقریبا 18 میلیون هکتار جنگل داشته، در واقع ميتوان گفت 11% سطح کشور را جنگل پوشانیده ولی امروزه سطح آن به مراتب کمتر از آن است و احتمالا در حدود 12 میلیون هکتار است (مصدق، 1384).
شرایط طبیعی و موقعیت جغرافیایی ایران طوری است که این کشور را در تقاطع سه منطقه گیاهی مهم قرار داده است. منطقه ایران و تورانی که علاوه بر گیاهان بومي‌ویژه خود از نفوذ بعضی عناصر مدیترانه ای نیز برخوردار مي‌باشد. این ناحیه خود شامل دو منطقه جنگلی زاگرس و ایران- تورانی است. منطقه هیرکانی که وابسته منطقه گیاهی اروپا – سیبری است و از دو منطقه جنگلی هیرکانی و ارسبارانی تشکیل مي‌شود و منطقه صحرا – سندی که نوار جنوبی کشور را در بر مي‌گیرد. بر اساس همین مطالعه، تعداد گونه‌هاي گیاهی ایران در حدود 8000 گونه برآورد مي‌شود. در واقع تنوع اقلیمي‌بویژه از دیدگاه زمین ساختی در این کشور به گونه ای رقم خورده است که جغرافیدانان آن را پل ارتباطی بین اقالیم جهانی نیز نامیده اند و همین تنوع اقلیمي‌موجب پیدایش حداقل پنج رویشگاه جنگلی منفک از یکدیگر گردیده است. ناحیه رویشی خزری که جنگلهای مرطوب تجاری و صنعتی را در خود جای داده است، ناحیه رویشی ارسبارانی با جنگلهای نیمه مرطوب که با برخورداری از تنوع گیاهی وسیع بعنوان ذخیره گاه جهانی بیوسفر شناسایی شده است، ناحیه رویشی زاگرس با جنگلهای نیمه خشک تا معتدله خشک و مجموعه ای غنی از انواع گونه‌هاي بلوط، ناحیه رویشی ایران – تورانی که تحت عنوان جنگلهای خشک سیمای دیگری از جنگلها را با ارس، پسته وحشی و بادام به نمایش مي‌گذارد (ثاقب طالبی، 1383).
در جنگلهای کرانه دریای خزر در ایران، در اشکوب اول جامعه Querco- buxetum درختان لرگ نیز حضور دارند(مصدق، 1384). جامعه Querco- buxetum یک جامعه گیاهی مخصوص دشت‌هاي کرانه خزر است که دارای خاک ماسه ای و قابل نفوذ مي‌باشد. در این جامعه دو اشکوب مشخص وجود دارد. اشکوب اول شامل بلوط همراه گونه هایی مثل افرا، لرگ و توسکا و اشکوب دوم بسیار متراکم و مرکب از شمشاد، لیلکی، خرمندی و شب خسب که در زیر آنها علف هایی مثل سرخس، گرامینه ها و تعدادی از گونه‌هاي خزه خاکزی دیده مي‌شود (ثاقب طالبی، 1383).
جنگلهای خزری از نظر سیمای ظاهری شباهت زیادی به جنگلهای پهن برگ اروپای مرکزی، شمال ترکیه و قفقاز دارد. تنوع گونه‌هاي درختی و جوامع جنگلی شمال ایران به مراتب غنی تر از جنگلهای اروپای مرکزی است و شباهت آن از این نظر بیشتر به جنگلهای شمال ترکیه و قفقاز نزدیک است . بر حسب شرایط اقلیمی، خاکی و غیره جوامع جنگلی مختلفی از جمله جامعه لرگ – توسکایستان ( Pterocaryo – Alnetum ) و لرگ – ونستان ( Pterocaryo – Fraxinetum ) ظاهر مي‌شوند (مهاجر، 1385).
گسترش لرگ در جنگلهای خزری ایران در عرضهای جغرافیایی بالاتر (36 درجه شمالی) و با بارندگی بیشتر(1100 میلیمتر) و 27 روز یخبندان گزارش شده است (ابراهیمی، 1383). مناطق انتشار لرگ در ایران، در گرگان دره زیارت و بندر گز، در مازندران آمل، رودخانه چالوس (پارک فین)، قائم شهر، پل سفید، دشت نظیر کجور، رامسر، قاسم آباد، نوشهر، زیرآب، شیرگاه، در گیلان هشتپر، پیربازار، انزلی، رشت، لاهیجان، اسالم، رضوانشهر و آستارا گزارش شده است (قهرمان، 1362). انتشار لرگ در جنگلهاي ناحیه خزر از آستارا تا مینودشت و از جلگه تا ارتفاع 1000 متر از سطح دریای آزاد ( استثنا در جنگلهای نور) بیان شده است (ثابتی، 1374). وجود توده‌هاي لرگ در استان لرستان (شول آباد) نیز گزارش شده است (سهرابی، 1387).
1-2-9 فسیل شناسی لرگ
در دوران یخبندان جنسهای زیادی در نواحی Colchique و قفقاز و ایران از گذشته به یادگار مانده اند که بعضی از این جنسها شامل Pterocarya ، Celtis ، Juglans ، Diospyros ، Parotia ، Zelkova ، Rhododedron مي‌باشند(مصدق، 1377). Paganelli (1960) در مطالعه ای تحت عنوان نخستین نتایج مطالعه گرده در نهشته‌هاي لیگنینی منطقه Pietrafitta نشان داده است که جنس Pterocarya یکی از گونه‌هاي قدیمي‌بوده و در دوران اول زمین شناسی گرده آن در نهشته‌هاي لیگنینی قرار گرفته اند و در آن منطقه بصورت تدریجی تقلیل پیدا کرده اند. Hibino در سال 1968، در مطالعه ای در ارتباط با گرده‌هاي فسیل و در هوا پراکنده شده با پوشش گیاهی انجام گرفت که در این مطالعه گرده‌هاي Pterocarya spp. به دو صورت فسیلی و در هوا پیدا شده است که این گونه در منطقه مذکور سالها پیش ناپدید شده و از فلور منطقه حذف گردیده است.
1-2-10 استفاده‌هاي صنعتی و غذایی لرگ
چوب لرگ با رنگی آمیخته به قرمز، نرم و برای ساختن تغار، خمره، ظروف، پارو و غیره بکار مي‌رود و الیاف درخت لرگ برای بستن خوشه‌هاي انگور و بافندگیهای بخصوص مانند راکت تنیس و غیره بکار میرود ( جوانشیر، 1366).
چوب گونه هاي مختلف گردو از اهميت خاصي برخوردار بوده و داراي مصارف صنعتي است همچنين دانه‌هاي آن نيز مصرف خوراكي دارد. از برگ ها و پوست ميوه آن نيز در صنايع رنگرزي استفاده به عمل مي آيد. برخي از گونه هاي اين خانواده به عنوان درختان زينتي كاشته مي شوند (بخشی خانیکی، 1386).
مدادهای حاصله از چوب لرگ بهترین کیفیت را دارا بوده و از این نظر حتی با چوبهای وارداتی برابری مي‌کند. براساس تجربیات و سابقه علمي‌موجود اشاره مي‌نماید که برگ سبز جوشیده شده لرگ به دلیل وجود مواد موثره و اثر گیج کننده ای که برای ماهی دارد، در گذشته نه چندان دور در رودخانه‌هاي جنگلی بخشی از مناطق شمال از جمله آمل و نور در فن ماهیگیری استفاده مي‌شده است (ابراهیمی، 1379).
در مطالعاتی به تولید لاک از Laccifer laca بر روی درختان لرگ اشاره شده است (Hadzibejli ، 1968 ). گونه P.fraxinifolia بومي‌قفقاز بوده و از چوب آن جهت تهیه جعبه‌هاي بسته بندی و تهیه مبلمان استفاده مي‌شود (Poucke ،1991 ).
فصل دوم
سابقه تحقیق
2-1 مروری بر مطالعات انجام شده بر روی لرگ
بدون شک یکی از اصلی ترین و مهمترین راه‌هاي دستیابی به اطلاعات مورد نظر در خصوص هریک از رشته‌هاي دانش بشری، مراجعه به تحقیقات، پژوهش ها و کارهای علمي‌است تا از این طریق بتوان برای رسیدن به هدف مورد نظر و برنامه ریزی‌هاي آتی، آگاهی و اطلاعات کافی را حصول کرد.
درخصوص لرگ مطالعاتی چند در داخل و خارج کشور انجام شده است. اما تاکنون هیچگونه پژوهشی در خصوص این گونه در استان ایلام انجام نشده است. امید است مطالعه حاضر گام مفید و موثری درجهت ادامه کارهای تحقیقاتی در خصوص گونه مذکور در آینده باشد.
در ادامه چندی از تحقیقات داخلی و خارجی در باب درخت لرگ را ذکر مي‌کنیم.
2-2 مطالعات داخل کشور
رمضانی و همکاران (1379) در مطالعه ای تحت عنوان بررسي ويژگيهاي خاك و گياهان همراه در رويشگاههاي شيردار acer cappadocicum gled در منطقه غرب مازندران، به منظور بررسي ويژگيهاي خاك و گياهان همراه در رويشگاههاي شيردار، 9 رويشگاه مناسب در جنگلهاي منطقه فيتوژئوگرافيك هيركاني انتخاب نمودند. Selective sampling از رده بندي خاك رويشگاههاي مورد بررسي پنج رده mollisol ,entisol ,inceptisol ,alfisol ,ultisol به دست آورد. آناليز فيزيكي شيميايي اين خاك ها نشان داد كه درخت شيردار دامنه وسيعي از ph 4/3-8/17 و آهك 01-62 درصد را تحمل مي كند خاك بيشتر رويشگاهها داراي بافت رسي يا لوم رسي بود از بين عناصر ضروري Mg در هيچ رويشگاهي دچار كمبود نبوده ولي مقادير N ,K ,Ca ,P در برخي از پروفيلهاي خاك از حد معمول كمتر بودند گياهان درختچه اي و علفي در كل رويشگاهها شناسايي و استقرار اين گياهان درهريك از رده هاي خاك بررسي گرديد. از بررسي گياهان همراه مشخص شد كه گياهاني نظير: علف جيوه Perennis mecurialis ، شيرپنير galium odoratum بنفشه viola odorata و … در همه رده هاي خاك ديده مي شوند ولي برخي ديگر از گياهان تنها در يك رده خاك مشاهده شدند كه از اين گروه ميتوان به Brachypdium sylvaticum , Stellaria holostea اشاره كرد.
آخانی و سلیمیان (1382) تحقیقی تحت عنوان توده‌هاي منحصر بفرد لرگ موجود در کوه‌هاي زاگرس مرکزی- ایران انجام دادند. توده fraxinifolia Pterocarya که در بخش ایران -تورانی از ایران، در ارتفاع 1730 متر، در دریای خزر و در منطقه وان در جنوب شرقی ترکیه گزارش شده است، جدا از جمعیت، در کوه‌هاي زاگرس مرکزی نیز وجود دارند. این توده مدت طولانی است که توسط مردم محلی محافظت میشود، که بر این باورند کاهش این درختان شوم است. ساختار، اندازه و اهمیت فیتوژئوگرافیکی توده مورد بحث و حفاظت از آن، همراه با راش، چنار و درخت غول، به عنوان یک اثر طبیعی ملی پیشنهاد شده است.
ابراهیمي‌و همکاران (1383) تحقیقی تحت عنوان بررسي نياز رويشگاهي لرگ در جنگل تحقيقاتي «واز» مازندران انجام دادند. در اين مطالعه مشخصه‌هاي كمي و كيفي درختان لرگ به‌طور جداگانه يادداشت و ثبت گرديد و تجزيه و تحليل نهايي با استفاده از آمار و اطلاعات موجود انجام گرفت. مطالعه و بررسي رويشگاه هاي لرگ در حوضه نشان مي‌دهد كه درختان لرگ بر روي خاكهاي رسي مرطوب و عميق، شيب بين 5 تا 20 درصد، جهت هاي شمالي، ارتفاع 500 تا 1000 متر از سطح دريا، در حاشيه و اراضي كم شيب، بستر رودخانه‌ها و دره‌ها از بيشترين تراكم برخوردار بوده‌اند. از نظر درجه آميختگي نيز 4/56 درصد درختان را لرگ، 5/14 درصد را خرمندي، 8 درصد را توسكاي ييلاقي و بقيه را ساير گونه‌ها تشكيل مي‌دهند. متوسط رويش قطري و طولي ساليانه لرگ در طول دوره زندگي، متفاوت و بيشترين رشد طولي و قطري مربوط به 20 سال اول دوره مي‌باشد. در ضمن رويش ارتفاعي بعد از سنين حدود 55 سالگي، بسيار كم و به حداقل ممكن مي‌رسد. تعداد درختان لرگ در توده‌هاي مورد مطالعه 2/14 اصله در قطعه نمونه (10 آر) مي‌باشد كه تا طبقه قطري 35 سانتيمتري افزايش و بعد از آن روند نزولي پيدا مي‌كند. بيش از 80 درصد درختان لرگ در طبقات قطري 10 تا 45 سانتيمتري قرار دارند. از نظر زادآوري، كليه نهالها مبدأ غير جنسي (ريشه جوش) دارند، ضمن آنكه به‌رغم وجود نهال نسبتاً فراوان، زادآوري از روند مطلوبي برخوردار نيست. لرگ در عموم رويشگاهها همراه با توسكاي ييلاقي، افرا (پلت)، توسكاي قشلاقي، ممرز، سفيد پلت، ون و گردو در اشكوب بالا قرار مي‌گيرد. توده‌هاي لرگ مورد بررسي در اكثر موارد حالت دو اشكوبه دارند. از نظر كيفيت تنه، هرس، تقارن تاج، درختان لرگ وضعيت چندان مطلوبي ندارند. 84 درصد درختان سالم و تنها 16 درصد آنها دچار آفت و امراض، پوسيدگي، كت زدگي و سرشكستگي تاج مي‌باشند.
زاهدی پور و همکاران (1383) در مطالعه ای تحت عنوان بررسي پراكنش، اكولوژي و فنولوژي پستة وحشي دراستان مركزي مطالعة موردي رويشگاه كوه نظر كرده – شهرستان ساوه، ضمن بررسي دقيق خصوصيات رويشگاه، خصوصيات كمي و كيفي درختان از قبيل تعداد درخت در هكتار، ارتفاع درختان، قطر تاج بزرگ و كوچك، ارتفاع تنه، قطر تنه، نوع فرم رويش، شادابي و سلامت تنه و تاج و ساير ويژگيها در منطقه كوه نظر كرده شهرستان ساوه را مورد بررسي قرار دادند. نتايج حاصله از اين تحقيق نشان داد كه محدوده ارتفاعی پراکنش درختان 1293 – 1080 متر از سطح دریا بوده، تعداد درختان 30 – 50 اصله در هکتار و میانگین ارتفاع آنها برابر 27/3 متر بوده که حداکثر ارتفاع 5 متر مي‌باشد. از طرفی ارتفاع تنه درختان 18/1 متر و میانگین ارتفاع تاج نیز برابر 10/2 متر بوده است. میانگین قطر برابر سینه 3/7 سانتیمتر و میانگین ارتفاع قطر تاج بزرگ و کوچک به ترتیب 16/3 و 10/2 متر است که 98% آن بصورت شاخه زاد مي‌باشد.
علیپورنصیرمحله و همکاران (1385) تحقیقی با عنوان بررسی نقش درخت لرگ در کاهش فرسایش خاک انجام دادند. در این کار نواحی فرسایش خاک با ترکیبی از
