منبع تحقیق درمورد سوره بقره، سیر موضوعی، تفسیر موضوعی

* توجّه و تکیه بر تفسیر موضوعی با دسته‌بندی آیات در عین رعایت ترتیب مصحف
* بررسی جامع گرایانه سوره‌های قرآن
* تبیین تناسب آیات و سور
* کشف روابط آیات و موضوعات سور
* کشف کلمات کلیدی قرآن و روابط آن‌ها با سایر کلمات
* کشف اعجاز جدید در قرآن
* بیان فشرده بهترین نظریات مفسّران و بهره‌گیری از تفاسیر معتبر
* تفسیر به صورت پرسش و پاسخ
* بررسی آیات مشابه با آیه مورد نظر
* بررسی واژه‌ها در کتب معتبر لغوی
* داشتن مثال‌ها و داستان‌ها جذاب برای نزدیک کردن آیات به فهم عموم
1-2-3-2- ویژگی‌های ساختاری تفسیر نسیم حیات
ویژگی‌های که مربوط به ساختار و شکل ظاهری این تفسیر میباشد، از این قرار است:
1-2-3-2-1- اکتفا به ترجمه توضیحی صرف
با مطالعه این مجموعه تفسیری به روشنی متوجّه خواهیم شد که در بعضی جاهای آن تنها به ترجمه توضیحی صرف بسنده شده و جهت حفظ انسجام موجود بین آیات مختلف یک سوره از حاشیه کشاندن مباحث اصلی پرهیز گردیده است.
1-2-3-2-2- استفاده از تیتر
تیتر بندی و استفاده از خط‌های گوناگون از ویژگی‌های این تفسیر است. استفاده از تیتر در خلال تفسیر، موضوع آیه را مشخص کرده و موجب تسهیل در امر تفسیر موضوعی می‌شود یعنی کاربر به راحتی با مراجعه به فهرست مطالب موضوعات که در ابتدا بیان‌شده با سرعت بیشتری به هدف خود می‌رسد.
1-2-3-2-3- به‌کارگیری تغییر قلم
در هر آیه یک موضوع اصلی و یک یا دو موضوع فرعی بیان می‌شود و با استفاده از خط‌های مختلف با اندازه متفاوت، درجه اهمیت و اولویت این موضوعات مشخص می‌گردد؛ به عبارت دیگر آن امری که در رأس قرار دارد و موضوع اصلی مورد بحث در آیه هست به صورت بارزتر نوشته می‌شود.
1-2-3-2-4- گروه‌بندی آیاتی که از لحاظ معنایی باهم مشترک‌اند در یک بحث
در این مجموعه در عین تفسیر ترتیبی با دستهبندی آیات مرتبط، به شکلی تفسیر موضوعی نیز صورت گرفته است.
1-2-4- شیوه بیان و تنظیم مطالب در تفسیر نسیم حیات
می‌توان گفت شیوه کار این تفسیر به این ترتیب است:
* فهرست بندی مطالب سوره
* دستهبندی آیات مرتبط معنایی
* ترجمه آیات
* معرّفی سوره و غرض کلی سوره
* گاهی اوقات ذکر خاطره‌ای مرتبط با سوره
* بررسی لغوی و اصطلاحی آیات و گزینش معنایی برتر
* تحلیل مسئله
* بررسی ابعاد علمی آیه
* بررسی ابعاد عرفانی
* گاهی ذکر اختلاف قرائت‌ها و بررسی آن‌ها
1-2-4-1- فهرست بندی مطالب سوره
در این تفسیر یکی از اقداماتی که برای تسهیل ارتباط نسل جوان با قرآن و مفاهیم آن صورت گرفته، تهیه فهرست مطالب برای هر سوره است؛ به گونه‌ای که خواننده قرآن پیش از مطالعه هر سوره دورنمایی کلی از مباحث را دریافته، هدف و غرض اصلی سوره را درک می‌کند فهرست مطالب با ارائه اجمالی مباحث، خواننده را به خواندن سوره تشویق کرده و در او انگیزه درک نکات بیشتر را به وجود می‌آورد.
1-2-4-2- ذکر نام غیر معروف سوره‌ها
بهرام پور در تفسیر خود کوشیده است که نام‌های گوناگون و متعدد سوره‌ها را بیاورد از جمله سوره غافر که «حوامیم» به خاطر این که این سوره با «حم» شروع می‌شود.49و از آن جمله می‌توان به سوره اسراء نیز اشاره داشت که نام این سوره «بنی اسرائیل» است؛ زیرا بخش عمده‌ای از سوره درباره قوم بنی‌اسرائیل است. این سوره را «سبحان» و «إسراء» هم گفته‌اند که هر کدام به تناسبی نام‌گذاری شده است. در این سوره جنبه تسبیح بر جنبه حمد الهی غلبه دارد. ابتدای آن با تسبیح آغاز شده است؛ و در آیات بعد نیز مکرّر آمده است به همین جهت نام سبحان یکی از نام‌هایی این سوره است.50
و از آن جمله سوره فاطر است که نام دیگر آن «سوره ملائکه» است51؛ و از آن جمله سوره یس است که نام دیگر آن «قلب قرآن» است.52
1-2-4-3- تبیین هدف یا غرض کلی سوره
برای ورود به تفسیر سوره، ابتدا نام آن آورده می‌شود، سپس بر حسب نظر این مفسّر، آن چه که ممکن است از هدف کلی سوره تعبیر شود به آن اضافه می‌شود.
این تفسیر به نظریه وحدت موضوعی که هر سوره از سوره‌های قرآنی را نظام می‌دهد تکیه دارد و اهمّ کوشش آن، بر مشخص کردن هدف مورد بحث اهداف دقیقی ارائه‌شده که عبارت‌اند از:
1- سوره فاتحه امّ الکتاب است و اهم افکار و اساس قرآن را در بردارد53.
2- سوره بقره ندای تقوا و دعوت به سوی عمل صالح را حمل می‌کند54.
3- سوره آل عمران سخن از ایمان و اسلام و استقامت در راه گسترش دین اسلام55.
4- سوره نساء نظام خانوادگی و اجتماعی را به تصویر می‌کشد56.
5- سوره مائده در رابطه با انتقال عهد و ولایت به مؤمنان است57.
6- سوره انعام بیان اصول اعتقادی را مدّ نظر دارد58.
7- سوره اعراف پیرامون یادآوری و هشداری هست59.
8- سوره انفال گویای اقتصاد جنگ و جهاد و مصور جنگ بدر است60.
9- سوره توبه پیام تبرّی جوی را منتقل می‌نماید61.
10- سوره یونس به زندگانی حکمت‌آموز پاره‌ای از پیامبران از جمله حضرت یونس پرداخته است و به علل سقوط انسان از مقام انسانیت و تعالی و ترقی آدمی به مقامات معنوی پرداخته است62.
11- سوره هود جهت تسلّی و دلداری به پیامبر (ص) از طرف دشمنان آزار و اذیت می‌شوند نازل شده است63.
12- سوره یوسف داستان یوسف چهره یک انسان کامل امانت‌دار را به تصویر می‌کشد64.
13- سوره رعد مسائلی مربوط به نظامات اجتماعی و اخلاق و خودسازی و احکام بحث می‌کنند65.
14- سوره ابراهیم: پیامبران و وحدت رسالت، همه انبیاء یک رسالت و یک دعوت داشته‌اند. مواجه پیامبران با طاغوت‌ها و مکذّبین و سران قوم‌ها در طول تاریخ66
ذکر نمونه ارائه هدف کلی در تفسیر نسیم حیات
اهتمام نویسنده این تفسیر ارائه هدف کلی برای هر سوره متناسب با محتوای کلی سوره‌ای به سهم خود از تعدادی بحث‌های اساسی تشکیل می‌شود که آیات هر سوره در داخل آن در حوزه نظام توزیع شده است ومی بایست مفسّر آن را کشف کند.
به عنوان نمونه موضوع سوره بقره
1-بحث‌هایی در مورد معاد و زندگی پس از مرگ و نمونه‌هایی بارز برای اثبات امکان زنده شدن دوباره انسان به میان آورده است مانند داستان عُزیر که پس از مرگ 100 ساله، دوباره زنده شد و ابراهیم (ع) که به دست او آن چهار مرغ، دوباره زنده شدند و ماجرای بقره حضرت موسی که این سوره به همان اسم نام‌گذاری شده است.
2- بحث‌هایی طولانی راجع به یهودیان و منافقان و انواع کارشکنی‌های آنان
3- بحث‌هایی پیرامون اعجاز قرآن، توحید و تاریخ پیامبران به ویژه حضرت موسی (ع) و حضرت ابراهیم (ع)
4-موضوع خلقت آدم و ظهور دشمنی شیطان با نوع انسان
5-بیان احکام مختلفی از جمله ازدواج و طلاق، عبادات، موضوع وصیّت، ماجرای تغییر قبله، ربا و تجارت، اتفاق و موضوع قصاص
6-در فضیلت قرائت سوره بقره روایاتی وارد شده است.
اگر فواید تبیین هدف‌های اصلی هر سوره را بدانید بهتر مفهوم و تصویر کلی از آیه به دست می‌آورید که به درک بهتر سوره و کل قرآن به ما کمک فراوان می‌کند و می‌توانیم دورنمای هر سوره را به دست بیاورید بدون مطالعه کل سوره تصویر از آن به دست بیاورید67.
1-2-4-3-1- معیاری برای حلّ اختلاف تفسیری
اگر بپذیریدکه هر سوره دارای غرض واحدی است که مجموع آیات سوره برای تبیین و تشریح آن غرض گرد آمده‌اند، می‌توانید در پرتو آن بسیاری از ابهامات تفسیری و اختلاف نظر مفسّران را در فهم آیات حلّ کنید.
1-2-4-3-2- معیاری برای شناخت اسباب نزول
اولّین چیزی که مفسّران در تفسیر هر آیه مدّ نظر قرار می‌دهند، شأن نزول آن است وجود روایات ناسازگار در شأن نزول برخی از آیات به گونه‌ای است که جمع پذیر نمی‌باشند بنابراین تنها راه حل آن است که روایات شأن نزول را به قرآن عرضه کنیم و چنان که در اخبار بسیاری از پیامبر (ص) و ائمه اطهار (ع) وارد شده است قرآن را معیار و محک شناخت روایات بدانیم برای سنجش میزان صحّت روایات با دو شیوه می‌توان به آیات مراجع کرد نخست اینکه روایت مورد بحث را به آیه مربوطه عرضه کنیم و باملاحظه مضمون آیه و قرائت‌هایی که در اطراف آن موجود است به بررسی و نقّادی بپردازد.
راه دوم، عرضه نمودن روایت شأن نزول به غرض سوره است و تنها شأن نزولی را می‌توان معتبر شمرد که با غرض سوره هماهنگ باشد68.
1-2-4-4- گاهی ذکر خاطره‌ای مرتبط با سوره
برای اینکه ذهن مخاطب نسبت به فهم مسئله نزدیک تر شود در این تفسیر یک ابتکار و خلاقیت ویژه به عنوان ذکر خاطره دارد که ذهن مخاطب را نسبت به مسئله روشن تر و کلّاً تفسیری خواندنی تر و جذاب تر برای مخاطب می‌گرداند طوری که مخاطب را همراه خود با این داستان به آن معنایی که در آیه مورد نظر است می‌برد و این باعث جذب اکثر مخاطبین می‌شود69.
ذکر نمونه:
یکی از علمای محترم قم نقل می کرد که یک نفر از اهالی باکو که با من آشنا بود در قم مهمان من شد. من با او ضمن صحبت ها گفتم: فردا نماز جمعه برگزار می شود اگر موافق باشید در این نماز شرکت می کنیم. اما او چندان تمایلی نشان نداد. فردای آن روز نزدیک ظهر، بار دیگر نماز جمعه را یادآور شدم و پرسیدم آیا دلیلی خاصی دارد که نمی خواهید به نماز جمعه بیایید؟ گفت: خیر! ولی از این می ترسم که از جهت وضو و ندانستن اذکار نماز مورد تمسخر مردم واقع شوم. گفتم: نگران نباشید، اینجا کسی با شما کاری ندارد. او پذیرفت و به هر حال وارد مصلا شدیم. امام جمعه در حال خطبه بود. من پاره ای از مفاهیم خطبه ها را برایش ترجمه می کردم. خطبه ها به پایان رسید. مؤذن اذان سر داد. طنین اذان از یک سو و زمزمه ذکر نمازگزاران از سوی دیگر فضایی نورانی ایجاد کرده بود. امام به نماز ایستاد و نمازگزاران به پا خاستند. من به دوست آذری خود گفتم: تو نیز می توانی با مردم هماهنگ شده با آنها خم و راست شوی. گفت: من نمی دانم چه بگویم، و تنها صلوات را خوب می دانم. گفتم: تو همان را تا آخر نماز زمزمه کن. نماز پایان یافت و مردم متفرق شدند و ما نیز به سوی منزل روانه شدیم. قابل توجه این است که او در راه اظهار می کرد: « حالا فهمیدم که شما بر حقید! » و از من تقاضا کرد نماز را به او تعلیم دهم. در چهره اش آثار تحولی نورانی موج می زند و لرزه شوق بر تن داشت؛ ولی من چیزی دستگیرم نشد. پیش خود گفتم این آقا یک نماز فاقد وضو و قرائت به جا آورده، حالا درباره حقانیت ما اظهار نظر می کند! البته من نتوانستم کنجکاوی خود را پنهان دارم، لذا پرسیدم: تو از کجا فهمیدی که ما بر حقیم؟ پاسخی که داد مرا دگرگون ساخت. گفت: من در میان این جماعت شدیدا احساس شرمندگی می کردم و می گفتم خدایا من که لیاقت آن ندارم در جمع بندگان نمازگزار تو قرار بگیریم ولی وقتی در رکعت دوم به سجده افتاده بودم با همین گوش سر شنیدم که از هر طرف مصلا ندایی به سوی من می آید و با زبان آذری محلی خودمان می گوید: « به خانه ما خوش آمدی!» من دریافتم که این ندا سروش غیبی است که روح پژمرده ام را طراوتی تازه می دهد. شما را به خدا مرا با خدا آشنا سازید، به من نماز بیاموزید، نماز!70
1-2-4-5- ذکر روایتی مرتبط با آیه
در این تفسیر سعی شده که تنها یک یا چند روایت معتبر ذکر شود و تکیه بر روایات جعلی و اسرائیلات نگردد.
برای نمونه به حدیث زیر در ذیل آیه اول سوره بقره توجه کنید:
امام سجاد (ع) فرمود: خدا می فرماید: الم ذٰلِکَ الْکِتَابُ؛ یعنی این کتابی که بر تو نازل شده از همین حروف تهجی شماست که با آن سخن می گوئید، پس اگر راست می گوئید مانند آن را بیاورید. حدیث: امام رضا (ع) فرمود: همانا خدا این قرآن را با همین حروف متداول میان شما نازل کرد و بعد فرمود: اگر انس و جن دست به دست هم دهند که مثل این قرآن را بیاورند نخواهند توانست71
1-2-4-6- بررسی لغوی و اصطلاحی آیات و گزینش معنای برتر
در این تفسیر سعی شده با منابع لغوی اصیل و اصطلاحی و بررسی معناشناختی به معنای نزدیک تر به آیه برسند و استاد بهرام پور در