منبع تحقیق درباره گاز طبیعی، واردات گاز، اتحادیه اروپا، مناطق شهری

قرار مي‌گيرد.

نمودار 3-6: تقاضای گاز طبیعی در مناطق و بر حسب استفاده (میلیارد فوت مکعب در روز)

Source: BP Energy Outlook 2035, January 2014

روند توليد: انتظار مي‌رود عرضه جهاني گاز سالانه به طور متوسط 1.9% يا 172 میلیارد فوت مکعب در روز تا پايان دوره رشد يافته و به 497 میلیارد فوت مکعب در روز در سال 2035 برسد.

نمودار 3-7: تولید گاز در مناطق مختلف جهان (میلیارد فوت مکعب در روز)

Source: BP Energy Outlook 2035, January 2014

گاز شيل سريعترين رشد عرضه را داشته و با سالانه به طور متوسظ 6.5% رشد، به تنهايي نيمي از رشد گاز جهاني را به خود اختصاص خواهد داد. عرضه گاز در خارج از OECD با رشد متوسط سالانه 2.1% يا 126 میلیارد فوت مکعب در روز متمركز بوده و 73% كل رشد جهاني را به خود اختصاص خواهد داد. 80% رشد در اين حوزه از منابع گاز متعارف خواهد بود. رشد متوسط سالانه عرضه حوزه OECD حدود 1.5% بوده و منحصراً از منابع شيل خواهد بود که حدود نيمي از توليد گاز اين حوزه را به خود اختصاص خواهد داد. عمده اين گاز در آمريكاي شمالي توليد شده و سهم اين منطقه از توليد گاز شيل تا 2016 حدود 99% و تا سال 2035 حدود 70% خواهد بود. چين يكي از كشورهای مهم براي توليد گاز شيل مي باشد كه 13%سهم توليد آن را در اختيار خواهد داشت. اين كشور به همراه آمريكاي شمالي 81%‌ توليد گاز شیل را تا سال 2035 در اختيار خواهند داشت.

نمودار 3-8: تولیدات گاز شیل (میلیارد فوت مکعب در روز)

Source: BP Energy Outlook 2035, January 2014

گسترش تجارت گاز در آسيا پاسيفيك كه واردات آن بيش از سه برابر شده و تا سال 2035 حدود 51% كل واردات گاز را به خود اختصاص مي‌دهد. اين منطقه در واردات گاز از اروپا به عنوان بزرگترين واردكننده گاز تا سال 2026 پيشي مي‌گيرد. اين در حالي است كه رشد توليد گاز شيل، آمريكاي شمالي واردكننده را به صادركننده تبديل مي‌كند. سهم گاز مصرفي وارداتي، افزايش يافته و از 31% در سال 2012 به 34% در سال 2035 مي رسد. از طرف ديگر انعطاف پذيري و ادغام بازار جهاني گاز به دليل رشد تجارت گاز مایع‌شده (LNG) افزايش مي يابد. و سهم اين محصول در تجارت گاز از 32% در 2012 به 46% در 2035 و مصرف آن از 10% به 15% در اين دوره مي‌رسد.
عرضه گاز نامتعارف آمريكاي شمالي با متوسط سالانه 3.4% افزايش يافته و به همين ترتيب عرضه گاز متعارف آن با متوسط سالانه 2.3% كاهش مي‌يابد. ميزان عرضه گاز شيل اين منطقه با متوسط سالانه رشد 4.9% به 50 میلیارد فوت مکعب در روز مي‌رسد. چين در مقابل، بيشترين رشد توليد داخلي با متوسط سالانه 5.7% را خواهد داشت. گاز شيل بيشترين ميزان رشد را داشته و از 10 میلیارد فوت مکعب در روز به 42 میلیارد فوت مکعب در روز مي رسد كه بيشتر آن بعد از سال 2020 اجرايي مي‌شود. در همين راستا، تقاضاي اين كشور با رشد متوسط سالانه 8.3% افزايش مي‌يابد. ميزان توليد داخلي اروپا در اين مدت با متوسط سالانه 1.4% كاهش مي‌يابد. در عين حال عرضه گاز نامتعارف اين منطقه تا سال 2035 به 7/3 میلیارد فوت مکعب در روز مي‌رسد. از سوي ديگر تقاضاي گاز اروپا با متوسط سالانه 1% افزايش يافته و به ويژه به واردات از طربق خط لوله متكي می‌شود كه 51% كل تقاضاي اروپا را در پايان اين دوره تأمين مي‌كند. اين ميزان در سال 2012 حدود 37% بود.

3-3-3- محدودیت‌ها و موانع رشد شیل گاز و گاز طبیعی مایع‌شده (LNG)
در آینده تجارت گاز طبیعی، دو مسأله می توانند کمی تغییرات نسبت به وضعیت موجود ایجاد کنند: تولید گاز شیل و گاز مایع شده (LNG). علیرغم اینکه رشد این دو منبع در تولید گاز طبیعی جهان در آینده زیاد خواهد بود، اما به دلایلی که در ادامه ارائه خواهد شد، همچنان خط لوله مهمترین منبع تأمین عرضه گاز دنیا خواهد بود.

3-3-3-1- وضعیت گاز شیل
گاز شیل با توجه به پیشرفت‌های تکنولوژیکی در زمینه حفاری امکان استحصال پیدا کرده است. در ادامه به وضعیت این ذخایر پرداخته می‌شود.
3-3-3-1-1- ذخایر گاز غیر متعارف جهان
جایگاه ذخایر گاز غیرمتعارف دنیا به صورت ذیل می‌باشد.

جدول 3-2: جایگاه ذخایر گاز غیرمتعارف در دنیا
Total World

Wet natural gas (trillion cubic metres)
shale gas proved reserves
3
shale gas unproved resources
204
Other proved reserves
191
Other unproved resources
250
Total
648
Shale as a percent of total
32%
Source: Energy Information Administration (EIA)

همان طور که مشاهده می‌شود، سهم گاز شیل از کل ذخایر گاز جهان، 32 درصد می‌باشد. البته این رقم، کل ذخایر اثبات شده و اثبات نشده را در بر می‌گیرد. چنانچه تنها ذخایر اثبات شده لحاظ شود، سهم ذخایر گاز غیرمتعارف تنها 1.6 درصد از کل ذخایر اثبات شده جهان می‌باشد. لذا، تنها در صورتی ذخایر گاز شیل دنیا می‌تواند نقش مهمی در آینده تجارت گاز طبیعی جهانی داشته باشد که ذخایر آن بتوانند از لحاظ فنی و اقتصادی، قابل برداشت شوند. در این میان، سهم مناطق مختلف دنیا از ذخایر گاز غیرمتعارف به شکل ذیل می‌باشد.

نمودار 3-9: سهم ذخایر مناطق مختلف جهان از گاز شیل

Source: World Energy Outlook 2013

در نمودار فوق سهم مناطق مختلف دنیا از ذخایر غیرمتعارف جهان نشان داده شد. مشاهده می‌شود که سهم کل اروپا از این ذخایر حدود 4.2 درصد از کل ذخایر گاز شیل جهان می‌باشد. لذا، در آینده حتی اگر با فائق آمدن بر مشکلات فنی و اقتصادی، ذخایر اثبات شده گاز جهان افزایش یابد، سهم اروپا از این ذخایر بسیار کم خواهد بود. لذا، تولید از محل ذخایر گاز شیل، در بلندمدت نمی‌تواند به عنوان منبعی باثبات و پایدار تلقی شود.

3-3-3-1-2- پيامدهاي زيست محيطي استحصال منابع شيل
براي توليد يک واحد انرژي از طريق سوزاندن گاز، حدود نصف ذغال‌سنگ و حدود دوسوم سوخت‌هاي مايع دي‌اکسيدکربن توليد مي‌شود. بنابراين، جايگزين کردن گاز به جاي ذغال و نفت از نظر جهاني کمک زيادي به کاهش دي‌اکسيدکربن موجود در اتمسفر مي‌كند. برخي گاز را به عنوان پلي بين اقتصاد انرژي امروز و يک اقتصاد بدون دي‌اکسيدکربن عنوان مي‌کنند. با اين حال توليد گاز از منابع غیرمتعارف نيازمند صرف انرژي بيشتر به معناي توليد دي‌اکسيدکربن بیشتر بوده و همچنين خطر نشت متان به جو که اثر گلخانه اي آن بيش از 20 برابر دي‌اکسيدکربن است را نيز در پي دارد. در يک عمليات شکست هيدروليک به طور متوسط 20000 متر مکعب آب مصرف مي‌شود که به خصوص در مناطق خشک تأمين آن ممکن است دشوار بوده و بر روي منابع آب‌هاي زيرزميني و يا سطحي تأثير منفي بگذارد. براي بهبود عمليات شکست، حجم زياد آب با مواد شيميايي متفاوتي مخلوط مي‌شود و مي‌تواند منشاء آلودگي آب‌هاي منطقه شود. علاوه بر آن، آب برگشتي در عمليات ممکن است حاوي مواد سمي شامل فلزات سنگين، مواد هيدروکربوري و مواد راديواکتيوي باشد که از مخزن به آن وارد شده‌اند. گسترش شکستگي‌ها ممکن است اين مخازن را به سفره هاي آب زيرزميني متصل کند و باعث آلودگي آنها به گاز و مواد شيمايي شود. مواردي از وجود گاز در چاه‌هاي آب در جنوب آمريکا مشاهده شده که به عمليات شکست هيدروليک در شيل نسبت داده شده است. نشت گاز به سطح زمين و آلودگي هوا نيز از خطرات بالقوه اين عمليات محسوب مي‌شود. بر اساس مشاهداتي که روي پنج ميدان شيل گازي در آمريکا انجام شده شانس اينکه طول شکستگي‌هاي مصنوعي (به سمت بالا) به بيش از 350 متر برسد تنها يک درصد است و هيچ يک از شکستگي ها از 600 متر تجاوز نمي‌كنند93. در عمليات شکست با رعايت فاصله مذكور از سفره هاي آب زيرزميني ميتوان آنها را از آلودگي دور نگاه داشت. خطرات بالقوه زيست محيطي شکست هيدروليک در برخي کشورهاي غربي باعث نگراني افکار عمومي و ابراز مخالفت هايي شده به طوري که مجلس فرانسه انجام هرگونه عمليات شکست هيدروليکي را در سال 2011 ممنوع کرد. امروزه در بسياري از کشورها مقررات زيست محيطي و ايمني سختي براي انجام عمليات شکست هيدروليک وضع شده که تا حدي از نگراني‌ها کاسته است94. از ديگر مسائلي که به ويژه در مناطق پر جمعيت مانند اروپا در برابر توسعه اين منابع وجود دارد مسئله مالکيت يا حق استفاده از زمين براي حفاري و توسعه ميادين است. اين مشکل به خصوص با حساسيت افکار عمومي نسبت به پيامدهاي زيست‌محيطي توسعه اين منابع بيشتر مي‌شود.
از ديگر پيامدهاي زيست محيطي ناشي از بهره‌برداري از منابع شيل، افزايش احتمال زمين لرزه مي‌باشد. دانشمندان زمين‌شناسي آمريكا در سال‌‌هاي اخير متوجه شده‌اند که وقوع زمين لرزه هايي به شدت سه ريشتر يا بيش تر در ناحيه مركزي ايالات متحده از سال 2007 به اين سو، به شدت افزايش يافته است (شش برابر نسبت به مقدار آن در قرن بيستم). يكي از پژوهشگران مركز تحقيقات زمين لرزه در دانشگاه ممفيس، ادعا مي كند كه آب‌هاي پس رانده شده به گسل‌هاي زمين، علت اصلي افزايش گسل و وقوع اين زمين لرزه ها بوده است. وقوع يك زلزله در ارتباط با بهره‌برداري از گاز شيل در شمال شرق انگلستان در سال 2011 باعث شد كه شركت كوادريلا ريسورسز، همه عمليات خود را در آن ناحيه متوقف و لغو كند.95 در سال 2012، كميته سناي ايالات متحده در زمينه انرژي و منابع طبيعي، گزارشي درباره لرزه‌نگاري در تكنولوژي‌هاي بهره‌برداري از منابع انرژي ارائه كرد. به گفته يكي از محققان اقتصاد زمين شناسي در دانشگاه كلرادو، حدود 35000 حلقه چاه براي بهره برداري هيدروليك از منابع گاز شيل گزارش شده است. در انگلستان نيز يك مورد زلزله خفيف ناشي از بهره برداري هيدروليك از ذخاير گاز شيل گزارش شده است96.

3-3-3-1- وضعیت آتی گاز طبیعی مایع‌شده (LNG) جهان
در سال‌های اخیر، امنیت عرضه گاز به دلیل تنش‌های سیاسی بین روسیه و اوکراین مجدداً به یک موضوع مهم برای کشور‌های اروپایی تبدیل شده است. هزینه بالای تأمین زیرساخت‌های مایع‌سازی گاز طبیعی و تبدیل مجدد گاز مایع‌شده به گاز یکی از موانع مهم در این صنعت می‌باشد و موجب شده رشد این منبع به کندی صورت پذیرد. حجم تجارت به صورت گاز مایع‌شده از 43 درصد در سال 2012 به 52 درصد در سال 2040 خواهد رسید البته در صورتی که تا سال 2040 در حدود 800 میلیارد دلار در پروژه‌های گاز طبیعی مایع‌شده سرمایه گذاری شود.

نمودار 3-10: تجارت گاز طبیعی از طریق خط لوله و از طریق گاز مایع‌شده (LNG) (میلیارد مترمکعب)

Source: World Energy Outlook 2014

تجارت گاز طبیعی به صورت خطوط لوله عمدتاً در مناطق اروپا و آسیا انجام می‌شود زیرا با وجود منابع عظیم گاز طبیعی درترکمنستان و منطقه سیبری، ناگزیر از انتقال این منابع با استفاده از سیستم خط لوله به کشورها و بازارهای عمده مصرف‌کننده می‌باشد. براساس گزارش آژانس بین المللی انرژی تقاضای گاز ژاپن تا سال 2040 به سطوح قبل از فاجعه هیروشیما باز خواهد گشت. این کشور به طور تاریخی، بزرگ‌ترین بازار گاز مایع‌شده جهان می‌باشد. حتی اگر نیروگاه‌های هسته‌ای این کشور مجدداً راه‌اندازی شود، باز هم بزرگترین خریدار گاز مایع‌شده درجهان خواهد بود. در سال‌های پیش‌رو، مصرف گاز طبیعی در چین و خاورمیانه افزایش قابل توجهی خواهد داشت. به طوری که پیش‌بینی می‌شود تقاضای گاز چین تا سال 2035 از اتحادیه اروپا، سبقت بگیرد، چرا که به دلیل نگرانی‌های محیط زیستی درمناطق شهری این کشور، مصرف گاز طبیعی در ترکیب انرژی اولیه به شدت در حال افزایش می‌باشد و گاز مورد نیاز این کشور عمدتاً از طریق گاز مایع‌شده تأمین خواهد شد.
بنابراین مشاهده می‌شود که علیرغم افزایش 5 درصدی تجارت گاز مایع‌شده در جهان تا سال 2040، اما همچنان تجارت گاز طبیعی از طریق خط لوله، پیشتاز می‌باشد. همچنین، بیشترین حجم تقاضای گاز مایع‌شده را ژاپن و چین به خود اختصاص خواهند