و است. اکثر گاز ترکمنستان به روسیه منتقل می‌شود که در آنجا مصرف و مقداری از آن هم از طریق این کشور به بازار نهایی اروپا ترانزیت می‌شود. ترکمنستان در جستجوی راه‌هایی برای افزایش تولید گاز و همچنین رها شدن از محدودیتهای فعلی موجود از طریق تنوع بخشیدن به بازار های صادراتی و دیگر مسیرهای ترانزیت گاز خود است.
در نوامبر سال ٢٠١٠، وزارت نفت و گاز و منابع طبیعی ترکمنستان اعلام کرد که استراتژی انرژی این کشور افزایش تولید گاز به ٢٢٩ میلیارد متر مکعب در سال تا سال ٢٠٣٠ میلادی است. ترکمنستان به یکی از صادرکنندگان پیشرو گاز در منطقه خزر و آسیای مرکزی تبدیل شده است. این کشور به دلیل اینکه تولید گاز آن بیش از دو برابر تقاضای داخلی است ( تقاضای داخلی ٢٠ میلیارد متر مکعب در سال ٢٠١٠ معادل ٥٦ میلیون متر مکعب در روز )، اکثر گاز خود را به خارج صادر می‌کند.
طبق پیش بینی های آژانس بین‌المللی انرژی، صادرات گاز ترکمنستان تا سال ٢٠٣٥ به حدود ٩٠ میلیارد متر مکعب در سال (حدود ٢٤٧ میلیون متر مکعب در روز) افزایش یافته و مجددا سیر نزولی پیدا می‌کند. ترکمنستان در سال‌های ٢٠٠٧ و ٢٠٠٩ چندین موافقتنامه بین‌المللی با علاقمندان به بهره برداری از ذخایر گاز خود امضاء کرد و در حال توسعه زیر ساختهای خطوط لوله انتقال گاز خود است.
1-3-4- ایران
ﺳﻴﺎﺳﺖ اﻧﺮژي اﻳﺮان در ﺑﺨﺶ ﮔﺎز ﺑﺮ ﻣﺤﻮرﻫﺎي ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﺑﻬﻴﻨﻪ از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﮔﺎزﻃﺒﻴﻌﻲ، اﻓﺰاﻳﺶ ﺳﻬﻢ ﮔﺎز در ﺳﺒﺪ ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي داﺧﻠﻲ، ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺷﺒﻜﻪ داﺧﻠﻲ ﺗﻮزﻳﻊ ﮔﺎز و ﺑﻬﺒﻮد و ارﺗﻘﺎء ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ اﻳﺮان ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﺻﺎدر ﻛﻨﻨﺪه ﮔﺎز در ﺑﺎزار ﺟﻬﺎﻧﻲ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ که صادرات گاز طبیعی به لحاظ درآمدزایی و ایجاد موقعیت استراتژیک برای کشور، از اولویت های مهم سیاستگذاران می‌باشد.
توليد گاز طبيعي در جهت پاسخگويي به تقاضاي داخلي و يا صادراتي عمدتاً از منابع گازي مستقل انجام مي گيرد و گازهاي همراه توليدي از منابع مشترك نفت و گاز عمدتا جهت تزريق به ميادين نفتي مورد استفاده قرار مي گيرند. بهره گيري از مزيت نسبي گاز طبيعي در جهت تامين انرژي داخل كشور و نيز گسترش برنامه‌هاي مبادلات بين المللي گاز طبيعي در راستاي ارتقاي جايگاه ايران در بازارهاي بين المللي از اهداف مهم و استراتژيك صنعت گاز كشور در آينده به‌شمار مي رود. در راستاي تحقق سياست جايگزيني گاز با ساير حاملهاي انرژي تلاش‌هاي گسترده اي جهت توسعه هر چه بيشتر سيستم گازرساني در كشور انجام گرفته است شركت ملي گاز ايران از طريق ايجاد سيستم گازرساني در بسياري از مناطق مختلف كشور عهده دار تأمين اين هدف مي باشد.
ويژگيهاي سيستم گازرساني در كشور متأثر از ويژگيهاي خاص جغرافيايي ميادين نفت و گاز است و لذا با توجه به اين امر در حال حاضر ايران از يك سيستم بهم پيوسته گسترده گازرساين برخوردار ميباشد توسعه اين سيستم در جهت تحقق و هدف جايگزيني گاز با سبد حاملهاي انرژي و در راستاي تأمين امنيت عرضه انرژي همچنان در برنامه‌هاي آينده شركت ملي گاز ايران مد نظر خواهد بود.
ايران در حال حاضر داراي دو قرار داد مبادلات گاز طبيعي با دو كشور همسايه تركمنستان و تركيه مي باشد. قرار داد واردات گاز از تركمنستان با حجم سالانه اي به ميزان حداكثر 8 ميليارد متر مكعب در سال 1374 به امضا رسيد و واردات گاز از سال 76 آغاز گرديده است. واردات گاز ايران از تركمنستان با حجمي به ميزان 0.4 ميليارد متر مكعب در سال 1376 آغاز و در سال 1380 به 4.5 ميليارد متر مكعب رسيده است در طي دوره 1376 تا 1380 مجموع كل واردات گاز از تركمنستان 12.1 ميليارد متر مكعب بوده است در سال 1380 قريب 6 درصد از كل مصرف گاز كشور از طريق واردات تأمين گرديده است.
قرارداد صادرات گاز به تركيه نيز از سال 75 با شركت بوتاش تركيه به امضا رسيد . حجم گاز تحويلي بر اساس اين قرار داد از 3 ميليارد متر مكعب در سال شروع و پس از سه سال به 7 ميليارد متر مكعب در سال افزايش يافته و به حداكثر 10 ميليارد متر مكعب در سال خواهد رسيد. در راستاي تحقق اين طرح خط لوله اي بطول 253 كيلومتر و قطر 40 اينچ در مسير تبريز به مرز بازرگان احداث گرديده است. صادرات گاز به تركيه از دوم بهمن ماه 1380 رسماً اغاز گرديد. شروع صادرات گاز ايران به تركيه نقطه عطفي در روابط تجاري ايران با بازارهاي بين المللي انرژي و گاز بشمار مي رود و اين امر از ابعاد اقتصاي ، سياسي و ارتباطات بلند مدت بين المللي از اهميت ويژه اي برخوردار مي باشد. تركيه در واقع پل ارتباطي ميان ايران و بازارهاي بالقوه گاز طبيعي در اروپا به‌شمار مي‌رود. مطالعات انجام شده نشان مي‌دهند كه تقاضاي گاز طبيعي منطقه اروپا در طي سه دهه آينده به‌طور فزآينده‌اي بيش از عرضه گاز اين منطقه خواهد بود و اين امر نشان دهنده تلاش بيشتر كشورهاي اين منطقه در جهت دستيابي به منابع جديدتر و متنوع سازي در منابع عرضه گاز و ايجاد امنيت عرضه در منطقه ميباشد. كشورهاي واقع در منطقه خاورميانه و خصوصاً ايران در اين ميان بعنوان بزرگترين پتانسيل هاي عرضه گاز به بازارهاي جهاني با فراهم نمودن زمينه مناسب مي‌توانند در طي دهه‌هاي آينده در اين منطقه مهم اقتصادي جهان ايفاي نقش نمايند28.
به طور کلی مشاهده می‌شود که ایران به عنوان غنی ترین کشور گاز طبیعی دنیا، باید چشم انداز مناسبی از فرصت های صادرات گاز به بازارهای مختلف داشته باشد. زیرا، ﮔﺎز ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻣﻨﺒﻊ اﻧﺮژي اﺳﺘﺮاﺗﮋﻳﻚ در دنیا محسوب می‌شود و صادرات گاز ایران می‌تواند ﭼﺸﻢاﻧﺪاز آﻳﻨﺪه ﺻﻨﻌﺖ ﮔﺎز ﻛﺸﻮر و ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎي ﺟﺎﻧﺒﻲ آن در اﺑﻌﺎد ﻣﻠﻲ و ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ را ﺑﻬﺒﻮد ببخشد و ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎي اﺳﺘﺨﺮاج، ﭘﺎﻻﻳﺶ، اﻧﺘﻘﺎل، ﻣﺼﺮف و ﺻﺎدرات آن ﻫﺮ روز ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮي دﻧﺒﺎل ﺷﻮد.
1-4- پیشينه نظری و تجربی موضوع
يك بازي همكارانه n نفره در فرم تابع مشخصه، يك زوج مرتب G(N,v) است كه در آن N يك مجموعه محدود با n عضو می‌باشد N={1,2,3,…,n} و در واقع N مجموعه بازيگران ميباشد. زيرمجموعه (S ⊆ N) ,S ائتلاف ناميده ميشود. به راحتي ميتوان دريافت كه در مجموع n2 ائتلاف قابل شكل گيري است كه شامل مجموعه تهي و خود N هم می‌باشد. v يك مقدار حقيقي ميباشد كه مقدار مطلوبيت بازيگرانِ ائتلاف را نشان مي دهد. سوالات اصلي در مدل بازيهاي همكارانه به صورت ذیل می‌باشند:
چه ائتلافاتي شكل مي‌گيرند؟
اگر ائتلاف كل شكل بگيرد چطور بازيگران سود يا هزينه را تقسيم خواهند كرد؟
بطور كلي ايده‌هايي مانند ارزش شپلي و نوکلئولوس، براي تقسيم سود حاصل از همكاري پيشنهاد شده‌اند كه ارزش شپلی تقسيمي عادلانه و نوکلئولوس مبتنی بر قدرت چانه‌زنی طرفین براي سود حاصل از همكاري را بر اساس فرضيات خود ارائه داده‌اند.
1-4-1- ارزش شپلی
ارزش شپلي متوسط مشاركت حاشيه اي است كه از ميانگين‌گيري روي تمام n! حالت جایگشت بدست آمده است. مشاركت حاشيه ای، مقدار افزايش مطلوبيت يك ائتلاف با ورود يك بازيگر خارجي به آن ائتلاف مي باشد. بنابراين سهم يك بازيگر بصورت رابطه زير بدست مي آيد :
x_i=∑_ies▒█((|S|-1)!(|N|-|S|)!/|N|! [v(S)-v(s{i})]@)
که در این عبارت:
: xi میزان سود تخصیص داده شده به بازیکن i
|S|: تعداد اعضاي ائتلاف S
😐 N | تعداد کل اعضا
:v(S) ارزش ائتلاف S
v(S {i}): ارزش ائتلاف S بدون حضور بازیکن i
مقصود از ارزش یک ائتلاف، میزان افزایش سود نسبت به حالت غیرهمکارانه است که با تشکیل آن ائتلاف به دست می آید29.
1-4-2- روش نوکلئولوس
این روش بردار تخصیص سود را به گونه اي مشخص می‌کند که حداکثر میزان افزایش سود ائتلاف‌ها و بازیکن هاي مختلف در اثر شرکت در ائتلاف اصلی، به حداقل ممکن برسد. در واقع اگر x یک بردار تخصیص سود و S یک ائتلاف مشخص باشد میزان افزایش سود ائتلاف S با در نظر گرفتن بردار x عبارت خواهد بود از:
e(xi)=v(S)-∑iϵSxi
مقدار e براي تمام ائتلاف‌هاي ممکن با در نظر گرفتن بردار تخصیص سود x محاسبه می‌شود و حداکثر مقدار e(S, x) براي بردار x بدست می آید. بردار x متناظر با کمترین مقدار حداکثر e جواب روش نوکلئولوس خواهد بود.
در تحقیق فوق، ائتلاف میان منتقل کنندگان، واردکنندگان با هر یک از گزینه‌های تأمین کننده گاز خط لوله نابوکو با دو روش فوق محاسبه می‌شوند و بررسی می‌شود که منافع حاصل از پیوستن کدام یک از کشورهای ایران، آذربایجان، ترکمنستان و عراق به ائتلاف گازرسانی تحت خط لوله نابوکو به نفع اروپا می‌باشد.
از آن جایی که مسأله اصلی، چانه‌زنی میان کشورهای صادرکننده جهت صادرات از طریق این خط لوله می‌باشد و همچنین به دلیل اینکه خطوط لوله از ترکیه به سمت اروپا اجرا شده یا در حال اجرا می‌باشد و مشکلی از این بابت وجود ندارد، بدین ترتیب مجموعه بازیگرانی که در شبکه درگیر هستند، N = {.. , ..i , .. } که در آن N تعداد کل بازیگران می‌باشد. شبکه N= {IR,Iq,AZ,TN,TU} شامل ایران، عراق، ترکمنستان، آذربایجان، ترکیه باشند.
مهمترین کشوری که در این زمینه فعال می‌باشد، کشور ترکیه (TU) می‌باشد و پل ارتباطی کشورهای تولیدکننده با مصرف کننده می‌باشد و بدون این کشور، اجرای خط لوله نابوکو امکان پذیر نمی‌باشد. لذا، درآمدی را که این کشور به عنوان منتقل کننده از این پروژه، کسب می‌کند، به عنوان منفعت این کشور، در نظر می گیریم. در کنار ترکیه، کشورهای تأمین کننده گاز می‌باشند (IR, IQ, TN, AZ) و امکان اینکه هر کدام یا برخی از این کشورها بتوانند به تنهایی وارد پروژه شوند، وجود دارد. در این حالت، ارزش حال اجرای پروژه برای هر کدام از کشورها با توجه به هزینه‌های گازرسانی هر کدام از کشورها و فواصل مکانی آنها با توجه به قیمت گاز فروخته شده و طول عمر پروژه، محاسبه می‌شود و به عنوان منفعت هر کدام از این بازیگران در نظر گرفته می‌شود. بنابراین، پیامدهای بازیگران این پروژه، به این صورت در نظر گرفته می‌شوند. در این مطالعه، با توجه به منافع بازیگران، از طریق راه حل های ارزش شپلی و نوکلئولوس، تعادل بازی و نحوه همکاری بین کشورهای تأمین کننده گاز، بررسی می‌شوند و در نهایت قدرت چانه‌زنی هر کدام از کشورهای صادرکننده گاز بدست می آید.
1-4-3- مطالعات داخلی
در زمینه صادرات گاز از طریق خط لوله نابوکو هیچ مطالعه‌ای با استفاده از نظریه بازی‌ها انجام نشده است. اما در خصوص استفاده از نظریه بازی همکارانه، در زمینه‌های مختلفی همچون مدیریت منابع آبی، مطالعاتی انجام شده است.
یکی از این مطالعات، مربوط به دانش یزدی، محمد، احمد ابریشم چی و مسعود تجریشی (1392) با عنوان حل مناقشات در مديريت تخصيص منابع آب با استفاده از نظريه بازي (مطالعه موردي: حوضه آبريز درياچه اروميه) می‌باشد. در سال‌هاي اخير، پيامدهاي اجتناب ناپذير سير صعودي تقاضا و همچنين کاهش ذخاير منابع طبيعي مختلف، به خصوص آب، موجب افزايش مناقشات در زمينه چگونگي بهره برداري و همچنين تخصيص آنها به ذينفعان مختلف شده است. رويکرد تخصيص آب صرفاً براساس حقابه اوليه معمولاً منجر به استفاده کارآمد از آب در کل يک حوضه آبريز نخواهد شد. در اين ميان، نياز به يک روش جامع و پايدار به منظور انجام تخصيص به نحوي که تمامي گروههاي ذينفع در بالاترين سطح رضايت قرار داشته باشند، ضرورري به نظر مي رسد. يکي از اين روشها، نظريه بازي بوده که به کمک ابزارهاي موجود در آن، مي توان به تخصيص منابع مورد استفاده مشترک توسط ذينفعان مختلف با رعايت سه اصل کارآمدي، برابري و پايداري پرداخت. در اين تحقيق ابتدا يک مدل جامع برنامه ريزي خطي براي به دست آوردن الگوي تخصيص اوليه بر اساس حقابه اوليه کاربران توسعه داده شد. سپس با استفاده از نتايج مدل برنامه ريزي منابع آب به همراه مفاهيم نظريه بازي مانند هسته، ارزش شپلی و شاخص پايداري، حالات مختلف همکاري بين ذينفعان مختلف مورد ارزيابي قرار گرفت. در انتها با انتخاب حوضه آبريز درياچه اروميه با منابع آبي محدود و آب بران متعدد به عنوان مطالعه موردي، کارآیي و مزيتهاي بالقوه اين روش نشان داده شد. طبق نتايج مدل بهينه سازي، استان کردستان داراي بهترين وضعيت در تأمين نيازهاي آبي خود و استان آذربايجان شرقي داراي
