در سطح بین‌الملل را افزایش دهد، خط لوله نابوکو می‌باشد. هر کدام از کشورهای ایران، عراق، آذربایجان و ترکمنستان که بتوانند به عنوان گزینه نهایی صادرکننده گاز از طریق خط لوله نابوکو مطرح شود، می‌توانند قدرت چانه‌زنی خود در نظام بین‌الملل را افزایش دهند. همچنین، می‌توانند منافع میان مدت و بلندمدتی را از طریق این تجارت کسب نمایند. ایران به جهت اینکه در میان کشورهای نامبرده شده، بیشترین ذخایر گازی را دارد، مهمترین گزینه تأمین کننده گاز این پروژه می‌باشد. برای ایران نیز، یکی از مهمترین مسیرهای دسترسی به بازار گاز اروپا، پروژه خط لوله نابوکو می‌باشد. لذا، بررسی اینکه آیا حضور در این پروژه خط لوله به منفعت ایران می‌باشد یا نه، یکی از ضروری‌ترین مطالعات لازم در حوزه انرژی کشور می‌باشد.
4-5- پرسش های پژوهش:
الف: پرسش های اصلی:
حضور کدام یک از کشورهای مطرح (ایران، ترکمنستان، عراق و ایران) برای گازرسانی به پروژه خط لوله نابوکو، بهترین گزینه گازرسانی می‌باشد؟
حضور ایران در پروژه خط لوله نابوکو، به چه مقدار منفعت دارد؟
آیا همکاری میان کشورهای تأمین کننده گاز طبیعی پروژه خط لوله نابوکو، امکان پذیر می‌باشد؟
ب : پرسش های فرعی:
منفعت حاصل از حضور هر کدام از کشورهای ترکمنستان، عراق و آذربایجان به عنوان تأمین کننده گاز پروژه خط لوله نابوکو به چه مقدار می‌باشند؟
4-6 – فرضیه‌های پژوهش:
الف: فرضیه‌های اصلی:
ایران به عنوان بهترین گزینه جهت گازرسانی به پروژه خط لوله نابوکو مطرح می‌باشد.
امکان همکاری میان برخی از کشورهای تأمین کننده گاز طبیعی پروژه خط لوله نابوکو، وجود دارد.
ب : فرضیه‌های فرعی:
4-7 – هدف های تحقیق (مراد از هدف تحقیق، غایت اساسی آن است که تحقیق درصدد دستیابی به آن می‌باشد):
هدف این تحقیق، بررسی منافع حاصل از حضور هر کدام از گزینه‌های مطرح در زمینه گازرسانی به پروژه خط لوله نابوکو در چارچوب نظریه بازی‌ها می‌باشد. همچنین، امکان همکاری برخی از گزینه مطرح گازرسانی به این پروژه، بررسی خواهد شد. برای این کار از چارچوب نظریه بازی همکارانه استفاده خواهد شد و منافع هر کدام از طرفین درگیر (کشورهای گازرسان، کشورهای منتقل کننده و کشورهای واردکننده) بررسی خواهد شد.
4-8 – استفاده کنندگان از نتیجه رساله ( اعم از مؤسسات آموزشی ، پژوهشی ، دستگاه‌های اجرایی و غیره ):
موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی وابسته به وزارت نفت
شرکت ملی صادرات گاز ایران (NIGEC) وزارت نفت
معاونت تلفیقی وزارت نفت
دانشگاه صنعت نفت
شرکت های مشاوره اقتصاد انرژی
وزارت امور خارجه ایران
دیپلمات های انرژی ایران
وزارت انرژی عراق، ترکمنستان، آذربایجان، ترکیه و کشورهای اروپایی
4-9- جنبه جدید بودن و نوآوری پژوهش :
با وجود مطالعاتی که در زمینه پروژه خط لوله نابوکو صورت گرفته است، اما تا به حال مطالعه‌ای در چار چوب نظریه بازی که در راستای بررسی گزینه‌های مطرح گازرسانی به این پروژه باشد، انجام نشده است. این کار برای اولین بار در رساله حاضر با در نظر گرفتن چارچوب نظریه بازی همکارانه محقق خواهد شد. این کار نه تنها در ایران که حتی در دنیا نیز برای اولین بار است که انجام خواهد شد و نتایج آن می‌تواند به صورت بین‌المللی مورد استفاده قرار بگیرد.
در زمینه صادرات گاز مطالعاتی صورت گرفته، اما هیچ کدام در زمینه نظریه بازی‌های همکارانه در یک پروژه خاص نبوده است. در زمینه بازی‌های همکارانه هم کاربردهای مختلفی در دنیا انجام شده که بیشتر در زمینه گاز اروپا، در اینترنت، اختصاص آب و برق به مناطق مختلف و همچنین در زمینه‌های آماری مثل خوشه بندی کردن بوده است اما هیچ کدام بر صادرات گاز در یک پروژه خاص تکیه نکرده‌اند.
مطالعه فوق اولین مطالعه است که در مورد کاربرد بازی‌های همکارانه در زمینه یک خط لوله خاص و با بررسی قدرت چانه‌زنی هر کدام است و این مطالعه نه تنها برای اروپا مفید است تا از قدرت چانه‌زنی ایران و سایر کشورهای بالقوه تأمین‌کننده گاز نابوکو آگاهی پیدا کند، بلکه برای ایران نیز بسیار ضروری و لازم است تا از وضعیت و قدرت چانه‌زنی خود اطلاع داشته باشد.
اجرای خط لوله نابوکو، منافع بسیاری برای هر کدام از طرفین (واردکنندگان، منتقل کنندگان و تأمین کنندگان گاز) دارد. اما سود تأمین کنندگان گاز در این می‌باشد که با یکدیگر به رقابت نپردازند و به مدلی به صورت همکارانه برسند که در عین حال که می‌توانند از قدرت انحصاری روسیه در صادرات گاز به کشورهای اروپایی، بکاهند، خود، قدرت چانه‌زنی بالایی را کسب کنند. اما در صورتی که هر کدام از کشورها با هم به رقابت بپردازند (که مطلوب کشورهای اروپایی می‌باشد) این مسأله برای همه این کشورها به صورت باخت- باخت می‌باشد و در عین حال در وضعیت باحت-باخت با کشور روسیه نیز قرار می گیرند. به همین دلیل، بهترین زمینه مطالعاتی در این زمینه، نظریه بازی همکارانه می‌باشد که می‌تواند ائتلاف‌های مختلف گازرسانی به این پروژه را بررسی و قدرت چانه‌زنی هر کدام از کشورها را محاسبه نماید.
این مطالعه، برای ایران بسیار با اهمیت است زیرا هم خود نسبت به منافع پیوستن و نپیوستن به این پروژه، آگاه می‌شود و هم می‌تواند نحوه همکاری با دیگران برای داشتن بیشترین منفعت را بدست آورد که در متقاعد کردن کشورهای دیگر برای همکاری، می‌تواند بسیار مفید واقع شود و از این جهت، انجام یک مطالعه اقتصادی که توصیه‌های سیاستگذاری در حوزه سیاستگذاری خارجی دارد، از جنبه‌های نوآوری این مطالعه می‌باشد.
1-5. خلاصه و جمع بندی
در فصل حاضر، کلیات تحقیق اعم از بیان مسأله، اهمیت و ضرورت مسأله، مطالعات انجام شده، سوالات و فرضیه‌های تحقیق ارائه شد.
فصل دوم
پیشینه موضوع و مبانی نظری
2-1- مقدمه
در فصل حاضر پیشینه موضوع در مطالعات داخلی و خارجی بررسی می‌شود. لازم به ذکر است که تعداد مطالعاتی که در زمینه صادرات گاز و در چارچوب نظریه بازی انجام شده باشد، بسیار محدود می‌باشند، لذا از مطالعات در سایر زمینه‌ها همچون تخصیص آب، آمار و شبکه‌های اینترنتی نیز استفاده شده است. بعد از بررسی پیشینه موضوع، مبانی نظری مربوط به تحقیق فوق ارائه می‌شود. در مبانی نظری بعد از معرفی بازی‌های همکارانه، انواع راه حل های موجود در این نوع بازی‌ها اعم از شپلی و نوکلئولوس معرفی می‌شوند.
2-2- پیشینه موضوع
در زمینه صادرات گاز از طریق خط لوله نابوکو هیچ مطالعه‌ای با استفاده از نظریه بازی در داخل و خارج از کشور انجام نشده است. اما با استفاده از نظریه بازی همکارانه، در اقتصاد و سایر علوم، مطالعاتی صورت گرفته است. در مطالعات متنوعی از نظریه بازی همکارانه استفاده شده است و به فراخور مطالعه مورد نظر، از مدل های مختلف مرسوم در این زمینه استفاده شده است. در ادامه، خلاصه‌ای از مطالعات داخلی و خارجی که از رویکرد نظریه بازی همکارانه استفاده کرده اند، ارائه می‌شود.
2-2-1- مطالعات داخلی
مطالعه‌ای که توسط بهروزی‌فر34 (1389) در خصوص خط لوله نابوکو با عنوان “بررسی امکان حذف گاز ایران از خط لوله نابوکو” انجام شده است، به صورت کیفی به بررسی برنامه‌های گزینه‌های غیر از ایران در خصوص صادرات گاز از طریق خط نابوکو پرداخته است. در این مطالعه مشخص شده است که اقتصادی‌ترین منابع تأمین گاز اتحادیه اروپا، کشورهای حوزه خزر، خاورمیانه و آفریقا می‌باشند. با توجه به اطلاعات مقاله نتیجه‌گیری شده است که حذف ایران از پروژه خط لوله نابوکو امکان‌پذیر نمی‌باشد و در بلندمدت به دلیل نیاز اروپا به افزایش واردات گاز طبیعی و نیز سیاست متنوع‌سازی مبادی عرضه گاز اروپا، کشورهای حاشیه خزر به غیر از ایران، به تنهایی توانایی صادرات گاز به اروپا را نخواهند داشت.
مطالعه‌ای که جعفرزاده و نیسی35 (1391)، با استفاده از نظریه بازی به تحلیل سیاست صادرات گاز به کشورهای هند و پاکستان پرداخته اند. در مطالعه فوق، با توجه به مبانی نظریه بازی سعی شده است سیاست صادرات گاز از طریق ایران و روسیه به کشورهای یادشده، تحلیل شود. چارچوب نظری ارائه شده، مبتنی بر بازی‌های به شکل ائتلافی است که براساس مبانی نظری بازی‌های همکارانه است و حل آن براساس اصول مطرح شده توسط ماسکین (2003) است. نتایج این تحقیق، نشان می‌دهد که ارزش ملحق نشدن روسیه و ایران به این ائتلاف بیش از ارزش پیوستن به آن است، پس برای هر دو کشور بهتر است به صادرات گاز به این دو کشور مبادرت نورزند.
مطالعه دیگری که در این زمینه انجام شده است، مطالعه عبدلی و ماجد36 (1391) با نام بررسی رفتار اوپک در قالب بازی همکارانه می‌باشد. در اين مقاله، با توجه به وضعيت حاكم بين اعضاي اوپك، از نظريه همكاري براي تحليل رفتار اين اعضا استفاده شده است. با استفاده از تكنيك داده‌هاي تابلويي كه براي برآورد الگوي تحقيق استفاده شده، نتايج زير به دست آمده است. مدل با آثار ثابت براي توضيح الگوي رفتاري كشورهاي اوپك مناسب است. طبق اين مدل، مقدار فروش نفت خام توسط كشوهاي عضو اوپك رابطه مثبتي با ذخاير اثبات شده و فروش دوره قبل دارد. همچنين بين مقدار فروش نفت و مجذور ذخيره سرانه اثبات شده در كشورهاي عضو، رابطه معني‌دار منفي وجود دارد. نتايج حاكي از اين است كه در چانه زني ها و مذاكره‌ها، برخي اعضا با تسریع در توافق و درنهايت، كوتاه آمدن و باج دادن و پذيرش اين موضوع توسط اعضاي ديگر، موجب تداوم عمر سازمان كشورهاي صادركننده نفت مي شوند.
همچنین مقاله دیگری که با استفاده از نظریه بازی در زمینه کشورهای صادرکننده گاز نوشته شده است، مقاله تکلیف37(1391) می‌باشد. در اين مقاله، ضمن بررسي جايگاه مجمع كشورهاي صادركننده گاز طبيعي در تحولات بازار گاز، بر امكان رقابت يا همكاري اعضا در صادرات گاز طبيعي از طريق خط لوله تمركز شده است. بر اساس نتايج اين مطالعه، امكان رقابت يا همكاري ميان اعضاء، در چارچوب تجارت گاز براساس قراردادهاي رسمي منعقده، نه تنها بسيار ضعيف است بلكه تنها در سه مورد و ميان شش كشور از 13 عضو اين مجمع امكان پذير مي باشد.
مطالعات دیگری نیز در زمینه‌هایی غیر از اقتصاد انجام شده است. یکی از این مطالعات، مربوط به دانش یزدی، محمد، احمد ابریشم چی و مسعود تجریشی (1392) با عنوان حل مناقشات در مديريت تخصيص منابع آب با استفاده از نظريه بازي(مطالعه موردي: حوضه آبريز درياچه اروميه) می‌باشد. در سال‌هاي اخير، پيامدهاي اجتناب ناپذير سير صعودي تقاضا و همچنين کاهش ذخاير منابع طبيعي مختلف، به خصوص آب، موجب افزايش مناقشات در زمينه چگونگي بهره برداري و همچنين تخصيص آنها به ذينفعان مختلف شده است. رويکرد تخصيص آب صرفاً براساس حقابه اوليه معمولاً منجر به استفاده کارآمد از آب در کل يک حوضه آبريز نخواهد شد. در اين ميان، نياز به يک روش جامع و پايدار به منظور انجام تخصيص به نحوي که تمامي گروههاي ذينفع در بالاترين سطح رضايت قرار داشته باشند، ضرورري به نظر مي رسد. يکي از اين روشها، نظريه بازي بوده که به کمک ابزارهاي موجود در آن، مي توان به تخصيص منابع مورد استفاده مشترک توسط ذينفعان مختلف با رعايت سه اصل کارآمدي، برابري و پايداري پرداخت. در اين تحقيق ابتدا يک مدل جامع برنامه ريزي خطي براي به دست آوردن الگوي تخصيص اوليه بر اساس حقابه اوليه کاربران توسعه داده شده است. سپس با استفاده از نتايج مدل برنامه ريزي منابع آب به همراه مفاهيم نظريه بازي مانند هسته، ارزش شپلی و شاخص پايداري، حالات مختلف همکاري بين ذينفعان مختلف مورد ارزيابي قرار گرفته است. در انتها با انتخاب حوضه آبريز درياچه اروميه با منابع آبي محدود و آب بران متعدد به عنوان مطالعه موردي، کارايي و مزيتهاي بالقوه اين روش نشان داده شده است. طبق نتايج مدل بهينه سازي، استان کردستان داراي بهترين وضعيت در تأمين نيازهاي آبي خود و استان آذربايجان شرقي داراي بيشترين کمبود به لحاظ تأمين منابع آبي هر دو بخش کشاورزي و محيط زيستي علاوه بر اين با پيروي از الگوي تخصيص ارائه شده، ميزان آب ورودي به
