منبع تحقیق با موضوع پایگاه اطلاعات، عصر اطلاعات، سرمایه اجتماعی، تولید دانش

تربيتي تازهاي در حال شكلگيري است، كه دیر یا زود بر ساختار و فضای نظام هاي آموزشی حاکم خواهد شد.

3-2- ویژگیهای عصر اطلاعات و ارتباطات
فن‏آوری اطلاعات و ارتباطات آن چنان در عرصههای گوناگون زندگي امروزي بشر حضور دارد که بیتردید میتوان آن را نماد و نشانه ظهور یک تمدن جدید دانست. به کارگیری ‏اصطلاحات و تعابیری همچون تمدن پسا صنعتی، جامعه اطلاعاتی و اقتصاد دانش براي توصیف عصر حاضر، نشان این ادعا است (مهرمحمدي، 1387). بیتردید ویژگیهای بسیاری میتوان برای عصر اطلاعات و ارتباطات بر شمرد. ما در اینجا از ویژگیهایی بحث میکنیم که به نوعی ویژگیهای هویتی این عصر بوده و به تحولات دیگری در عرصههای مختلف منجر شده است.

3-2-1- رشد فزاینده اطلاعات
رشد سریع و بيسابقه در حجم، تنوع و شكل اطلاعات یکی از ویژگیهای بارز عصر اطلاعات و ارتباطات است. این رشد فزاینده به پدیده موسوم به انفجار اطلاعات162 شکل داده است و به کاهش مداوم نيم عمر اطلاعات منجر شده است. بطوری که مقدار دانش علمی قابل دسترس در پایان عمر یک فرد تقریباً صد برابر دانشی است که در زمان تولد او وجود داشته است و 95 درصد دانشمندانی که تا کنون وجود داشتهاند هم اکنون زندهاند (ارنشتاین و هانکینز، 1384). اگر چند دهه پیش مفهوم و عبارت “انفجار اطلاعات” مفهوم غریبی به نظر میرسید، امروزه به عنوان ویژگی لاینفک این عصر تبدیل شده است (گوا و کراینس، 2009، ویلسون، 2010). سونامی دادهها و اطلاعات، دنیای ما را در مینوردد. دلایل زیادی برای انفجار اطلاعات وجود دارد. یکی از بارزترین آنها فنآوری است. همانقدر که قابلیتهای دستگاههای دیجیتال افزایش و قیمتها کاهش مییابند، حسگرها و ابزارها مقدار زیادی از اطلاعات را که قبلاً در دسترس نبود دیجیتالی میکنند. بسیاری از مردم به ابزارهای بسیار قویتری دسترسی پیدا میکنند.
در رابطه با رشد فزاینده اطلاعات دو نکته شایان ذکر است. اول اینکه لازم است بین انفجار اطلاعات و انفجار دانش تمایز قائل شویم. اولی اینکه وقتی صحبت از کاهش نیم عمر اطلاعات میشود در واقع اشاره به این نکته است که دانشی که بشر به آن دست یافته است مدام در حال افزایش است و این موضوع در واقع به تولید دانش اشاره دارد. نیم عمر اطلاعات دائماً در حال کاهش است و اخیراً گفته میشود به دو سال کاهش یافته است. به عبارتی دانش نوع بشر در هر سال دو برابر میشود. موضوع دیگری که اکثراً نادیده گرفته میشود ميزان دسترسی به دانش و اطلاعات موجود از طريق شبکههای اطلاعاتی و ارتباطي است. در واقع افزایش و تولید دانش یک موضوع است و دسترسی به این دانش و اطلاعات موضوعی دیگر است. جنبه اخیر با توجه به رشد فناوریها و بانکهای اطلاعاتی، سایتها و شبکهها و زيرساختهاي اطلاعاتی بسیار گستردهتر میشود. عمق و گستره اين اقيانوس به شکل خیره کنندهای در حال رشد است.

3-2-2- تغییر شكل ذخيره اطلاعات
همراه با تغییر در رشد فزاینده در کمیت اطلاعات، همچنین یک تغییر اساسی در شكل ذخيره اطلاعات رخ میدهد. اطلاعات از فرمت ذخيره آنالوگ (کاغذی، نوار ویدئوئی و غیره) به فرمت ذخيره دیجیتال تغيير مييابد كه اين امر به نوبه خود به تسريع و تسهيل انتقال اطلاعات منجر ميشود. در سال 1986 بخش بسیار اندکی از جهان اطلاعات بصورت دیجیتالی ذخیره شده بود. در سال 2000، سهم اطلاعات ديجيتال از دنياي اطلاعات به 25 افزايش يافت و 75 درصد دنیای اطلاعات هنوز متعلق به فرمت آنالوگ بود. اين نسبت در سال 2002 به 51 درصد اطلاعات دیجیتال و 49 درصد اطلاعات آنالوگ تغيير يافت، که تقریباً باهم برابر بودند. در سال 2007، فقط 6 درصد اطلاعات به صورت آنالوگ باقي ماند و 94 درصد از دنیای 295 اگزابایتی دادهها بصورت دیجیتالی در آمد. اگر بخواهیم این عدد را ملموس کنیم باید بگوییم 295 اگزابایت برابر است با حجم انبوهی از سیدیهایی که فاصله زمین تا ماه را پر میکنند و به اندازه یک چهارم این فاصله از آن عبور میکنند (هیلبرت و لوپز، 2011). انفجار و تحول در دنیای دادهها در رابطه با ذخیره اطلاعات با رشدی حداقل 23 درصدی اتفاق میافتد (همان). امروزه اكثر اطلاعات و دادههاي توليد شده با فرمت دیجیتالی ذخيره مي شوند. کسانی که یک کامپیوتر دارند و میدانند چگونه در اين دنیای اطلاعات راهبری کنند دسترسی قابل توجهی به این گنجینه عظیم اطلاعات دارند.
همزمان با تغيير شكل ذخيره اطلاعات، محل ذخیره دادههای دیجیتال نیز تغییر مییابد. در سال 2011 حجم دادههایی که در “ابر” و یا شبکه جهانی ذخیره شدهاند 25 درصد بود که پیش بینی میشود این درصد در سال 2020 به 60 درصد تغییر پیدا کند. یعنی دادههای ذخیره شده جهان بشدت از ذخیرهسازی در کامپیوترهای محلی و دستگاهها به ابر و یا شبکه جهانی تغییر خواهد یافت (وجتاسیاک، 2012). در همان زمان مقدار دادهها از 4/4 تریلیون گیگابایت در سال 2013 به 44 زتابایت یا 44 تریلیون گیگابایت داده ذخیره شده افزایش مییابد (گانتز و رینسل، 2014). اگر فردی بخواهد آن را با سرعت 2 گیگابابت در ساعت دانلود کند، 5/2 میلیارد سال طول میکشد تا این حجم اطلاعات را دانلود کند. شكل 5 تصوير اينفوگرافيك تكامل ابر جهاني را از سال 1996 تا 2006 نشان مي دهد. شايان ذكر است، تعداد كاربران اينترنت در حال حاضر سه ميليارد نفر است.

شكل 4: تصوير اينفوگرافيك تكامل ابر جهاني از سال 1996 تا سال 2016 (برگرفته از سايت سينري، 2014)

3-2-3- رشد فزاینده در سرعت دسترسی به اطلاعات
دسترسی به اطلاعات در سایه پیشرفت فناوریهای جدید و زیرساختهای ارتباطی فراتر روز به روز سریعتر میشود. شبکههای اینترنتی با سرعتی 100 گیگابایت و بالاتر با استفاده از فیبرهای نوری برای سیستم اینترنت 2 طراحی شدهاند. سیستمهای تلفن بیسیم با شبکههای تری جی (3G) و فور جی (4G) که 22 برابر سریع تر از تری جی است میتوانند دادههای کامپیوتری را با سرعتی تا 80 مگابایت در هر ثانیه منتقل کنند. کامپیوترها و شبکههای آنها بسیار سریعتر، ارزانتر و قویتر میشوند. محققان شرکت آلکاتل در سال 2014 در آزمایشی توانستند رکورد بالاترین سرعت دسترسی به اینترنت را بدست آورند. در این آزمایش سرعت دسترسی به اینترنت با استفاده از یک اتصال فیبری موجود، به 4/1 ترابایت بر ثانیه رسید (شرکت آلکاتل، 2014).

3-2-4- شکل گیری شبکههای ارتباطی نوین
اگر پیدایش اینترنت را مهمترین اتفاق ارتباطی سالهای پایانی قرن بیستم بدانیم، میتوانیم ظهور شبکههای اجتماعی را یکی از بزرگترین پیامدهای این پدیده در آغاز هزاره سوم بدانیم، که تأثیرات شگرفی بر تحولات این عصر بر جای گذاشته است. این شبکههای مبتنی بر وب، سرویسهایی هستند که افراد، نظرات و علاقهمندیهای خود را بیان کرده و با دیگران به اشتراک میگذارند. این شبکهها با ابزارهایی که در اختیار کابران قرار میدهند آنها را قادر میسازند به شیوههای مختلفی به ارتباطهای اجتماعی خود شکل داده و آن را توسعه دهند. افراد با حضور در این شبکهها شیوههای متفاوت و بینظیری از ارتباطات و حضور اجتماعی را در کنار دنیای حقیقی تجربه میکنند. شبکههای اجتماعی باعث شده تا الگوهاي ارتباطات سنتي در حوزههای مختلف اجتماعي، سياسي، فرهنگي و آموزشي با تغییرات بنیادین مواجه شود.
از بزرگترین شبکههای اجتماعی حال حاضر میتوان به فیسبوک163، توئیتر164 و لینکداین165 اشاره کرد که در این میان فیسبوک با ثبت اعضای بیش از یک میلیارد نفر، پس از کشور چین و هند، بزرگترین جامعه انسانی را به طور مجازی تشکیل داده است. در اين ميان از اهمیت توئیتر نيز با 500 میلیون عضو نبايد غافل شد. با فراگير شدن شبکههای اجتماعی، مدت زمانی که افراد در این محیط ها صرف میکنند به طور چشمگیری افزایش یافته است. از هر 10 نفر کاربر اینترنتی، 9 نفر آنها یک سایت شبکه اجتماعی را در ماه بازدید کرده است که در این میان 1 دقیقه از هر 8 دقیقه آنلاین بودن کاربران، در فیسبوک گذشته است. همچنین اعضای فعال در توئیتر روزانه بیش از 90 میلیون توئیت ایجاد میکنند. طبق آمارهای منتشر شده از طرف سایسوموس در سال 2014، هر فرد حاضر در توئیتر بطور متوسط 8/2 پست در روز ارسال کردهاند.
در دنیای ارتباطات علمی نیز، شبکههای اجتماعی را می‌توان از بسترهای مؤثر در تولید علم، اشتراک عقاید و رشد فردی و اجتماعی دانست. در اين زمينه شبکه هاي اجتماعی با فراهم آوردن امکان ارتباط بین سرمایه‌های فردی و تشکیل سرمایه اجتماعی، به رشد و ارتقای سطح علم کمک ميکنند. هدف شبکههای اجتماعی با رویکرد علمی و تخصصی، ایجاد سرمایه اجتماعی و تسهیل ارتباط بین متخصصان، هنرمندان و صاحبان حرفههای متعدد است. تبدیل سرمایه فردی به سرمایه اجتماعی، از مسائل مهم و مورد توجه تمامی حوزه‌های علمی است. از این طریق، دانش فردی به دانش جمعی تبدیل شده و در واقع از دانایی جمعی برای حل مسائل و مشکلات دنیای علم بهره‌برداری می‌شود. شبکههای اجتماعی علمی مانند آکادمیا و لینکداین از جمله شبکههایی هستند که افراد متخصص را به هم مرتبط کرده و دستاوردهای علمی خود را به اشتراک میگذارند.

3-2-5- شکل گیری پایگاهها و منابع اطلاعاتی
بدون شک یکی از مهمترین پدیده‌های چند دهه اخیر در عرصه اطلاعات، ظهور پایگاه‌های اطلاعاتی پیوسته بوده است. این پایگاه‌های اطلاعاتی، زمینه پردازش و بهرهبرداری از اطلاعات را اساساً دگرگون کردهاند. ایده شکلگیری پایگاه‌های اطلاعاتی قابل جستجو به سالها پیش بر میگردد. آنچه ما امروزه به عنوان پایگاههای اطلاعاتی میشناسیم حاصل تلاشهایی است که از اواسط قرن بیستم آغاز شده و با پیدایش فناوریهای جدیدیتر تکامل یافته است.
در دایره‌المعارف ارتباطات و اطلاعات (اشمیت، 2002، ص 257) پایگاه اطلاعاتی چنين تعريف ميشود: “مجموعه‌ای سازمان ‌یافته از داده‌هایی که ایجاد، نگهداری و جستجو می‌شوند” و همچنين به عنوان “نرم‌افزاری که برای ایجاد و نگهداری داده‌ها به کار می‌رود”. در تعریفی دیگر، فدر و استارجز (2003، ص 126) پایگاه اطلاعاتی پیوسته را چنین تعریف می‌کنند: اصطلاح پایگاه اطلاعاتی پیوسته به طور معمول در رابطه با اطلاعات ذخیره ‌شده دیجیتالی بر روی رایانه‌ها به کار می‌رود که از طریق شبکه‌های کوچک و بزرگ و اینترنت در دسترس می‌باشد. پایگاه اطلاعاتی پیوسته مجموعه‌ای سامان‌ یافته از اطلاعاتی است که پردازش، ذخیره، و توسط واسطه اطلاعاتی یا کاربر نهایی، جستجو و بازیابی می‌شود. اطلاعات می‌تواند به صورت کتابشناختی، متنی، تصویری، آماری و غیره باشد. پایگاه‌های اطلاعاتی پیوسته عمدتاً برای استفاده‌های عمومی و تجاری فراهم می‌شوند و داده‌ها به طور عمومی به گونه‌ای منظم می‌شوند که به صورت خودکار قابل جستجو و بازیابی باشند.
قبل از ظهور اینترنت، تولیدکنندگان پایگاه‌های اطلاعاتی پیوسته، به تولید اطلاعات کتابشناختی، و عمدتاً از نوع ادواری‌ها ميپرداختند. دسترسی به این پایگاه‌های اطلاعاتی نیز اکثراً به شیوه دستی و حداکثر از طریق خطوط تلفن انجام میشد. با ظهور اینترنت در دهه 1990، شیوه دسترسی به پایگاه‌های اطلاعاتی پیوسته و اشکال اطلاعات قابل دسترس دگرگون شد. با قرار گرفتن اینترنت و وب در دسترس عموم، گرایش‌ها در تهیه پایگاه‌های اطلاعاتی پیوسته به سمت تولید پایگاه‌های متن کامل سوق پیدا کرد. بطوری که در اواخر دهه ۱۹۹۰ طرح‌های بزرگی در جهت تولید پایگاه‌های اطلاعاتی پیوسته از تک‌نگاشت‌ها اجرا شد که حاصل آن، ایجاد پایگاه‌های اطلاعاتی از قبیل نت لایبرری166، کوئستیا167، و ای‌برری168 بوده است. این پایگاهها، ده‌ها هزار جلد کتاب را به صورت متن کامل در خود جای داده است که آنها را به صورت ۲۴ ساعته و در ۷ روز هفته، به صورت اشتراکی در دسترس قرار می‌دهند. این پایگاه‌های اطلاعاتی پیوسته، در همه زمینه‌های دانش بشری، وجود دارند و افراد میتوانند آخرین و روزآمدترین دانش را از طریق این پایگاه‌های اطلاعاتی به دست ‌آورند.
در این زمینه ميتوان به پایگاه‌های اطلاعاتی بزرگی مانند دیالوگ169، ابسکو170 و پروکوئست171 اشاره کرد. ابسکو (از پیشگامان ارائه خدمات پیوسته)، از سال ۱۹۹۴ به بعد به