به حزب توده و کمونيست‌ها:
– (مطبوعات آمريکا) رد پاي حزب توده را در همه رخدادها مي‌ديدند.
– کمونيست‌ها در پي به دست گرفتن ايران و نفت آن هستند.
– شرايط حاکي از چيره شدن کمونيست‌ها بر اوضاع است.
پيش‌فرض:
* موضع‌گيري آمريکا در قبال ملي شدن صنعت نفت مخالف انگليس بود.
* آمريکا طرفدار استقلال کشورها بود و موضعي ضد استعماري داشته و دارد.
* تأييد از سوي غرب، به‌خصوص آمريکا يک فضيلت است.
* مصدق عليرغم ويژگي‌هاي مثبتش ابهت و ديسيپلين يک نخست‌وزير موجه و قابل‌قبول را نداشت.
* حزب توده در اتفاقات سال 31، به‌خصوص قيام 30 تير؛ نقش اساسي را داشت.
* ضد انگليسي بودن يک ضد ارزش است.
* سيا در مورد نقش خود در کودتا غلو مي‌کند. (نقش آمريکا و غرب در جريان کودتا آن‌قدر هم که اصرار دارند، تعيين‌کننده و اصلي نبود.)
دلالت‌هاي ضمني متن:
تداعي:
– ايران در زمان شاه از وضعيت خوبي برخوردار بود.
– اشاره گزارش به مشکلات پيش روي دکتر مصدق يادآور تلاش‌هايي است که وي براي ملي شدن صنعت نفت متحمل شد.
– تلاش‌هاي دکتر مصدق براي ملي شدن صنعت نفت باعث غرور ايرانيان شد.
– گزارش تداعي‌کننده ادعاهاي رژيم گذشته در مورد شاه‌دوستي مردم و محبوبيت نزد مردم است.
– شاه و حکومتش دست‌نشانده خارجي‌ها، به‌خصوص آمريکا بودند.
تلقين:
– انتخاب دکتر مصدق به‌عنوان مرد سال 1951 مجله تايم باعث افتخار ايران و ايرانيان است.
– سياست تمارض دکتر مصدق نتوانست به وي کمکي کند.
– مسبب و عامل به وجود آورنده و تشديدکننده بحران‌ها سال 31 در ايران، حزب توده و کمونيست‌ها بودند.
– آمريکايي‌ها آن‌قدر که جمهوري اسلامي تبليغ مي‌کند، در مسائل ايران و رژيم پهلوي مداخله نکرده بود.
– آمريکايي‌ها و دولت آمريکا آزادي‌خواه و طرفدار استقلال و ضد استعمار هستند.
اجماع:
– خبرنگار بي‌بي‌سي تلاش دارد تا با ستايش از خدمات دکتر مصدق، حتي با توسل به فريبکاري با استناد سياست‌هاي استعماري کشور متبوع خود مخاطب را با خود همراه کرده و با ترسيم چهره‌‌ي يک قهرمان ملي از دکتر مصدق،تأکيد وي در دفاع از منافع ملي را عامل بدگويي رسانه‌هاي غرب از او عنوان مي‌کند. همچنين در بخشي ديگر از گزارش عوض شدن نگاه و موضع مطبوعات غرب و آمريکا نسبت به مصدق را ناشي از نفوذ سازمان سيا در رسانه‌ها آن دوره آمريکا نشان دهد و گناهي را متوجه وي نمي‌داند. اما درعين‌حال از زبان کارشناس آمريکايي، با عجيب‌وغريب خواندن وي؛ نگاه “ما و ديگري” و به‌خصوص ديگري ناآشنا و احتمالاً خطرناک را شکل دهد. اين نگاه در ساير بخش‌هايي که به بررسي شخصيت دکتر مصدق مي‌پردازد؛ نيز تسري يافته است.
گزاره‌هاي اساسي:
– مجله تايم محمد مصدق را به‌عنوان مرد سال ???? انتخاب کرده بود.
– دکتر مصدق فردي قابل‌احترام ولي غيرقابل درک بود.
– نيويورک‌تايمز، او را دشمن بيگانگان ناميد و مصدق را با آزاديخواهاني چون توماس جفرسون از بنيان‌گذاران ايالات‌متحده مقايسه کرد.
– مصدق فرد متعادلي از نظر رواني نبود.
– همکاري آمريکا و انگليس تاکتيکي بود. مشي آمريکا آزادي‌خواهي و ضد استبدادي بود ولي مجبور به همکاري با انگليس شد.
– مصدق در عرصه سياست ايران فرد بزرگ، قوي و خوبي بود.
– وال‌استريت ژورنال برکناري مصدق به‌وسيله فضل‌الله زاهدي را عطيه‌اي براي غرب عنوان کرد.
3-1-1-4- گزارش سوم: نگاهي به وقايع ?? تا ?? مرداد 1332
تاريخ: 28/5/1392، ساعت: 22:00، زمان:8:20
مجري: اسنادي که امروز سي‌آي‌اي62 بعد از شش دهه منتشر کرده ديگر جاي ترديدي درباره نقش آمريکا و بريتانيا در کودتا ?? مرداد باقي نمي‌گذارد ?? سال از سرنگوني دولت مصدق مي‌گذرد در اين مدت اسناد و روايت‌هاي متعدد و گاه متناقضي از روزهاي منتهي به کودتا منتشرشده، مقام‌هاي آمريکايي از دخالتشان در سرنگوني دولت محمد مصدق عذرخواهي کردند اما روابط دو کشور ايران و آمريکا و نگاه بسياري از ايرانيان به غرب همچنان تحت تأثير اين کودتا است، مسعود آذر نگاهي گذرا دارد به وقايع ??تا ?? مرداد 1332.
گزارشگر:?? سال پس از کودتا ?? مردادماه 1332، نسل‌ها آمدند و رفتند و سال‌ها گذشت اما زخم آن روز همچنان تازه است. سؤال‌هاي بي‌پاسخ کم نيست، اسناد و خاطرات بسياري منتشرشده ازجمله اسناد تازه دخالت آمريکا اما قربانيان، مقصران، يا عاملان کودتا هرکدام سهمي از آن روز دارند. از محمد مصدق گرفته تا سازمان‌هاي جاسوسي آمريکا ، انگليس، حزب توده و آيت‌الله کاشاني.
يان ريشار، نويسنده و پژوهشگر تاريخ معاصر ايران: براي من خيلي جالب که يک پديده مهم سياسي و مهم تاريخ ايران معاصر که الآن بيش از ?? سال از وجودش مي‌گذرد هنوز ما نمي‌توانيم به‌طور علمي و به‌طور حتم به واقعيتش بپردازيم.
25 مردادماه 1332
کشور در آستانه يک کودتا است. تا اين تاريخ بيش از دو سال از نخست‌وزيري محمد مصدق مي‌گذرد نفت ملي شده، مصدق در سازمان ملل و ديوان لاهه از اقدام دولت در ملي کردن نفت دفاع کرده و به خاطر کارشکني‌هاي ارتش و همراهي نکردن شاه يک‌بار استعفا داده و دوباره به قدرت برگشته، او همچنين مجلس هفدهم را از طريق رفراندوم منحل کرده و بر اساس اسنادي که امروز به‌طور رسمي از طرف سازمان جاسوسي آمريکا منتشرشده، سازمان سيا از دو ماه قبل نقشه سرنگوني دولت را طراحي کرده، قدم‌به‌قدم. عوامل داخلي مثل سرلشکر فضل‌الله زاهدي اعلام آمادگي کردند. سند منتشرشده به‌صراحت مي‌گويد هدف سيا، محمد مصدق و دولت اوست و موضوع سرنگوني محمد مصدق و روي کار آمدن دولتي طرفدار غرب به رهبري شاه و نخست‌وزيري زاهدي. شاه هم به‌عنوان حلقه نهايي حکم عزل نخست‌وزير را امضاء کرده و راهي مازندران مي‌شود در بيست و پنجم مردادماه نيروهاي گارد سلطنتي خانه نخست‌وزير را محاصره و حکم عزلش را مي‌دهد.
محمد اميني، نويسنده و مورخ: در ?? مرداد برنامه‌ريزي طوري تنظيم‌شده بود که در نيمه‌شب بنا بود که مصدق را از کار برکنار کنند و هوشياري برخي از يگان‌هاي ارتشي و به‌ويژه آن‌هايي که پاسدار خانه مصدق بودند اين کودتا را خنثي کرد.
شاه از مازندران به عراق مي‌گريزد، مردم به خيابان‌ها مي‌آيند مجسمه شاه را از ميادين بهارستان و توپخانه پايين مي‌کشند.
26 مردادماه
يک روز پس از کودتا نافرجام، نام شاه از سلام صبحگاهي ارتش حذف مي‌شود، شاه و ثريا همسرش وارد رم مي‌شوند و کودتاچيان تلاش مي‌کنند خودشان را پيدا کنند.
عبدالعلي بازرگان، نويسنده و فعال ملي- مذهبي: سرلشکر زاهدي با يک عده از افسران بازنشسته و آن‌هايي که دستگيرشده بودند نقش اصلي را داشتند از فاصله ?? تير که آن قيام مردمي انجام شد تا ?? مرداد، اين‌ها طبق يک برنامه بسيار منظم همه نقاطي را که مصدق ممکن بود در ارتش ازش استفاده بکند اين‌ها را تحت نظر گرفته بودند.
27 مردادماه
گفته مي‌شود که آيت‌الله کاشاني به مصدق نامه مي‌نويسد و از وقوع يک کودتا ديگر خبر مي‌دهد اما به نظر مي‌رسد که نامه احتمالي او نوش داروي پس از مرگ سهراب است. بعضي از مورخين معتقدند که چنين نامه‌اي وجود ندارد.
اميني: کاشاني هرگز چنين نامه‌اي را ننوشته و آقاي سالمي هرگز چنين نامه‌اي را شب پيش از کودتا، پيش مصدق نبرده، کاشاني با کودتاچيان کاملاً همراه بود، ده روز پس از کودتا همان ديدار معروف او و تني چند از نمايندگان مجلس با زاهدي گواه بر اين است که او سخت با آن‌ها همکاري مي‌کرده.
ريشار: کاشاني پشت پرده کمک مي‌کرد به مخالفين مصدق ولي نقش چندان بزرگي در موفقيت کودتا نداشت به نظر من.
روز کودتا
نظاميان با سرپيچي از دستورات نخست‌وزير، به خانه مصدق يورش مي‌برند و او به خانه مجاور پناه مي‌برد. راديو فرمان نخست‌وزيري زاهدي را مي‌خواند و يکي از نمايندگان مجلس خبر از پيام شاه مي‌دهد.
راديو: الو، الو، اينجا تهران. چند دقيقه ديگر سرلشکر زاهدي نخست‌وزير پيام شاهنشاه را براي شما قرائت مي‌کند.
موافقان و مخالفان مصدق خيابان‌هاي تهران را غرق کرده‌اند و با يکديگر درگير شدند درباره هويت مخالفان مصدق اظهارات متفاوتي گفته مي‌شود از پول دادن به اوباش تا اعتراضات خودجوش مردم عليه مصدق.
يان ريشار: ممکن مثلاً در مرحله اول يک بسيج الکي، بسيج مصنوعي از مردم انجام‌شده باشد به نظر من مردم تهران يک‌دفعه ترسيدند، ترسيدند که نکند ما اين نهضت را نتوانيم مهار بکنيم و اين نهضت ما را اصلاً غافلگير کند و يک نظام کمونيستي و نظام استالينيستي مثلاً در ايران برپا بکند.
کودتا موفق مي‌شود شاه به ايران برمي‌گردد. باگذشت ? دهه از کودتا بسياري از ناظران و مورخان بخشي از چرايي موفقيت کودتا را در ويژگي‌هاي شخصيتي محمد مصدق جستجو مي‌کنند. ايرادهاي او را مي‌شمارند از انحلال مجلس تا خودرأيي‌هايش و اين سؤال پرسيده مي‌شود که آيا افکار و ديدگاه‌هاي مصدق براي آن روز ايران مناسب بود.
اميني: مردم ايران از مصدق پشتيباني کردند جهان آمادگي استقلال کشوري مانند ايران را نداشت. رشته بسياري از کارها در دست مصدق ديگر نبود يعني شمار گروه‌هايي که در برابر مصدق ايستاده بودند آن‌چنان روزافزون و آن‌چنان سنگين شده بود که به داوري من اگر هم ?? مرداد جلوگيري مي‌شد، بيست‌وهشتِ ماه ديگري يا بيست‌وپنجِ ماه ديگري کودتا روي مي‌داد.
فريبا زرينه‌باف، مورخ: بااينکه ما دوست داريم مثلاً بگوييم که دران موقع ايران آمادگي داشت براي اين مسئله خب من قبول مي‌کنم که آمادگي اين را نداشت و شايد مصدق از جامعه خودش خيلي خيلي جلوتر بود.
مقام‌هاي آمريکايي در سال‌هاي اخير از بابت دخالتشان در کودتا عذرخواهي کردند اما سايه کودتا همچنان بر سر روابط دو کشور.
استخراج اطلاعات گزارش سوم:
واژگان:
مثبت: مجسمه شاه، پناه، اعتراضات خودجوش مردم، افکار و ديدگاه‌هاي مصدق، استقلال، عذرخواهي؛
منفي: زخم، قربانيان، مقصران، عاملان کودتا، کارشکني‌هاي ارتش، همراهي نکردن شاه، مي‌گريزد، پشت پرده، يورش، درگير، پول دادن به اوباش، نظام کمونيستي، نظام استالينيستي، ويژگي‌هاي شخصيتي، شرايط آن روز ايران؛
خنثي: اسناد و روايت‌هاي متعدد و گاه متناقض؛
افراد و نهادها:
مصدق: دولت مصدق، ايران، سازمان ملل، ديوان لاهه، نيروهاي پاسدار خانه مصدق؛
آمريکا: سي‌آي‌اي مقام‌هاي آمريکايي، سازمان‌هاي جاسوسي آمريکا، انگليس، سازمان سيا؛
انگليس: بريتانيا؛
شاه: سرلشکر فضل‌الله زاهدي، مازندران، يگان‌هاي ارتشي، عراق، ميادين بهارستان و توپخانه، نمايندگان مجلس، ثريا همسر شاه، رم، افسران بازنشسته، نيروهاي گارد سلطنتي، اوباش؛
آيت‌الله کاشاني: آيت‌الله کاشاني، آقاي سالمي؛
حزب توده: حزب توده؛
استناد:
اسنادي که امروز سي‌آي‌اي بعد از 6 دهه منتشر کرده، اسناد دخالت آمريکا، يان ريشار- نويسنده و پژوهشگر تاريخ معاصر ايران، محمد اميني- نويسنده و مورخ، عبدالعلي بازرگان- نويسنده و فعال ملي مذهبي، اعلاميه پخش‌شده از راديو در روز کودتا، فريبا زرينه- باف مورخ؛
قطب‌بندي:
ارزش‌هاي منتسب به دکتر مصدق و جبهه ملي:
– مصدق در سازمان ملل و ديوان لاهه از اقدام دولت در ملي کردن نفت دفاع کرده
– مصدق به خاطر کارشکني‌هاي ارتش و همراهي نکردن شاه يک‌بار استعفا داده و دوباره به قدرت برگشته، او همچنين مجلس هفدهم را از طريق رفراندوم منحل کرده.
– شمار گروه‌هايي که در برابر دکتر مصدق ايستاده بودند آن‌چنان روزافزون و سنگين شده بود که وقوع کودتا ناگزير بود.
– مصدق از جامعه خودش خيلي خيلي جلوتر بود.
ارزش‌هاي منتسب به آمريکا:
– مقام‌هاي آمريکايي از دخالتشان در سرنگوني دولت دکتر مصدق عذرخواهي کردند.
– سازمان سيا از دو ماه قبل نقشه سرنگوني دولت را طراحي کرده بود.
– سند منتشرشده به‌صراحت مي‌گويد هدف سيا، محمد مصدق و دولت اوست و موضوع سرنگوني محمد مصدق و روي کار آمدن دولتي طرفدار غرب به رهبري شاه و نخست‌وزيري زاهدي.
ارزش‌هاي مشترک منتسب به امريکا و انگليس:
– جهان آمادگي استقلال کشوري مانند ايران را نداشت
ارزش‌هاي منتسب به شاه و نيروهاي طرفدار سلطنت:
– شاه
