رفتار انسان‌ها خصوصاً كاربران ترافيكي مي‌گذارد. هر شهر به عنوان یک کل متشکل از کاربری‌هایی است که در کنار یکدیگر زمین‌های شهری را شکل می‌دهند که هر یک از این کاربری‌ها به اقتضای نیاز شهروندان و خصوصیات فیزیکی شهر متفاوت از یکدیگر می‌باشند. شبکه معابر در شهرها کمتر از یک سوم از کل زمین‌های شهری را به خود اختصاص داده است و استخوان‌بندی شهر را تشکیل می‌دهد. در شکل‌گیری و ساخت مورفولوژی شهر هر یک از عناصر طبیعی و انسانی نقش به‌سزایی دارند که در این میان عوامل انسانی، شبکه معابر و خیابان‌ها و در مجموع شبکه‌های ارتباطی یکی از مهم‌ترین عوامل در بروز تصادفات در یک شهر می‌باشند.
1-2-1- هزینه‌های تصادفات ترافیکی ایران در سال‌های 1376 الی 1386
جدول 1-1: آمار تعداد تصادفات، مجروحین، فوت‌شدگان و هزینه سالیانه بین سال‌های 1386- 1376
سال
مجروحین
فوت‌شدگان
تعداد‌تصادف
هزینه سالیانه (میلیارد تومان)
1376
137476
13609
227160
3127
1377
158578
14981
220192
3573
1378
182096
15482
220891
4020
1379
216600
17059
292230
4717
1380
235132
19727
346853
5179
1381
167374
21873
448062
4062
1382
222198
222198
554849
5234
1383
245539
26087
628032
5671
1384
274228
27780
781195
6269
1385
276762
27566
798808
6304
1386
245000
22918
828872
18000
هزینه‌های ترافیکی در ایران نشان می‌دهد که هر سال افزایش می‌یابد و از 3127 میلیارد تومان در سال 1376 به 18000 میلیارد در سال 1386 رسیده است. هم‌چنین براساس جدول 1-1 تعداد مجروحین نیز از 137476 در سال 1376 به 245000 در سال 1386 رسیده، تعداد کل تصادفات نیز از 227160 به 828872 افزایش و تعداد فوت‌شدگان از 13609 به 22918 رسیده است(پژوهشکده حمل ونقل1391).
شهر بجنورد نیز كه به مدت 6 سال است به عنوان مركز استان خراسان‌شمالي و یکی از شهرهای پرترافیک استان می‌باشد از این امر مستثنی نبوده، ویژگی‌های معابر این شهر و فرهنگ ترافیکی خاص آن و عوامل ديگری هم‌چون نوپا بودن استان، افزايش مهاجرت به مركز استان، گسترش ادارات و تأسيس ادارات كل، محدوديت در تعريض معابر به لحاظ مالي و ملاحظات زيست‌محيطي و وجود اشجار تنومند در حاشيه معابر، وجود پاساژها و مراکز خرید در هسته مرکزی و پراکندگی آن، ضعف كمي و كيفي سيستم حمل‌و‌نقل عمومي در خدمات‌دهي مطلوب به شهروندان باعث گرايش مردم به استفاده از وسايل‌نقليه شخصي و نهايتاً افزايش تردد در هسته مركزي شهرگردیده است و نبود پاركينگ‌هاي عمومي كافي باعث توقف غيرمجاز به صورت‌های مختلف هم‌چون توقفات دوبله، توقف ممنوع، ایستادن ممنوع، پارک در ایستگاه‌های اتوبوس، تاکسی و معلولین، حریم تقاطع‌ها و میادین و گردیده، که در نتیجه آن شاهد ترافیکی سنگین و پرحجم و افزايش تصادفات در هسته مرکزی شهر می‌باشیم.
لذا می‌طلبد تحقیقی در این‌زمینه صورت پذیرد، كه در این تحقيق به بررسی نقش اصلاح هندسي معابر شهری بر تصادفات ترافیکی شهر بجنورد می‌پردازیم.
1-4- ضرورت و اهميت تحقيق
پژوهشگران در عرصههاي مختلف علمي،پژوهشهاي بسياري را در حوزههاي خود به انجام مي‌رسانند. اما بعضاً مشاهده ميشود که بعضي از اين تحقيقات چه به لحاظ مدت‌زماني که صرف آن شده و چه به لحاظ اقتصادي اصلاً توجيهپذير نبوده است. در واقع ميتوان بيان نمود که پژوهشگر زماني ميتواند اقدام به انجام پژوهشي نمايد، که آن پژوهش داراي ضرورت و اهميت باشد.
بدون شك راه و وضعيت هندسي و فني آن به عنوان يكي از اركان ترافيك نقش مهمي در وقوع تصادفات دارد و هزينه تصادفات به عنوان يكي از شاخص‌هاي مهم در اولويت‌بندي پروژه‌هاي اصلاح هندسي نقاط حادثه‌خيز مطرح است.
از سال 1385 برخی اصلاحات معابر در شهر بجنورد انجام شده که به طور مثال می‌توان به مسدود کردن راه، اصلاح جزیره وسط، حذف میدان، اصلاح زاویه دید و گذاشتن لچکی درتقاطع اشاره نمود. اما با این وجود قبل و بعد از انجام اصلاحات هیچ‌گونه تحقیق و کارشناسی در این خصوص انجام نشده است. این تحقیق در پی آن است تا با بررسی نوع اصلاح هندسی انجام شده و مقایسه میزان تصادفات قبل و بعد تأثیر این اصلاحات را بر وقوع تصادفات ترافیکی مشخص نماید.
1-5- اهداف تحقيق
1-5-1- هدف اصلي
بررسي نقش اصلاح هندسي معابر درون‌شهری بر بروز تصادفات ترافیکی شهر بجنورد
1-5-2- اهداف فرعي
1- بررسی نقش اصلاح هندسي تقاطع قیام (حذف میدان) بر وقوع تصادفات در این محدوده
2- بررسی نقش اصلاح هندسی تقاطع استقلال به 32 متری (تبدیل پنج راه به سه‌راه) بر وقوع تصادفات در این محدوده
3- بررسی نقش اصلاح هندسی تقاطع جوادیه (اصلاح زاویه‌دید و نصب لچکی و اصلاح جزیره وسط) بر وقوع تصادفات در این محدوده
4- بررسی نقش اصلاح هندسي میدان آزادگان (اصلاح میدان) بر وقوع تصادفات در این محدوده
5- بررسی نقش اصلاح هندسي میدان خرمشهر (اصلاح میدان) بر وقوع تصادفات در این محدوده
6- بررسی نقش اصلاح هندسي میدان 17 شهریور (حذف میدان) بر وقوع تصادفات در این محدوده
7- بررسی نقش اصلاح هندسي میدان دولت (اصلاح میدان) بر وقوع تصادفات در این محدوده
8- بررسی نقش اصلاح هندسي تقاطع همت (اصلاح زاویه‌دید و نصب لچکی و اصلاح جزیره وسط) بر وقوع تصادفات در این محدوده
9- بررسی نقش اصلاح هندسي تقاطع خوشی (اصلاح زاویه‌دید و نصب لچکی و اصلاح جزیره وسط) بر وقوع تصادفات در این محدوده
10- بررسی نقش اصلاح هندسي تقاطع شهربازی (اصلاح زاویه‌دید و نصب لچکی و اصلاح جزیره وسط) بر وقوع تصادفات در این محدوده
11- بررسی نقش اصلاح هندسي تقاطع شهرداری (اصلاح زاویه‌دید و نصب لچکی) بر وقوع تصادفات در این محدوده
1-6- سؤال اصلي تحقيق
اصلاح هندسي معابر شهری چه نقشی بر وقوع تصادفات ترافیکی درون‌شهری بجنورد دارد؟
1-7- فرضیات
1-7-1- فرضيه‌هاي اصلی
1- بین اصلاح هندسی ميادين و وقوع تصادفات ترافیکی در این محدوده رابطه معنی‌داری وجود دارد.
2- بین انسداد راه در تقاطع و وقوع تصادفات ترافیکی در این محدوده رابطه معنی‌داری وجود دارد.
3- بین اصلاح هندسی تقاطع‌ها (اصلاح زاویه دید و نصب لچکی و اصلاح جزیره وسط) و وقوع تصادفات ترافیکی در این محدوده رابطه معنی‌داری وجود دارد.
1-7-2- فرضیه‌هاي فرعی
1- بین اصلاح هندسی تقاطع قیام (حذف میدان) و وقوع تصادفات ترافیکی در این محدوده رابطه معنی‌داری وجود دارد.
2- بین اصلاح هندسی تقاطع استقلال به 32 متری (تبدیل پنج راه به سه راه) و وقوع تصادفات ترافیکی در این محدوده رابطه معنی‌داری وجود دارد.
3- بین اصلاح هندسی تقاطع جوادیه (اصلاح زاویه دید و نصب لچکی و اصلاح جزیره وسط) و وقوع تصادفات ترافیکی در این محدوده رابطه معنی‌داری وجود دارد.
4- بین اصلاح هندسي میدان آزادگان (اصلاح میدان) و وقوع تصادفات ترافیکی در این محدوده رابطه معنی‌داری وجود دارد.
5- بین اصلاح هندسي میدان خرمشهر (اصلاح میدان) و وقوع تصادفات ترافیکی در این محدوده رابطه معنی‌داری وجود دارد.
6- بین اصلاح هندسي میدان 17 شهریور (حذف میدان) و وقوع تصادفات ترافیکی در این محدوده رابطه معنی‌داری وجود دارد.
7- بین اصلاح هندسي میدان دولت (اصلاح میدان) و وقوع تصادفات ترافیکی در این محدوده رابطه معنی‌داری وجود دارد.
8- بین اصلاح هندسي تقاطع همت (اصلاح زاویه دید و نصب لچکی و اصلاح جزیره وسط) و وقوع تصادفات ترافیکی در این محدوده رابطه معنی‌داری وجود دارد.
9- بین اصلاح هندسي تقاطع خوشی (اصلاح زاویه دید و نصب لچکی و اصلاح جزیره وسط) و وقوع تصادفات ترافیکی در این محدوده رابطه معنی‌داری وجود دارد.
10- بین اصلاح هندسي تقاطع شهربازی (اصلاح زاویه دید و نصب لچکی و اصلاح جزیره وسط) و وقوع تصادفات ترافیکی در این محدوده رابطه معنی‌داری وجود دارد.
11- بین اصلاح هندسي تقاطع شهرداری (اصلاح زاویه دید و نصب لچکی) و وقوع تصادفات ترافیکی در این محدوده رابطه معنی‌داری وجود دارد.
1-8- تعريف مفاهيم اصلي تحقيق
1- اصول‌ترافیک:
آئين‌‌نامه راهنمایی و رانندگی ترافیک آمد‌و‌شد را چنین تعریف کرده است:
” عبور و مرور وسایل‌نقلیه، اشخاص و حیوانات در راه‌ها “
لازم به توضیح است که از ترافیک آمد‌و‌شد تعاریف دیگری نیز به عمل آمده است که مبنای اصلی آن برای نیروی انتظامی همان تعریفی است که در آئین‌نامه راهنمایی و رانندگی آمده است.
بنابراین ترافیک آمد‌و‌شد دارای اصولی است که این اصول و عوامل تشکیل‌دهنده آن در گذشته به سه بخش :آموزش،اجرای مقررات،مهندسی ترافیک آمد‌و‌شد تقسیم شده بود که به نام مثلث ترافیک آمد‌و‌شد معروف و نامیده می‌شد. در چند سال اخیر به این سه اصل ترافیک آمد‌و‌شد یک عامل دیگر اضافه شده است و آن شرایط محیطی و اقلیمی مي‌باشد.
2- مهندسی‌ترافیک:
مهندسی ترافیک قسمتی از مهندسی راه‌‌و‌ترابری است که درباره برنامه‌ریزی طرح هندسی و عملیات ترافیکی جاده‌ها، خیابان‌ها و بزرگراه‌ها و شبکه آن‌ها، پایانه‌ها و زمین‌های اطراف و مرتبط با سایر سیستم‌های حمل‌و‌نقل صحبت می‌کند.
مهندسی ترافیک مسئول بررسی و تجزیه‌و‌تحلیل عرضه و تقاضا در زمینه ترافیک و یافتن راه‌حل و اجرای عملیات مناسب در سالم‌سازی ترافیک است و در واقع مهندسی ترافیک مکمل مهندسی حمل و نقل است. طبق تعریف پروفسور بلوندر” مهندسی ترافیک علم اندازه‌گیری آمد‌و‌شد و سفر، مطالعه قوانین اساسی مربوط به جریان ترافیک و تولید ترافیک و کاربرد این معلومات به صورت علمی و تخصصی، برای برنامه‌ریزی، طراحی و عملکرد مناسب سیستم ترافیک به منظور ایجاد حرکات مؤثر ایمن برای جا‌به‌جایی افراد و کالاهاست”.
بنابراین مهندسی‌ترافیک شامل کلیه اجزایی است که به نحوی با جریان ترافیک و تولید آن در ارتباط هستند. استفاد‌ه‌کنندگان از راه،وسايل‌نقليه، مشخصات جریان‌ترافیک، ظرفیت جاده‌ها، حمل‌و‌نقل عمومی، پارکینگ‌ها، تابلوها، علائم و چراغ‌های راهنمایی، پایانه‌ها، تصادفات و ایمنی، کاربری اراضی، همه و همه، زیربخ هایی از مهندسی ترافیک هستند. از طرف دیگر، تأثیر ترافیک بر محیط زیست با توجه به رشد سریع ترافیک در شهرها، از موارد مهم در مهندسی ترافیک است. مدیریت و کنترل ترافیک نیز در مهندسی ترافیک اهمیت ویژه‌ای دارد(آیین نامه طراحی طرحهای شهری، 1377).
فصل دوم
مباني‌نظري‌تحقيق
2-1- مقدمه
در اين فصل چكيده‌ای از برخی نظريات، تجارب و کند‌وکاوهای صورت گرفته در زمينه موضوع تحقيق و موضوعات مشابه که از کتاب‌ها، مقالات، تحقيقات و پايان‌نامه‌ها استخراج شده است ارائه می‌گردد. به عبارت‌ديگر، سعی شده است مرتبط‌ترين دستاوردهای پژوهشگران قبلی مورد شناسايي قرار گيرد تا مشخص شود که تا چه ميزان ابعاد اين مسأله مورد پژوهش و تحقيق قرار گرفته است.
2-2- پيشينه‌تحقيق
فعالیت های علمی و پژوهشی، مجموعه تلاش‌هایی هستند که بشر را در یافتن پاسخ مناسب برای بسیاری از سؤالات و حل پاره‌ای از مشکلات جامعه یاری می‌رسانند. این‌گونه تلاش‌ها به اقتضای گستردگی جنبه‌های مهم دنیای کنونی و هم‌چنین به دلیل اهمیت هر یک از این حوز ها، به دست‌‌بندی‌های متفاوتی تقسیم‌بندی می‌شوند. تلاش‌های علمی از نوع تحقیقات ترافیکی یکی از حوزه‌های مفصل و کلان اغلب جوامع امروزی را تشکیل می‌دهد.
2-3- تحقيقات انجام شده در داخل کشور
2-3-1- اهمیت طرح هندسی شبکه ترافیک و حمل‌و‌نقل در مدیریت ترافیک
پژوهش حاضر به منظور بررسي نقش برنامه‌ریزی و طراحی هندسی شبکه ترافیک در مدیریت ترافیک و حمل‌و‌نقل انجام شده است. در این مقاله سعی شده ضمن طبقه‌بندی عناصر تشکیل‌دهنده شبکه ترافیک و حمل‌و‌نقل که مشکلات ناشی از شبکه‌های ترافیک و بخش ترافیک را به هم بافته، به‌خصوص توازن خطوط عبور در موقع همگرایی و واگرایی و مشکلات ناشی از عدم‌رعایت این توازن، مسائل طراحی هندسی در تقاطع‌های هم‌سطح و غیر‌هم‌سطح، تبادل‌ها و به‌خصوص کنترل رمپ‌های ورودی و آثار مثبت آن، ساختمان پل‌های روگذر بدون توجه به آثار منفی آن به بقیه شبکه و نیازمندی‌ها
