منابع پایان نامه درمورد ژئوپلیتیک، دریای خزر، خلیج فارس، خاورمیانه

چاپ که به دنبال خود آگاهی از امور سیاسی را افزایش داده و مشوق احیای فرهنگی- ادبی شد.
سوم: تجزیه امپراطوری‎های قدیم که به دنبال خود، خود مختاری گروه‎های ملی را به دنبال داشت.(درایسدل و بلیک،77:1386)
با شروع قرن بیستم ناسیونالیسم به یک قدرت عمده سیاسی در خاورمیانه تبدیل شد و تأثیرات آن زمانی به اوج خود رسید که ناسیونالیسم ترک، عرب، ایرانی و یهود به طور همزمان در این منطقه ظهور کردند، از عوامل اصلی که سبب بروز شکاف و اختلاف در میان شیعیان منطقه خاورمیانه شده، اندیشه‎های ناسیونالیستی پیروان این مذهب در کشورهای مختلف می‎باشد. تنوع نژادی و قومی‎شیعیان ساکن در منطقه خاورمیانه الهام بخش اندیشه‎های ناسیونالیستی در میان آنان گردیده و این امر واگرایی و فقدان وحدت مذهبی در بین آنان را به دنبال دارد. ویژگی عمومی‎ناسیونالیسم تأکید بر برتری هویت ملی بر دعاوی مبتنی بر طبقه، دین و مذهب است و بر این اساس عوامل زبانی، فرهنگی وتاریخی مشترک به همراه تأکید بر سرزمین خاص، هویت بخش گروهی از مردم می‎شود.
بدین ترتیب ایدئولوژی ناسیونالیسم با تأکید بر نژاد و زبان در جهان اسلام که مرکب از انواع زبانها و نژادهای گوناگون است، یکی از عوامل اصلی واگرایی تلقی می‎گردد. تجارب تاریخی گویای این واقعیت است که حتی پان عربیسم از ادعای نهضت وحدت سراسری اعراب نتوانست در جوامع و کشورهای عربی ایجاد وحدت نماید و طی جنگهای اعراب اسرائیل و با شکست اعراب اعتبار خود را از دست داد. به طوری که در جریان جنگ 1991 آمریکا و متحدین با عراق برخی کشورهای عرب برای آزادی کویت به یک کشور دیگر عرب(عراق)، حمله ور شدند(صفوی،202:1387).

3-1- موقعیت جغرافیایی ایران
سرزمین ایران بخش عمده ای از فلات ایران را شامل میشود که در نیمکره شمالی زمین قرار دارد. وسعت کشور ایران بر اساس آخرین مطالعات یک میلیون وششصد و بیست و سه هزار و هفتصد و هفتاد و نه کیلومتر مربع برآورد شده است.موقعیت جغرافیایی ایران در جهان بسیار حساس و مهم ارزیابی می‎شود به طوری که رنه گروسه محقق فرانسوی ایران را چهار راه تاریخ خوانده است و گروهی دیگر از مستشرقین آن را پل بین شرق و غرب می‎دانند.(طاهری موسوی،4:1387)
ایران سرزمینی است در غرب آسیا که از شمال به کشورهای ارمنستان، جمهوری آذربایجان، جمهوری ترکمنستان ودریای خزر و از خاور به ترکمنستان، افغانستان وپاکستان و از جنوب به دریای عمان و خلیج فارس واز غرب به عراق و ترکیه محدود است. مساحت این کشور1623779کیلومتر مربع بوده که از نظر وسعت هفدهمین کشور جهان به شمار می‎آید (اطلس گیتا شناسی نوین،143:1384).
فضای داخلی کشور ایران با وجود یکپارچگی کلی آن اضلاع شمالی، غربی وجنوبی شامل ترکیبی از عناصر طبیعی و مورفولوژیک است این عناصر عمدتاً عبارتند از:
1- رشته کوهها؛شامل رشته کوه البرز، زاگرس، مرکزی ورشته‎های منفرد شرق ایران (حافظ نیا،47:1381).
کوههای البرز در شمال با حداکثر ارتفاع 5671 متر (قله دماوند) کوههای زاگرس در غرب و جنوب غربی با بلندی حداکثر4409(کوه دنا) و کوه‎های مرکزی با ارتفاع حداکثر 4465متر(کوه هزار) فراگرفته(اطلس گیتا شناسی نوین،143:1384).
2- فلات ها، شامل فلات آذربایجان، کردستان وفلات مرکزی ایران.
3- دشت ها شامل دشت‎های گرم و خشک داخلی (کویر لوت وکویر نمک و…)، دشت‎های حاصلخیز ساحلی (گیلان،مازندران، گلستان،خوزستان وهرمزگان)، دشت‎های حاصلخیزپایکوهی (کرج،ورامین،اصفهان و…)، دشت‎های حاصلخیز میان کوهی (کشف رود،مغان، ماهی دشت،اسدآباد و …)
4- دریاچه ها، شامل ارومیه، بختگان، جازموریان و…
5- باتلاق ها، شامل شوره زارها، نمک زارها، تالاب ها و…
عناصر مورفولوژیک مذکور در فضای ایران با یکدیگر پیوند خورده و تنوع و گوناگونی محیط‎های زیست انسانی را سبب شده اند(حافظ نیا،1381: 45).
ایران به دلیل برخورداری از پتانسیل‎هایی چون موقعیت ممتاز ژئوپلیتیک، منابع فراوان، نزدیکی جغرافیایی به دریاهای آزاد و تنگه استراتژیک هرمز، توانایی تبدیل به قدرت برتر در خاورمیانه را دارد.(نامی‎و عباسی،41:1388)
ایران از نظر منابع طبیعی جزء کشورهای بسیار غنی در دنیا محسوب می‎گردد. براساس آمار سال 2010، میزان ذخایر اثبات شده نفت خام این کشور بالغ بر 138میلیاردبشکه تخمین زده شده که از این حیث بعد از عربستان سعودی و کانادا سومین کشور غنی از لحاظ منابع نفتی میباشد. ذخایر گاز اثبات شده ایران نیز حدود 30 هزار میلیاردمتر مکعب تخمین زده شده است که پس از روسیه، دومین دارنده بزرگ ذخایر گاز طبیعی در دنیاست (گزارش سالانه موسسه مطالعات بین المللی انرژی،2010).
جمعیت این کشور بر اساس آمار موجود تا سال2006 قریب به 77 میلیون نفر براورد گردیده که از این تعداد نزدیک به 96 درصد را مسلمانان و 88 درصد کل جمعیت این کشور را شیعیان تشکیل داده اند (گزارش سالانه موسسه تحقیقاتی PEW،2010:29).
سرزمین ایران بخش عمده ای از فلات ایران را شامل می‎شود که در نیمکره شمالی زمین قرار دارد. وسعت کشور ایران بر اساس آخرین مطالعات یک میلیون وششصد و بیست و سه هزار و هفتصد و هفتاد و نه کیلومتر مربع برآورد شده است.موقعیت جغرافیایی ایران در جهان بسیار حساس و مهم ارزیابی می‎شود به طوری که رنه گروسه محقق فرانسوی ایران را چهار راه تاریخ خوانده است و گروهی دیگر از مستشرقین آن را پل بین شرق و غرب می‎دانند.(طاهری موسوی،4:1387)
ایران به دلیل برخورداری از پتانسیل‎هایی چون موقعیت ممتاز ژئوپلیتیک، منابع فراوان، نزدیکی جغرافیایی به دریاهای آزاد و تنگه استراتژیک هرمز، توانایی تبدیل به قدرت برتر در خاورمیانه را دارد.(نامی‎و عباسی،41:1388)
ایران از نظر جغرافیایی و فرهنگی، قلب خاورمیانه محسوب می‎شود. پیشینه فرهنگی و هویت مذهبی ایران و هم چنین قابلیت‎های اقتصادی و عملی آن موجب تأثیر گذاری بیشتر آن در منطقه و حتی در تحولات جهانی شده است. ایران به عنوان پل ارتباطی میان شرق و غرب عالم از دیرباز مورد توجه کشورها و تمدن‎های دنیا بوده است. این نقش ارتباطی میان قاره ای و مجاورت با خلیج فارس و تنگه هرمز که محل ترانزیت محموله‎های نفتی است، بر اهمیت و نقش ایران در منطقه افزوده است به طوری که هرگونه تحول سیاسی در آن موجب برانگیخته شدن حساسیت‎های جهانی می‎گردد. بنابراین موقعیت گذرگاهی ایران به سبب نقش پر اهمیت آن در مبادلات منطقه ای و هم چنین اثرات عمیقی که بر تحولات سیاسی- اقتصادی حوزه‎های وسیعی هم چون آسیای مرکزی شبه قاره و اقیانوس هند، بین النهرین و آناتولی دارد، تبدیل به یک موقعیت حساس ژئوپلیتیکی گردیده است.
از طرفی کشف ذخایر عظیم سوخت‎های فسیلی در بستر خلیج فارس و اعماق خاک کشورهای منطقه و نیز احتیاج و نیاز ضروری جهان صنعتی به این منابع موجب تردد هر روزه تعداد زیادی شناور حامل مواد سوختی از خلیج فارس و تنگه هرمز شده است و همین امر موقعیت ژئوپلیتیکی ایران را تبدیل به یک موقعیت ژئواستراتژیکی در جهان ساخته است به گونهای که تعامل و انطباق موقعیت‎های ممتاز ژئوپلیتیکی و ژئواستراتژیکی ایران در این منطقه، کشور ایران را به یکی از نواحی پراهمیت جهان تبدیل کردهاست(روانبخش،98:1390).

3-2-جایگاه منطقه ای ایران وموقعیت آن در منطقه
كشورايران درجنوب غرب آسياواقع شده است. اين كشوربه عنوان پل ارتباطي بين شرق وغرب محسوب ميشود. دسترسي به آبهاي گرم خليج فارس،تسلط مشترك باعمان برتنگه هرمز،دارابودن منابع عظيم انرژي،جمعيت گسترده ووسعت زيادموقعيت ژئوپلیتيكي حساسي رابراي اين كشورهم درمنطقه وهم درجهان به وجودآورده است. نوع نظام سياسي ايران وموضع گيريهاي اين كشوردرقبال نفوذامريكادرمنطقه،مخالفت باموجوديت اسرائيل وحمايت ازفلسطينيهابراي احقاق حق آن وتلاش اين كشوربراي تاثيرگذاري برمسائل منطقهاي باعث شده است كه اين كشورچهره فعال وتأثيرگذاري ازخوددرمنطقه به نمايش بگذارد. بهطوريكه به عقيده بسياري ازصاحبنظران بدون درنظرگرفتن اين كشورنميتوان درباره مسائل منطقه خاورميانه نظردادوتصميم گرفت.(آقابابایی توبنی،46:1389)
همچنین اهمیت منابع اقتصادی منطقه خلیج فارس ووابستگی شدیدآمریکا،اروپاوژاپن به منبع انرژی این منطقه وعلم به اینکه ایران باثباتترین وقدرتمندترین کشورمنطقه است وباداشتن سواحل طولانی 2025 کیلومتری درشمال خلیج فارس ودریای عمان ودراختیارداشتن جزایربسیارمهم لارک قشم هنگام هرمزجزایرسه گانه ابوموسی تنب بزرگ وتنب کوچک وتسلط کامل برتنگه استراتژیک هرمزاین کشور را از موقعیت برترجغرافیایی برخوردارکرده است. (رشنو،1388:88)
موقع جغرافیایی ممتازمیان دوانبارانرژی درسده بیست ویکم میلادی به صورت عامل مهمی‎درمی‌آیدکه برروابط خارجی ومنطقه‌ای این کشوراثرمی‌گذارد. یکی ازواقعیت‌هایی که ایران رابرآن داشته تاموضع صرفاًایدئولوژیک خودرادردهه 1980 واوایل دهه 1990 تغییردهدودرسیاست خارجی‌اش برای منافع ملی اولویت چشمگیرقائل شود،استراتژی ایالات متحده برای بیگانه‌سازی ایران درمناطقی است که ازلحاظ طبیعی مهداین کشورشمرده می‌شود. اینکارازطریق درگیرکردن یک کشورماورای منطقه‌ای مانندترکیه درمسائل انرژی دریای خزربه زیان ایران صورت می‌گیرد. تلاش‌های ایران برای رهایی ازمحاصره اقتصادی واستراتژیک آمریکابه صورت عاملی عمده درآمده است که درسطوح منطقه‌ای وبین‌المللی توجه دولت‌هارابه ارزش ژئوپولیتیک «جایگاه ایران» بین مهم‌ترین انبارهای انرژی درسده بیست و یکم یعنی “خلیج‌فارس” و “دریای خزر” معطوف می‌دارد،به طوریکه برخی ازناظران آمریکایی درامورژئوپولیتیک،ترکیبی ازدومخزن انرژی دردریای خزروخلیج‌فارس را “بیضی استراتژیک انرژی” نامیده‌اندکه ایران درمیان این دومخزن قرارگرفته است. نقش جغرافیایی حیاتی ایران به عنوان پلی زمینی میان دریای خزروخلیج‌فارس موجب شده که تهران،دریای خزررا یکی ازدومنطقه ژئوپولیتیکی حیاتی خودتلقی کند، منطقه دیگرخلیج‌فارس است. ایران موقعیت جغرافیایی‌اش رابین این دومخزن تأمین انرژی قرن 21 درنظرداردوبرای متصل کردن این دومنطقه به یکدیگراحساس نیازمبرم می‌کندکه نقش خودرادرهرمنطقه حفظ نماید(رشنو،1388:88).
واقعیت امرآن است که کشورایران باپانزده کشورهمسایه روبروست. بسیاری ازاین کشورهامانندپاکستان وافغانستان ضعیف ودرحال زوال وبعضی مانند منطقه جنوبی خلیج‌فارس و ترکیه درحال رشد، ولی ازنظرامنیتی به شدت وابسته‌اند. کشورعراق یک قدرت بالقوه اقتصادی ونظامی‎است که درآینده می‌تواند رقیب ایران باشد. تاریخ معرف ای نواقعیت است که ایران به واسطه ویژگی‌های ممتازفرهنگی،جغرافیایی وسیاسی،نتوانسته است باهمسایگان خودائتلاف کندوکشوری است خاص ودرمقام مقایسه باایران، بسیاری ازهمسایگان درحقارت ژئوپولیتیکی بسرمی‌برند. عموم این کشورهای همسایه به ایران بدبین هستندوپیوسته باشوکت آن درقالب‌های مختلف سیاسی مقابله کرده‌اند،بنابراین محیط فوری امنیت ملی ایران ناامن است وایران مجبوراست هزینه‌های فراوانی راجهت تأمین امنیت ملی ورفع تهدیدات نسبت به امنیت وهویت ملی و سیاسی خودصرف کند(اردوان،1389:1)
کشورایران یک موقیت مرکزی نسبت به کشورهای مجاورخوددارند. درواقع میتوان به عنوان بازیگری با نسبت ژئوپلیتیکی بالادرتمام حوزه‎های ژئوپلیتیکی اطراف خودش حضورداشته باشدودرپیدایش تشکلهای منطقه ای وفعال شدن حوزه‎های ژئوپلیتیکی وکارکردهای آن و همچنین افزایش ضریب امنیت مرزهای خود. نقش مؤثری داشته باشد و در حقیقت فرآیندهای سیاسی این حوزه هاراشکل دهد. (آقابابایی توبنی،50 :1389)
نظام تقسیمات کشوری نوعی سازماندهی فضایی اداری برای تسهیل در اعمال حاکمیت دولت، شیوه مدیریت و همچنین نظم دادن به رابطه ی مسئولان و مردم می‎باشد. به عبارتی دولت ها برای اداره ی بهتر سرزمین و قلمرو کشور و ارائه ی خدمات بیشتر به شهروندان با تقسیم بندی فضای کشور، سازمان اداری خود را در بعد جغرافیایی و فضایی میگسترانند که از این کار به تقسیمات کشوری تعبیر میشود.(اطاعت و نیکزاد،121:1391).
کشور ایران به چندین استان و هر استان به چند