.
بخش دوم : مبانی تجربی
2 – 2 – 1 . مقدمه
بي ترديد جامعه به طور كلي از سازمان‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها انتظار دارد كه با مسئوليت اجتماعي واقعي عمل كنند. در واقع تقاضاهاي جامعه و فضاي اقتصادي به گونه‌اي است كه از سازمان‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها انتظار مي‌رود مسئوليت اجتماعي را به معناي گسترده‌اي در ارزش‌ها و فعاليت‌هاي روزانه‌شان منظور دارند. اگر بدانيم كه مديريت در برابر چه كساني مسئوليت دارد، مسائل اصلي در مسئوليت اجتماعي بهتر درك مي‌شود. «دانشمندان كلاسيك» معتقدند كه مديريت در برابر مالكان و سهام‌داران مسئوليت دارد. «نوانديشان» مي‌گويند مديران در برابر گروهي كه از تصميمات و اقدامات سازمان تأثير می‌پذيرند، مسئوليت دارند ؛ يعني ذي‌نفعان. به منظور تشخيص نوع مسئوليت اجتماعي در برابر ذی‌نفعان ، بايد ذي‌نفعان يك سازمان شناخته شوند. مديران سازمان‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌هاي موفق، نوعاً انواع مختلف ذي‌نفعان را دارند: سهام‌داران يا مالكان سازمان، عرضه‌كنندگان، وام‌دهندگان، سازمان‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌هاي دولتي، كاركنان، مصرف‌كنندگان و جوامع محلي و همچنين كل جامعه. در ارتباط با عناوین و مفاهیم ذکر شده تحقیقاتی صورت گرفته است که در زیر به برخی از مهم ترین آنها اشاره شده است .
2 – 2 – 2 . پیشینه تحقیق
مسئولیت اجتماعی سازمان‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها از جمله مباحثی است که در دو دهه اخیر توجه بسیاری از اندیشمندان و محققان را به خود معطوف داشته است . با توجه به گستردگی موضوع و حجم بالای مطالعات و پژوهش‌های صورت گرفته، در این بخش به بررسی پژوهش‌هایی می‌پردازیم که ارتباط و قرابت بیشتری با موضوع مورد بحث داشته اند. بررسی پیشینه شامل 2 بخش می‌باشد: پژوهش‌های صورت گرفته در داخل کشور و پژوهش‌هایی که در خارج از کشور انجام شده‌اند. در ابتدا به بررسی تحقیقات داخلی می پردازیم .
2 – 2 – 2 – الف . تحقیقات داخلی
متاسفانه در کشور ما موضوع مسئولیت اجتماعی سازمان، آنطور که باید و شاید مورد توجه قرار نگرفته و تحقیقات زیادی پیرامون آن انجام نشده است. با این وجود به بیان برخی از مهمترین پژوهش‌های صورت گرفته و مرتبط پرداخته می شود.
1. «مشبکی و خلیلی» در مقاله خود با عنوان «بررسی رابطه فرهنگ سازمانی و مسئولیت اجتماعی سازمان‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها» نتایج پژوهش خود را بدین صورت بیان می‌کنند که :
فرهنگ سازمانی بر مولفه‌هاي مسئولیت‌پذیري اجتماعی تأثیر بالایی دارد . درخصوص کارایی شیوه خود نظمی مثبت و تأثیر مدل‌هاي ذهنی کارکنان بر افزایش مسئولیت پذیري اجتماعی می‌توان گفت که : لازم می‌باشد به جاي قرار دادن قواعد و مقررات از پیش تعیین شده سازمانی و بدون توجه به نظرات کارکنان و دخالت آنها در وضع این قواعد، از مشارکت کارکنان استفاده کرد و مدیران سازمان باید در مرحله سیاست‌گذاري سازمانی به اهمیت توجه مسئولانه نسبت به سلامتی کارکنان، افراد جامعه، محیط و وظایف محوله پی ببرند و جهت نهادینه شدن این مورد در فرهنگ سازمانی، همین امر را نیز به کارکنان آموزش دهند. طبق نظر خبرگان نمی‌توان از کارکنان انتظار رفتارمسئولانه داشت بدون آنکه به آنها مسئولیت را آموزش داده باشیم .
2. در پژوهش «راه چمنی و لاجوردی» با عنوان «تأثیر اقدامات مسئولیت اجتماعی شرکتی( CSR) بر ترجیح برند در صنعت بانکداری» ، متغیرهای شفافیت، تعهد، نوع برنامه برای بررسی تأثیر 3 بعد «اقدامات مسئولیت اجتماعی سازمانی» و متغیرکیفیت ادراک شده برند، برای تست قدرت «اقدامات مسئولیت اجتماعی سازمانی» در نظرگرفته شده است. پیش بینی می‌شود ارتباطات قبلی شرکت با مشتریان در ارتباط با مسئولیت اجتماعی سازمانی احتمالاً بر ترجیح برند تأثیرگذار باشد، بنابراین متغیر «شهرت مسئولیت اجتماعی شرکت» نیز در مدل در نظر گرفته شده است .
(مدل مفهومی پژوهش)
یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که «نوع برنامه مسئولیت اجتماعی شرکتی» و «کیفیت ادراک شده برند» تأثیر قابل توجهی بر ترجیح برند مشتریان دارند، همچنین تأثیر هرکدام از متغیرهای مورد بررسی با توجه به سن، ارزش‌های فرهنگی و گرایش به مسئولیت اجتماعی سازمانی متفاوت می‌باشد. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که با استفاده از متغیرهای CSR می‌توان بهبود جزیی در ترجیح برند حاصل نمود و این امر بسته به مشخصات مشتریان متفاوت است. از این رو می‌توان دریافت (با توجه به نتایج این پژوهش) که تهعد به مسئولیت اجتماعی سازمان، شفافیت و شهرت مسئولیت اجتماعی سازمانی بر ترجیح برند تأثیر معنا داری نداشتند .
مشتریان خواهان یک تعهد طولانی مدت نسبت بهCSR بودند و اقدامات جدید CSR مهمتر از سابقه گذشته بانک می‌باشد. همچنین کیفیت ادراک شده برند نقش عمده و قوی بر ترجیح برند دارد و نهایتا اینکه نوع برنامه مسئولیت اجتماعی، بر ترجیح برند از نظر مشتریان بانک‌های مورد نظر تأثیر گذار بوده است با این حال نقش غالب را «کیفیت ادراک شده برند» بر ترجیح برند دارد .
3 . «کاوسی و چاوش باشی» در پژوهش خود تحت عنوان : «بررسی رابطه مسئولیت اجتماعی و سرمایه اجتماعی در سازمان» در راستاي تبيين مسئوليت اجتماعي سازمان و رابطه آن با سرمايه اجتماعي، نخست به تعريف مسئوليت اجتماعي و سرمايه اجتماعي پرداخته و ضمن توصيف ابعاد و مؤلفه هاي آنها، رابطه مندي هريك از دو مقوله ، مورد تحليل قرار گرفته است .
ابعاد و مؤلفه‌هاي تشكيل دهنده مسئوليت اجتماعي عبارتند از : بعد اقتصادي، بعد اجتماعی ، بعدزیست محیطی. ابعاد و مؤلفه‌هاي تشكيل دهنده سرمايه اجتماعي : «فلورا» ابعاد سرمايه اجتماعي را حاصل پديده‌هاي زير در يك سيستم اجتماعي مي‌داند :
اعتماد متقابل، تعامل اجتماعي متقابل، گروه‌هاي اجتماعي، احساس هويت جمعی و گروهی، احساس وجود تصويري مشترك از آينده و كار گروهي .
وي سرمايه اجتماعي را در دو بخش زير بررسي مي‌نمايد:
1 . سرمايه اجتماعي درون گروهي
2 . سرمايه اجتماعي بين گروهي
سرمايه اجتماعي درون گروهی، شامل تعاملاتي است كه در درون گروه‌هاي خاص ايجاد مي‌شود، تمايز قوي بين درون و بيرون گروه گذاشته ، تمايل به ممانعت از دخول ديگران (غير خودي ها) دارد و مايل است همگني را حفظ نمايد در حاليكه سرمايه اجتماعي بين گروهي، شامل تعاملات ميان گروه‌هاي اجتماعي است و به گرد هم آوردن مردم از بخش‌هاي مختلف اجتماعي تمايل دارد .
در نهایت پژوهشگران نتیجه تحقیق خود را بدین صورت شرح می‌دهند که :
با توجه به جايگاه و اهميت دو مقوله سرمايه اجتماعي و مسئوليت اجتماعي، در اين مقاله با بررسي رابطه آنها مشخص شد كه يك رابطه دو سويه بين آن دو وجود دارد . به عبارتي، سازمان‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها از طريق مسئوليت پذيري اجتماعي مي توانند سرمايه اجتماعي سازمان را تقويت نموده و از طرفي از طريق انسجام، هماهنگي، اعتماد و پيوند اعضای درون سازمان و تعامل برون سازماني و در نهايت ايجاد و گسترش شبكه‌ها در جهت برآوردن نيازها در جامعه، سرمايه اجتماعي ايجاد كنند كه اين امر مسئوليت اجتماعي و پاسخگويي را به همراه دارد. به عبارتی، مديران سازمان‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها موظفند از طريق گسترش و تعامل شبكه‌ها و نقش آنها در افزايش سرمايه اجتماعی مبتني بر ايفاي مسئوليت‌هاي اجتماعي و كمک‌هاي انساني بدون چشم داشت و انتظار مشخص از يك سو و كنش متقابل شبكه‌ها درجاري سازي منابع به سوي سازمان‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌هاي مسئوليت‌پذير از سوي ديگر، مسير صحيح افزايش سرمايه اجتماعي و مسئوليت اجتماعي را در سازمان‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها طراحي و آن را نهادينه كنند .
4 . «رحمانسرشت ودیگران» درمقاله خود با عنوان «مسئولیت اجتماعی :اخلاقیات فراسازمانی» بیان می‌دارند که اخلاق کار به معنی شناخت درست از نادرست در محیط کار و آنگاه انجام درست و ترك نادرست است. ازمسئولیت اجتماعی به عنوان اخلاق فراسازمانی یاد می‌شود که مفهوم مسئولیت اجتماعی را می‌توان از بیشتر نظریه‌هاي اخلاق استنباط و استخراج کرد. امروزه مفهوم مسئولیت اجتماعی سازمان مفهومی وسیع‌تر از فعالیت‌هاي گذشته دارد . مسئولیت اجتماعی به طور اعم به مجموعه فعالیت‌هایی گفته می‌شود که صاحبان سرمایه و بنگاه‌هاي اقتصادي به صورت داوطلبانه، به عنوان یک عضو مؤثر و مفید در جامعه انجام می‌دهند. رعایت مسئولیت اجتماعی توسط سازمان آثار مثبتی بر عملکرد و موفقیت سازمان دارد از جمله :افزایش مشروعیت سازمان و اقدامات آن، التزام اخلاقی در توجه به اهمیت ذي‌نفعان، افزایش در آمد، سودآوري و بهبود مزیت رقابتی، استفاده از مزایاي چندگانگی، کاهش هزینه هاي ناشی ازکنترل، بهبود روابط، افزایش جو تفاهم و کاهش تعارضات و …
5 . «مهلوجی و دیگران» در پژوهش خود با عنوان «تأثیر مسئولیت اجتماعی بر نوآوری در بنگاه‌ها» ابتدا بر رابطه بین مسئولیت اجتماعی، یادگیري سازمانی و نوآوري سازمانی تمرکز نموده اند . در ادامه ماهیت و اهمیت مسئولیت اجتماعی و یادگیري سازمانی به عنوان پیش نیازهایی بر پیدایش نوآوري در بنگاه بررسی شده و پس از آن با استفاده از یافته‌هاي پژوهش‌هاي پیشین الگوی زیر که مدلی از تأثیرات مستقیم و غیر مستقیم مسئولیت اجتماعی و یادگیري بر نوآوري سازمان می باشد، ارائه شده است .
(الگوی ارائه شده در پژوهش)
فرضیات پژوهش:
فرضیه اول : یادگیري سازمانی تأثیر مثبت بر نوآوري سازمانی دارد .
فرضیه دوم : مسئولیت اجتماعی بر یادگیري سازمانی تأثیر مثبت دارد .
فرضیه سوم : مسئولیت اجتماعی تأثیر مثبت بر نوآوري سازمانی دارد .
این پژوهش تأثیر همزمان مسئولیت اجتماعی و یادگیري را بر نوآوري در سازمان مورد بررسی قرار می‌دهد. بر اساس نتایج این پژوهش، اگر چه مسئولیت اجتماعی و یادگیري هر دو با نوآوري در ارتباط می‌باشند، یادگیری تأثیر مستقیم بیشتري بر نوآوري در سازمان دارد. این پژوهش از نوع کیفی بوده و به منظور غنی سازي در ادامه می‌توان به تحلیل کمی پژوهش فوق پرداخت. در این پژوهش رابطه مستقیم بین مسئولیت اجتماعی و نوآوري مورد بررسی قرار گرفته نشده است. با توجه به اینکه این پژوهش در فضاي فرهنگی اجتماعی ایران و به طور خاص در صنعت فولاد انجام شده است، تعمیم آن به شرایط و محیط‌هاي دیگر باید با در نظر گرفتن محدودیت‌هاي پژوهش صورت گیرد .
6 . «عظیمی و خاك تاریک» در پژوهش خود با عنوان «توجه به مفهوم مسئولیت اجتماعی سازمان ، گامی مؤثر براي نیل به سرامدي درصنعت» پس از تعریف مسئولیت اجتماعی و تفکیک آن از تعهد و پاسخگویی اجتماعی ، رویکردهاي مسئولیت پذیري اجتماعی سازمان را معرفی کرده و بیان می‌دارند که میزان تعهدات و الزامات سازمان در هر یک از این3 رویکرد متفاوت است. به گونه اي که میزان الزامات سازمان در رویکرد سنتی به مسئولیت پذیري اجتماعی به طور نسبی محدود است ولی این تعهدات در رویکرد ذي‌نفعان وسیع شده و بلاخره در رویکرد عمومی به نهایت خود افزایش می‌یابد. درآخر نویسندگان مزایاي ناشی از پذیرش مسئولیت اجتماعی را بیان کرده و معتقدند سازمان‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌هاي سرآمد از راه مراوده باز و پذیرا با ذي‌نفعان، انتظارات ومقررات محلی را درك و رعایت کرده و از آن فراتر می‌روند. این سازمان‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها ضمن توجه به مدیریت ریسک، به دنبال فرصت‌هایی براي تعریف پروژه‌هایی با جامعه هستند که منافعی دو سویه داشته و بر انگیزاننده اعتماد ذي‌نفعان به سازمان باشد .
2 – 2 – 2 – ب . تحقیقات خارجی
در این بخش به برخی از مهمترین پژوهش‌های صورت گرفته توسط محققان خارجی در حوزه اخلاقیات و مسئولیت اجتماعی سازمان پرداخته می‌شود .
1 . هدف مقاله «مورفی و دیگران» باعنوان «مبناي اخلاقی براي بازاریابی رابطه اي» ارائه یک مبناي اخلاقی براي بازاریابی رابطه‌اي با استفاده از رویکرد فضیلت اخلاقی است. این رویکرد با استفاده از دیدگاه‌هاي آمریکایی و اروپایی، یک مدل مفهومی براي بازاریابی رابطه‌اي ارائه می‌دهد. دراین پژوهش چندین شرکت اروپایی و آمریکایی که درحال استفاده
